Vísir - 03.05.1962, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 3. maí 1962.
VISIR
9
Margir munu kannast við ný-
yrðin framleiðni og vinnuhag-
ræðing. Ekki er að sama skapi
víst, að allir hafi haft tækifæri
til að gera sér grein fyrir merk-
ingu þessara hugtaka, enda þótt
þau séu nátengd, hvers konar
umbótaviðleitni í atvinnulífi nú-
tímans og snerti reyndar at-
vinnu- og lí.'skjör flestra.
Tilgangur þessarar greinar er
að leitast við að skilgreina og
útskýra þessi hugtök, en rétt er
að hafa hugfast, að margar bæk-
ur hafa verið skrifaðar um hvort
efni um sig, og hér verður þvl
aðeins unnt að stikla á stóru.
framleiðnitölu viðkomandi þátt-
ar. Dæmi:
Yfir mánaðartímabil komst
skyrtuframleiðandi að þeirri nið
urstöðu, að framleiðnitölur
helztu þátta hefðu verið þessar:
Efni: 0,45 skyrtur á fermeter
efnis
Vinna: 0,8 skyrtur á hvern
vinnutíma
Vélar: 35 skyrtur á hvern vél-
tíma
Hver fermeter efnis kostaði
kr. 30.00, hver vinnutími kr.-
18.00, og hver véltími (afskrift-
ir, vextir og viðhald) kr. 70,00.
Út frá þessum forsendum mátti
reikna magnnotkun hinna mis-
munandi þátta 1 kr. á fram-
leiðslueiningu:
Efni: 30.00:0.45 = 66,70 kr.
á hverja skyrtu
Vinna: 18.00:0,8 = 22,50 kr.
á h7erja skyrtu
Vélanotkun: 70,00:35 = 2,00
kr. á hverja skyrtu
Eins og áður var bent á er
framleiðnitala framleiðsluþáttar
fólgin í hlutfallinu framleiðslu-
magn, magn framleiðsluþáttar.
Sé þessu hlutfalli snúið við fæst
magnnotkun framleiðsluþáttar á
framleiðslueiningu, t.d. fermetr-
tækjum sínum. Eflaust gera sum
ir framleiðendur að staðaldri út-
reikninga, sem samsvara fram-
ieiðnimælingum, en hætt er við,
að þeir séu í minni hluta.
Það, sem ef til vill skiptir
mestu máli í sambandi við fram-
leiðnimælingar, eru sálrænu á-
hrifin, sem því fylgja, að hafa
einhvern mælikvarða til að
leggja á árangur þeirrar við-
leitni, sem flestum er í blóð
borin að meira eða minna leyti,
að ná stöðugt betri árángri í
starfi. Setjum svo, að ef skyrtu-
framleiðandinn í dæminu að of-
an hefði engar upplýsingar um
framleiðni hinna tilgreindu
þátta skj rtuframleiðslunnar, eru
miklu minni líkur til, að hann
fyndi hjá sér hvöt til að bæta
t.d. nýtingu efnis eða taka upp
hagkvæmari vinnuaðferðir, ef
hann vissi ekki, að við núver-
andi aðstæður fengi hann 0,45
skyrtur á fermetra efnis og 0,8
skyrtur á hvern vinnutíma. Af
því, að hann veit þetta, hins
vegar, eru líkur til, að hann
hugsi sér, að gera ráðstafanir til
að fá tölur í t.d. 0,50 og 0,9.
Hann veit að hverju hann kepp-
ir (ekki sízt, ef hann hefði nú
sjálfsögðu reynt að gera frá ó-
muna tíð, en það, sem gefur
vinnuhagræöingu nútímans sér-
merkingu, eru hinar kerfis-
bundnu aðferðir, sem notaðar
eru til að bæta vinnubrögðin og
reyndar ekki aðeins vinnubrögð
in, heldur einnig nýtingu hrá-
efna, fjármagns og annarra fram
leiðsluþátta, að ógleymdu sjálfu
stjórnskipulaginu, innanhúss-
flutningum og mörgu öðru, sem
hefur gildi fyrir framleiðni starf
seminnar, hver sem hún kann
að vera.
' Vinnuhagræðingartækni nú-
tímans á margra áratuga þróun
að baki og krefst sem sérgrein
sérmenntunar og mikillar þjálf-
unar. Engu að sfður eru ýmis
atriði vinnuhagræðingartækninn
ar tiltölulega einföld, þannig að
þau má læra á tiltölulega stutt-
um tíma og hafa góð .not af.
Hefur þetta m. a. gert það að
verkum, að vinnuhagræðing hef
ur háð mikilli útbreiðslu víða
og mótað viðhorf manna og
hugsanagang í hvers konar at-
vinnustarfsemi.
