Dagblaðið Vísir - DV - 08.10.1990, Blaðsíða 14

14
MÁNUDAGUR 8. OKTÓBER 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÖNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SIMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerö:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Lífskjörin á íslandi
Nú er búið að mæla lífskjörin á íslandi. Þau reynast
góð, jafnvel með því besta sem þekkist í heiminum. íslend-
ingar eiga yfrið nóg af heimilistækjum, sjónvörpum og
bifreiðum. Þeir eiga hús og hross og ferðast til útlanda.
Þeir lifa í vellystingum praktuglega. Meira að segja Svíar
í sínu gósenlandi geta ekki státað af meiri velferð.
Þetta eru auðvitað mikil og góð tíðindi fyrir landann
og koma sosum ekki á óvart. íslendingar hafa af dugnaði
og útsjónarsemi bætt lífskjör sín og setja markið hátt.
Þeim er sjálfum ljóst hvað þeir eiga og hvað þeir hafa
umleikis. Til þess þurfti hvorki könnun né norræna rann-
sókn.
Það kemur ennfremur fram í rannsókninni að íslend-
ingar þurfa að hafa meira fyrir lífskjörum sínum en flest-
ar aðrar þjóðir. Sú niðurstaða er heldur ekki óvænt. Hún
er hins vegar kjarni þessa máls og sú alvara sem blasir
við. Lífskjörin mælast nefnilega ekki einvörðungu í eign-
um og tækjum og hlutlægum munaði. Kjörin og lífs-
hættir fólks ráðast af vellíðan, lífsmunstrinu frá degi til
dags. Hvers virði eru dýrindis hljómflutningstæki fyrir
þann sem aldrei hefur tíma til að hlusta á þau? Hvers
virði eru falleg húsgögn, húsbúnaður og stofustáss ef eig-
endurnir eru aldrei heima til að njóta þess? Hvers virði
er allur auður heimsins ef menn kunna ekki að fara með
hann?
Hvað fara íslendignar oft í leikhús, á hljómleika eða
aðra menningaviðburði? Hvað lesa menn margar bækur
á ári? Hvað hafa þeir mikinn tíma til að sinna andlegum
hugðarefnum, ala upp böm sín eða njóta tómstunda sjálf-
ir?
Vinnudagurinn á íslandi mælist fjörutíu og átta stund-
ir á viku, meðan sambærilegur vinnudagur á Norðurlönd-
um er langt innan við fjörutíu stundir. Þessar tölur segja
sína sögu. íslendingar þurfa að hafa mikið fyrir lífs-
gæðunum og lífsgæðakapphlaupið er því harðsóttara sem
kröfurnar eru meiri um velmegun og vellystingar. Það
er langt frá því að lífskjör á íslandi verði mæld í krónum
og segja ekki nema hálfa söguna ef engar kannanir fylgja
um áhrif lífskjaranna á heilsu fólks, hugðarefni eða ham-
ingju.
Það er ekki dregið í efa að íslendingar geti verið ánægð-
ir með sinn hlut í samanburði við margar aðrar þjóðir,
þar sem fátækt er útbreidd, atvinnuleysi og fábreytni í
lífsháttum er hlutskipti Qöldans. En við eigum ekki að
miða okkur við þá lakast settu. Hér býr menntuð þjóð
og dugleg, hér er gott að búa og nóg að afla. Hér er ekki
fjöldanum fyrir að fara. Hér getur hver sem er komist
vel af, ef hann hefur heilsu og vit til að halda skyn-
samlega á sínum málum. En við getum gert betur. Miklu
betur. Það hlýtur að vera verkefni næstu ára og áratugs
að gera þjóðinni kleift að afla svipaðra tekna fyrir minni
vinnu. Það er verðug stefna fyrir hvern stjórnmálaflokk.
Ekki síst vegna þess að það er að miklu leyti á valdi Al-
þingis og ríkisstjórna að draga úr bákninu og miðstjórn-
inni, draga úr sköttum og drápsklyfjum opinberra af-
skipta, auka framleiðni og arðsemi, rétt eins og öðrum
þjóðum tekst að gera sem lengst eru komnar á því sviði.
