Dagur - Tíminn Reykjavík - 15.01.1997, Blaðsíða 9

íOagnr-Œmtmrt
PJÓÐMÁL
Miðvikudagur 15. janúar 1997 - 9
Atvinna og álver á Grundartanga
Kristjánsson
Jólin og áramótm eru liðin,
hversdagsleikinn er tekinn
við á ný og ferðin inn í nýtt
ár hafin. Nokkur íjölmiðlamál
hafa komið upp. Salan á Guð-
björginni á ísafirði, staðsetning
álvers á Grundartanga, fjár-
hagsvandræði Leikfélags
Reykjavíkur, strandhögg Stövar
3 í starfsmannahóp Stöðvar 2.
Petta eru málin sem hæst hafa
borið í íjölmiðlum á fyrstu dög-
um ársins. Það er oft svo með
fjölmiðlaumræðuna að hvert
mál á sitt skeið og síðan ijarar
það út og gengur ef til vill aftur
í öðru formi síðar. Svo er með
sjávarútvegsumræðuna. Hún
heldur alltaf áfram í einhverri
mynd, því ástandið er þannig
að það er verið að skammta
stórum og afkastamiklum flota
aflaheimildir og hver breyting
hefur áhrif á lífsafkomu íjölda
fólks. Hitt verður að segja eins
og er að oft vantar samhengið í
þessa umræðu, og tilhneyging
er mikil til að blanda öllum
málum sem upp koma í sjávar-
útveginum saman við kvóta-
kerfið. Það er vissulega stærsti
áhrifavaldurinn í atvinnugrein-
inni, en þeir sem muna aftur
fyrir það kerfi muna eftir harð-
vítugum átökum um sölu skipa
milli byggðarlaga þegar hafið
var frítt fyrir alla.
Sverasta stoðin
Það er engin furða þótt að um-
ræður í sjávarútvegsmálum séu
heitar. Fiskveiðar og vinnsla
eru undirstaða atvinnu og
mannlífs í fjölmörgum byggðar-
lögum og sjávarafurðir eru al-
gjör undirstaða útfiutningstekn-
anna. Það sem af er þessum
áratug hefur hlutfall þeirra ver-
ið frá 71-80% af útflutningi
landsmanna. Árið 1995 voru
fluttar út sjávarafurðir fyrir
83.8 milljarða króna. Þarna er
því sverasta stoðin. Næstar
koma vörur frá orkufrekum
iðnaði upp á 15.5 milljónir
króna, og á því ári voru fram-
leiðsluvörur almenns iðnaðar
ásamt öðru fluttar út fyrir 13.1
milljarð króna, en það ár óx út-
flutningur verulega í þessum
flokki, sökum vaxtar í almenn-
um iðnaði.
Atvinnuh'f okkar saman-
stendur af fleiri þáttum en þeim
sem hér hafa verið nefndir.
Ferðaþjónusta færir okkur
miklar gjaldeyristekjur og fjöldi
starfa er í þjónustugreinum
sem tengjast allri atvinnustarf-
serni. Opinber þjónusta hefur
verið vaxandi þáttur í atvinnu-
lífinu, en á síðustu tveimur ára-
tugum hefur fjölgað urn 13.000
manns í þeirri starfsgrein. Þess
má geta að á síðustu 10 árum
hefur störfum fækkað um 4000
í almennum iðnaði.
Atvinnustefnan
Umræður um staðsetningu ál-
vers á Grundartanga hafa vakið
upp umræður um atvinnu-
stefnu. Því er haldið fram af
andmælendum að það eigi að
láta þessa atvinnustarfsemi
sigla sinn sjó og leita á önnur
mið sem eru byggð á hreinleika
lands, smærri iðnaði, þar á
meðal handverki svo eitthvað
sé nefnt.
Atvinnulíf iðnvæddra ríkja
byggist í ríkum mæli á erlend-
um fjárfestingum og hreyfing-
um fjármagns og eftirsókn eftir
þessu er mikil. Svo virðist sem
sjónir erlendra fjárfesta beinist
helst að iðnaði byggðum á
orkukaupum, þegar sjávarút-
veginum sleppir, en hömlur eru
á fjárfestingum útlendinga í
honum. Þessi eftirspurn hefur
leitt til stækkunar 30 ára gam-
als álvers við Straumsvik og
Nýtt álver mun auka
þjóðartekjurnar og
breikka undirstöður
atvinnulífsins og
skapa ný störf.