Viðfangsefnum vinnuhagræð-
ingar má í stórum dráttum
skipta í þrjá flokka:
1) Skipulagsleg verkefni (org-
anisatorisk) í sambandi við
stjórnun atvinnurekstrar, skipt-
ingu starfseminnar í deildir eða
þætti, verkaskiptingu starfs-
manna, ábyrgð þeirra og skyld-
ur o. s. frv. Þjált starfsskipu-
lag með hreinum línum er mik-
ilsvert atriði í allri atvinnu-
starfsemi og í vaxandi og stór-
um fyrirtækjum getur stjórnun
fyrirjækjanna farið í handaskol
og framtíð þeirra verið að veði,
ef ekki er nógsamlega hugsað
fyrir heilbrigðu skipulagi. Á
þessu sviði er því oft að finna
veigamikil verkefni, sem leysa
verður á skynsamlegan hátt, til
þess að fyrirtæki geti vaxið
og dafnað eðlilega.
2) Rekstrarhagfræðileg við-
fangsefni. Hér er einkum um að
ræða skipulagningu reiknings-
og skýrsluhalds og rekstrareft-
irlits, þannig, að stjórnendur
geti haft handbærar þær upplýs-
ingar hverju sinni, sem þarf til
þess að geta byggt allar ákvarð-
anir rekstrinum viðkomandi á
traustum forsendum, en undir
því er heilbrigð fjármálastjórn
m.a. fyrst og fremst komin.
3) Framleiðslutæknileg við-
fangsefni. Hér er komið að fram
leiðslunni sjálfri og má skipta
vinnuhagræðingarviðfangsefn-
unum í tvennt eftir því, hvort
þau krefjast verulegrar fjárfest-
ingar eða ekki. Oft á tíðum
má, t.d. einfaldlega með brevttri
niðurröðun framleiðslutækja,
spara vinnuafl, án teljandi fjár-
festingai. I öðru tilvikum getur
verið nauðsynlegt að kaupa við-
bótar vélar eða flutningatæki til
þess að ná tilætluðum árangri
og leiða slíkar hagræðingarað-
gerðir að sjálfsögðu til aukinn-
ar fjárfestingar.
Mörkin rnilli þeirra tegunda
hagræðingarviðfangsefna, sem
b'ramh. á 10. síðu.
köst og framleiðni, og að enn
aðrir sem betur vita, veigra sér
við að nota orðið framleiðni
af einhverjum orsökum. 1 ljósi
þess, sem áður er sagt, er auð-
velt að sjá, að þetta er ekki eitt
og það sama. Ef til vill gefur
Framleiðni
í hvers konar framleiðslu og
þjónustu eru fleiri eða færri svo
kallaðir framleiðsluþættir til
staðar, þ. e. a. s. vinnuafl, hrá-
efni, orka, vélar og verkfæri,
byggingar o. fl. að fjármagni ó-
gleymdu. Mikilvægi hinna ein-
stöku þátta fer eftir því, hver
framieiðslugrein er, en vinnuafl-
ið skipar að sjálfsögðu jafnan
veigamikinn sess, ef ekki vegna
hlutdeildar í framleiðslukostn-
aði, þá vegna kunnáttu og á-
byrgðar. Því veigameiri, sem
hver einstakur framleiðsluþátt-
ur er, þeim mun mikilvægara
er, að unnt sé að gera sér grein
fyrir nýtingu hans. Dæmi um
þetta er t.d. nýting hráefnis í
hraðfrystihúsum og vélakosts í
málmiðnaði.
Það er einmitt þessi nýting
framleiðsluþáttanna, sem kölluð
er einu nafni framleiðni. Nánar
tiltekið: framleiðni er fólgin í
nýtingarhlutfallinu milli ákveð-
ins frameiðslumagns (eða verð-
mætis) og magns (eða verðmæt-
is) hinna ýmsu þátta framleiðsl-
unnar, sem til þurfti. í daglegu
tali er orðið ýmist notað í merk
ingunni vinnuframleiðni eða í
víðustu merkingu, þ. e. heildar-
framleiðni og er þá átt við, að
aukning framleiðni sé fólgin í
þvl að framleiða meiri og/eða
betri vöru með sama eða lækk-
uðum tilkostnaði.