Við eigum ekki að láta blekkjast af rannsóknum um
lífskjör sem segja okkur hvað við höfum það gott. Það
vantar mikið upp á og það er engum nema okkur sjálfum
að kenna hvernig til tekst. Lífskjörin eru fyrst orðin við-
unandi þegar þjóðin hefur tíma og tök til að njóta þeirra.
Ellert B. Schram
„Myndin sýnir ... hversu viökvæm afkoma Landsvirkjunar er fyrir breyttum forsendum", segir greinarhöfundur.
Hagnaðureða tap
Landsvirkjunar
Nú, þegar orkuverössamningi
við Atlansál er nánast lokið, er
hægt að hefja opinskáa og lýðræö-
islega umfjöllun um ýmis efnisat-
riði hans. í þessari grein verða
dregin fram þau atriði sem hafa
afgerandi áhrif á niðurstöður þess
samnings.
Við útreikninga á hagkvæmni
hans er byggt á ákveðnum forsend-
um um verðþróun á áli, ákveðnum
raunvöxtum og ákveðnu dollara-
gengi. Sömuleiðis er byggt á svo-
kallaðri flýtikostnaðaraðferð. Nið-
urstaða þeirra útreikninga er sú
að við 5,5% raunvexti, að álverðs-
spáin gangi eftir og að Bandaríkja-
dollar jafngildi 60 krónum, verði
hagnaöur Landsvirkjunar á þess-
um samningi 250 milljónir króna á
núvirði eða 2,0 milljaröar króna í
samningslok.
Meðfylgjandi mynd sýnir hins
vegar hversu viðkvæm afkoma
Landsvirkjunar er fyrir breyttum
forsendum. Verði raunvextir t.d.
6,5% á samningstímanum - aðrar
forsendur standast - verður tap
Landsvirkjunar 43,2 milljarðar
króna í samningslok. Verði álverð-
ið hins vegar 10% lægra en spáð
er - aðrar forsendur standast -
verður tapið 27,5 milljarðar króna.
Að sama skapi verður um mikinn
hagnað af þessum viðskiptum að
ræða ef þróun forsendna verður
okkur hagstæð.
Af þessu má sjá að orkuverðs-
samningurinn er afar viökvæmur
fyrir breyttum forsendum, og er
því áhætta hans mikil. En hverjar
eru líkurnar á að forsendurnar
standist?
Raunvextir
Meðalraunvextir Landsvirkjun-
ar síðustu 10 árin eru á bilinu 6,5
til 7,1%. Raunvextir langtímalána
í Bandaríkjunum síðustu 10 árin
eru 7,1-7,4% að meðaltali. Spurn-
ingin er því hvaða möguleika hefur
Landsvirkjun á því að fá lán með
5,5% raunvöxtum eða lægri vöxt-
um? Hvaða raunvextir eru í boði
hér innanlands ef framkvæmdirn-
ar verða fjármagnaðar innanlands
að hluta til til að draga úr þenslu-
áhrifum erlendra lána?
í ljósi þeirra miklu breýtinga,
sem eiga sér stað í Austur-Evrópu
og líklega munu eiga sér stað á
næstu árum og áratugum, þar sem
markaðsbúskapur veröur tekinn
upp í ríkum mæli, er ljóst að mun
meiri hvatning verður í heiminum
til fjárfestingar en til sparnaðar.
Ólíklegt er að vesturveldin muni
auka sparnað sinn í verulegum
mæli til að mæta íjárfestingarþörf
austurveldanna. í ljósi þessarar
þróunar eru því frá hagfræðilegu
sjónarmiði mun meiri likur á hærri
KjaUaxinn
Jóhann Rúnar
Björgvinsson
þjóðhagfræðingur
raunvöxtum á næstu áratugum en
lægri.