Þess vegna hef ég
verið jákvæður
gagnvart þeim
áformum sem uppi
eru á Grundartanga.
þeirrar umræðu sem nú er um
áiver á Grundartanga.
Ég er ekki þeirrar skoðunar
að við Islendingar eigum að
taka hér inn álver í stór-
skömmtum. Atburðarásin hefur
heldur ekki verið þannig til
þessa. Ég er hins vegar þeirrar
skoðunar að við komumst ekki
hjá því að h'ta til þessa iðnaðar
þegar hugsað er til þess að
skjóta fleiri sverum stoðum
undir útflutningsiðnaðinn. Við
erum ekki á því stigi að þetta
þurfi að útiloka annað, svo sem
uppbyggingu í almennum iðn-
aði, handverki, ferðamennsku
og landbúnaði eða úrvinnslu
matvæla. Þvert á móti þarf að
sinna þessum málum af kost-
gæfni. Til þess að vera gildandi
á öllum þessum sviðum þarf að
huga að öllum þáttum umhverf-
ismála og barátta andmælenda
álversins er einkurn rekin á for-
sendum umhverfisverndar.
Að þrífa garðinn sinn
Ég er tilbúinn að hlusta á æs-
ingalausa umræðu urn um-
hverfismál og kröfur í því sam-
bandi. Mér finnst skipta öllu
rnáli að skýrar kröfur séu gerð-
ar í þessu efni og þeim sé um-
svifalaust framfylgt. Ilollustu-
vernd hefur lagt málið þannig
fyrir að miðað við aðstæður hér
á landi séu gerðar fullnægjandi
mengunarkröfur á Grundar-
tanga. Ég er alveg tilbúinn að
hlusta á mótrök í því, ef þau
eru sett æsingalaust fram og
rökstudd. Ég held hins vegar að
inn í þá umræðu og umræður
um skuldbindingar okkar í um-
hverfismálum þurfi að taka
aðra þætti með líka, til dæmis
hin gegndarlausa einkabílisma
hér á landi, jeppaæðið og hvers
konar sóðaskap sem viðgengst í
umgengni við náttúruna. Ég fór
í stillunum um áramótin í
gönguferð í Skerjafirðinum og
gekk inn í þykkan mökkinn við
Reykjanesbrautina, nú er sunn-
an áttin búin að blása þessu
öllu upp í Kjós eða Hvalfjarðar-
strönd. Við greiðum ekki skuld
okkar við umhverfið með því að
stöðva uppbyggingu í orkufrek-
um iðnaði og halda svo áfram
að menga umhverfið með h'fstfl
okkar á öðrum sviðuin.
Eins og áður segir er ég hins
vegar reiðubúinn að hlýða með
athygli og taka tillit til umræðu
um hvaða lærdóm má draga af
þriggja áratuga starfsemi ál-
versins í Straumsvík á sviði um-
hverfismála, og hvernig má
tryggja það að umhverfisáhrif
nýrra álvera verði sem minnst.
Byggðamálin
Þó að mengunarþátturinn sé
veigamikill varðandi álver, þá
hugsa ég til fleiri þátta. Ég leyni
því ekki að ég hef áhyggjur af
byggðamálaþættinum ef svo
miklar framkvæmdir í jaðri höf-
uðborgarsvæðisins verða að
veruleika. Ég er þeirrar
skoðunar að það þurfi sérstak-
lega að huga að mótvægi ann-
ars staðar á landinu. Mér er
kunnugt um að iðnðarráðherra
og hans rnenn hafa fullan hug á
því að aðstoða eins og í þeirra
valdi stendur við uppbyggingu
og markaðsleit fyrir almennan
iðnað, en vissulega þarf að
halda vöku sinni í þessum efn-
um.
Hins vegar mun nýtt álver
auka þjóðartekjurnar, breikka
undirstöður atvinnulífsins og
skapa ný störf beint og óbeint.