Framleiðni er, að sjáif-
sögðu, unnt að mæla. Hlutfallið
framleiðslumagn/magn fram-
Ieiðsluþáttar gefur hana til
kynna. Dæmi um framleiðslu-
magn getur t.d. verið fjöldi ein-
inga einhverrar fullunnar vöru
(af sömu stærð og gerð) t.d.
fjöldi skópara, fjöldi stóla, fjöldi
fiskpakka o. s. frv. Fjöldi vinnu-
eininga (t.d. mann-klst.), sem til
þurfti til að framleiða hið til-
greinda magn, segir þá til um
magn vinnuaflsins, sá óskað að
ákveða framleiðni vinnunnar. I
dæminu um fiskpakkana gætum
við t.d. tekið fiskmagnið (fjölda
kg), sem til þurfti sem fram-
leiðsluþáttinn og ákveðið þann-
ig hráefnisframleiðnina eða
-nýtinguna.
Framleiðnitölur standa í mjög
nánu sambandi við framleiðslu-
kostnað. Heildarframleiðslu-
kostnaður á framleiðslueiningu
er summa liða, sem hver um
sig má reikna sem einingarverð
framleiðsluþáttarins deilt með
Sveinn Bjömsson
þetta lesandunum tilefni til að
hugleiða, hvaða ráðstafanir
hann mundi taka sér fyrir hend-
ur, annars vegar, ef hann ætlaði
einfaldlega að auka afköst starf-
semi sinnar, og hins vegar, ef
hann vildi leitast við að auka
eftir Svein Bjjörnsson, forstjc
Iðnaðarmálastofnunarinnar
ar efnis eða fjöldi vinnutíma á
hverja skyrtu.
Við höfum nú séð með ein-
földu dæmi, sem reyndar hefði
mátt sækja I hvaða framleiðslu-
grein, sem vera skal, hvernig
framleiðnimælingar gefa mæli-
kvarða til að meta nýtingu fram
leiðsluþáttanna. Lesandinn kann
nú að segja sem svo, að þetta
upplýsingar um framleiðnitölur
keppinautanna) og jafnvel einn-
ig, hvaða ráðstafanir muni koma
að beztu haldi.
Framleiðnimælingar tíðkast
nú að staðaldri víða um lönd,
bæði í fyrirtækjum og heilum
atvinnugreinum og fæst þannig
samanburður á framleiðni í ein-
stökum fyrirtækjum frá ári til
....
framleiðni hennar. Eru ekki lík-
ur til, að viðbrögðin yrðu önnur
í síðara tilfellinu, en í því fyrra,
þar sem tilkostnaðúr skiptir I
rauninni ekki máli? Framleiðni-
aukning getur haft í för með sér
afkastaaukningu, en þetta þarf
þó ekki alltaf að vera svo. Af-
kastaaukningu getur aftur á
móti fylgt minnkun framleiðni
ekki síður en aukning. Nýting
framleiðsluþáttanna, ef henni er
gaumur gefinn, segir til um
áhrif afkastaaukningarinnar á
framleiðnina.
Margt fleira væri ástæða til
að minnast á í sambandi við
framleiðni, t.d. áhrif opinberra
afskipta á framleiðni atvinnulífs
ins, samanburð og mat á frarn-
leiðni vinnuafls og fjármagns
einstakra atvinnugreina þjóðar-
búsins, um sambandið milli lífs-
kjara og framleiðni o. fl., en hér
verður látið staðar numið og
tekið til við síðara efnið, sem
hér skal ræða.

iillils

imiiiii
Vinnuhagræðing
Þetta orð er þýðing á alþjóð-
lega orðinu rasjonalisering, sem
myndað er af latneska orðinu
ratio, sem mun vera samstofna
Islenzka orðinu ráð og þýðir m.
a. skynsemi, raunstei. Miðað við
þennan uppruna, hefði þvi eins
mátt kalla vinnuhagræðingu
ráðsömun eða jafnvel skynsöm-
un eins og einn málfræðinga
okkar lét sér detta í hug, þvl að
undirstöðumerking rasjonaliser-
ingar er einfaldlega að nota
skynsemina. Þetta hefur fólk að
Það þarf auðvitað meiri vinnukraft, en við sleppum við
að slá upp vinnupöllum.
sé í rauninni ekkert nýtt og
sáraeinfalt að auki. Þetta er
vissulega rétt, en sú spurning
hlýtu þa a„ vakna, hvort stjórn
endur íslenzkra fyrirtækja hafi
almennt skilning a því, hvers
virði það er, að geta gert séi
grein fyrir framleiðni í fyrir-
árs (eða mánuði til mánaðar).
milli einstakra fyrirtækja í sömu
atvinnugreir: og jafnvel saman-
ourðir milli heilla atvinnugreina
og ianda.
Greinarhöfundur hefur orðið
þess var, að sumum hættir ti!
að rugla saman hugtökunum af-