Áiverðið
Mjög erfitt er auðvitað aö segja
til um þróun álverðs. Þar ræður
þróun framboðs og eftirspurnar
miklu. Ef eftirspurnin vex hraðar
en framboðið hækkar álverðið. En
hærra álverð kallar á nýja og hag-
kvæmari tækni við álframleiöslu.
Sömuleiðis kallar slik hækkun á
nýtingu annarra og ódýrari efna í
stað áls. Það er m.ö.o. mjög erfitt
að segja til um þróun þessara mála
og tækniframfara í nánustu fram-
tíð.
Eitt er þó líklegt í ljósi umræðu
í heiminum um orkugjafa næstu
áratuga, að erfitt verður að finna
nýja og ódýrari orkugjafa. Athygli
manna beinist nú fyrst og fremst
að vatns-, vind- og sólarorku. Með
aukinni heimsframleiðslu, mark-
aðsbúskapar Austur-Evrópu,
auknum umhverfiskröfum ásamt
þverrandi orkulindum eru líkur á
að orkuverð eigi eftir að hækka
veruléga á næstu áratugum. Að
mínum dómi eru fleiri möguleikar
á að finna efni í stað áls eða nýja
tækni við álvinnslu en nýja orku-
gjafa. Ég tel því líklegra að orku-
verð hækki hlutfallslega meira en
álverð á næstu áratugum.
Aðrir áhættuþættir
Gengi Bandaríkjadollars er veru-
legur áhættuþáttur í þessum samn-
ingum því samkvæmt reynslu hef-
ur álverð tilhneigingu til aö hreyf-
ast með gengi dollars, þ.e. ef dollar-
inn lækkar lækkar álverð einnig
að einhverju leyti gagnvart öðrum
myntum. Þá má spyrja hversu
raunsæjar séu áætlanir um stofn-
kostnað orkumannvirkja, rekstr-
arkostnað og viðhald mannvirkja?
Að sjálfsögðu eru slíkar áætlanir
bundnar óvissu og áhættu sem
koma mun í ljós á framkvæmdar-
og rekstrartímanum. í rauninni
má lesa af álverðsferlinum í með-
fylgjandi mynd hvaða áhrif 5, 10
eða 15% skekkja í slíkum áætlun-
um hefði á niðurstöður samnings-
ins.
Blönduvirkjun
Talið er að Blönduvirkjun muni
byrja að nýtast núverandi orku-
markaði (án álvers) árið 1995 og að
hún verði að fullu nýtt árið 2006.
Sá hluti sem ekki nýtist núverandi
orkumarkaði er í rauninni gefinn
Atlantál. En hversu raunhæft er
að reikna dæmið þannig? Væri t.d.
raunhæfara að reikna inn í dæmið
líkindin á að hægt verði að selja
hluta af umframorku Blöndu?
Landsvirkjun hefur allt að vinna,
því ávinningurinn er mikill. Slík
meðferð myndi breyta dæminu
verulega Atlantál í óhag. í ljósi
þess að orkueftirspurnin í heimin-
um vex hröðum skrefum og sömu-
leiðis orkuverðið eru miklar líkur
á að áhugi umheimsins aukist á
orkulindum okkar á næstu árum.
Niðurstaða
Af ofangreindu má ljóst vera að
raforkuframleiðsla til nýs álvers
er fjárhagslega mjög áhættusamur
rekstur. Þess vegna er afar nauð-
synlegt að tekið sé tillit til þeirrar
staðreyndar við raforkuverðlagn-
ingu og arðsemisútreikninga,
þ.e.a.s. aö áhættan sé metin til
verðs sem greitt sé fyrir. í þessari
grein hefur ekki verið vikið að
þjóðhagslegum áhrifum þessara
áforma en greinarhöfundur hefur
fjallað ítarlega um þann þátt í
„Efnahagsumræðunni“ riti nr. 4
frá mars 1990.
Jóhann Rúnar Björgvinsson
„Að mínum dómi eru fleiri möguleikar
á að fmna efni 1 stað áls eða nýja tækni
við álvinnslu en nýja orkugjafa.“