Ég get ekki horft fram hjá því
og þess vegna hef ég verið já-
kvæður gagnvart þeim áform-
um sem uppi eru á Grundar-
tanga.
Möðruvellír
Fátækt er staðreynd
Björn Grétar
S
komandi kjarasamningum
hefur Verkamannasamband
íslands markað sér þá
stefnu að hækka lægstu taxta í
70.000 krónur á tveimur árum,
á meðan önnur laun hækka
minna. Þróun tekna síðustu ára
í íslensku samfélagi hefur verið
í átt að auknum tekjumun, þeir
ríku verða ríkari og þeir fátæku
fátækari. Með framsetningu á
fyrrgreindri kjarakröfu er hugs-
unin sú að reyna að sporna við
ójöfnuði og fátækt. Fátækt á ís-
landi er staðreynd og er smán-
arblettur á samfélagi okkar.
Meingölluð og illa útskýrð
„símakönnun" Félagsvísinda-
stofnunar sýnir fækkun á fjölda
einstaklinga undir fátækramörk-
um, á meðan aðrar tölur benda
á að fátækt og skuldir heimil-
anna séu að aukast. Að vísu má
vel vera að fátækum einstakling-
um hafi ekki fjölgað á síðasta
ári, en örbirgð þeirra sem ekki
tekst að ná endum saman er án
efa meiri en áður. Það er Ijóst að
sá efnahagsbati sem núverandi
rflcisstjórn státar sér af hefur
einungis að litlu eða engu skilað
sér í buddu hinna efnaminni
einstaklinga þjóðfélagsins, á
meðan þeir tekjuhærri fá ætíð
rneir í sinn hlut.
Ríkisstjórn og atvinnurek-
endur halda á lofti tölum um að
kaupmáttur ráðstöfunartekna
hafi aukist mikið að meðaltali á
síðustu þremur árum. En hvað
þýðir það? Samkvæmt þjóð-
hagsstofnun þýðir það að ráð-
stöfunartekjur hjóna sem voru
122.641 kr. að meðaltali á mán-
uði 1993 voru 125.250 kr. í lok
árs 1995, aukning í krónum tal-
ið upp á 2.609. Á sama tíma
voru önnur hjón sem höfðu
328.183 í ráðstöfunartekjur að
meðaltali á ári 1993 að fá
aukningu á sínum ráðstöfimar-
tekjum í 346.333 kr., eða í
krónum talið 18.150. Það má
leiða getur að því að sú kaup-
máttaraukning sem hefur átt
sér stað hafi að mestu farið í
buddu þeirra sem mestar tekj-
urnar hafa, enda hafa þeir
hagnast vel á hlutabréfum á
síðustu tveimur árum. í kom-
andi kjarasamningum er nauð-
synlegt að kaupmáttur lægstu
tekna aukist meira en hjá öðr-
um, því sú staðreynd er því
miður sönn að ójöfnuður fer ört
vaxandi.
í kröfugerð sinni hefur
Verkamannasambandið sett
fram launakröfur, sem taka mið
af því að viðhalda stöðugleika í
íslensku efnahagslífi. Ég fullyrði
að kröfur Verkamannasam-
bandsins eru ekki verð-
bólguhvetjandi, öfugt við það
sem atvinnurekendur hafa
haldið fram í fjölmiðlum. Óða-
verðbólga, gengisfellingar og
háir vextir gera þeim efnaminni
og skuldugu ekkert gagn.
Það er hins vegar ljóst að í
komandi kjarasamningum
verður að tryggja að sú launa-
hækkun sem mun nást á lægstu
launataxta muni ekki leiða til
sambærilegra prósentuhækk-
ana fyrir alla aðra launþega,
því annars tekst aldrei að
minnka þann tekjumun og
ójöfnuð sem er í þessu landi.
Við undirskrift samninga á al-
mennum vinnumarkaði verður
að tryggja að aðrir hópar muni
ekki fá eða taka sér meiri
hækkanir í kjölfarið. Þannig
mun verkafólk á íslandi ekki
sætta sig við það að ráðherrar,
þingmenn og aðrir embættis-
menn taki upp á því að
skammta sér laun umfram aðra
eins og gerðist á síðasta ári.