Þjóðviljinn - 06.05.1960, Blaðsíða 7

Föstudagur 6. maí 1960 — ÞJÓÐVILJINN -r—(7
Dufþekja og Vestmannaeyj-
. ar eru ein helztu staðaheiti
í sögu landsins. Vestmanna-
eyjar heita svo eftir írunum,
Dufþak og félögum hans.
Duíþekja er staðurinn í
He'mákletti þar sem Dufþak-
ur hljóp fyrir björg heldur
en fa'la aftur í hendur norr-
ænna þrælaeigenda. Þessi ör-
nefiii eru nær 1100 ára göm-
ul. Fáar eða engar minjar
rniinu hinsvegar vera geymd-
ar um hina fyrstu byggð í
Eyjum og framan af öldum,
nema ef vera kynnu veggja-
rústir í Herjólfsdal.
Úppi á lofti Gagnfræða-
skólans í Vestmannaeyjum er
þó geymt álitlegt minjasafn
Eýjabúa, byggðasafn. Þetta
fólkið við aflanum og dró
hann upp til aðgerðar, oft
langa leið. Hver kona dró 4
fiska, 2 í hvorri hendi, — og
myndi þykja vond vinna í
dag.
Þarna eru ýmsar gerðir af
baujum, allt frá því þær voru
endamjóir eikarkútar til
plastbe'gjanna í dag. Þarna
eru línu- og netarúllur af mis-
munandi gerðum. Þar er lík-
an af báti er Þorsteinn Jóns-
son á Ljótsstöðum í Landeyj-
um smíðaði einhverntíma á
öldinni sem leið, en svo und-
arlega sem það kann að
hljóma í eyrum þá voru
margir bátar Vestmannaej-
inga áður fyrr smíðaðir uppi
í sveitum á ströndinni fýr’r
Þet'Ia er klukkan úr gamla Þór. Hann kom til Vestmannaeyja
26. marz 1920 og strandaði norður á Húnaflóa 21. des. 1929
Friðrik Ólafsson skólastjóri var fyrrum skipstjóri á honum
(ekki þegar hann strandaði) og bjargaði liann síðar klukkunni
úr flakinu og færði minjasafni Ves'imannaeyinga að gjöf í fyrra
mundur Eyjólfsson kóngs-
smiður. — Vestmannaeyingar
áttu á sínum tíma stétt
manna er nefnd var kóngs-
smiðir. Þetta voru menn er
höfðu þann starfa að gera
við báta Danakonungs og
safn mun fýrst og fremst
vera að þakka elju eins
manns, Þorsteins Víglunds-
sonar skólastjóra. Hann mun
um 20 ára skeið hafa safnað
gömlum gripum úr Vest-
mannaeyjum. Og árið 1952
kaus svo bæjarstjóm Vest-
mannaeyja nefnd til að sinna
þessu má’i, i samráði við
Heimaklett, féiag Vestmanna-
eyinga er vinnur að söfnun
sögulegra heimilda um Vest-
mannáeyjár. Á föstudaginn
langa. rændi ég hluta af
hvíldardegi Þorsteins og fékk
hann tii að sýna mér^safnið.
Það fyrsta sem athygii vekur
þegar upp á loft;ð kemur er
<ið safn þetta er að sprengja
utan af sér húsakynnin, það
er þegar orðið svo þröngt um
það, að það nýtur sín ekki.
Þið megið ekki halda að
þarna sé um neina skrautsýn-
ingu að ræða á gripum úr
góomálmi, eða l'staverkum.
Þetta er fyrst cg fremst safn
af tækjum og gripum fátæks
fólks í fátæku landi. En þess-
ir gömlu grip'r skýra margir
betur en nokkur orð frá lífs
baráttu þess.
Einna mest mun vera af
áhöldum til allskonar veiði-
skapar. Þarna eru t.d. allar
tegúndir liandfæra og öngla
sem notuð hafa verið i Vest-
mánnaeyjum; þróunarsaga
þeirra.- Þpr eru leggjartengur
og sellarnálar. Ef til vill er
rétt að gera nánari grein fyr-
ir þeim verkfærum. Leggja-
tengur (smíðaðar úr leggja-
beinum) voru notaðar
þegar gerð voru sjóklæði úr
skinnum, notaðar til þess að
draga.. nálina og seymið í
gegnum skinnin þegar saum-
arnir eru gerðir. Seiiarnálarn-
ar voru notaðar til að draga
aflann upp á band sem kölluð
var .seil. Þegar búið var að
draga seiliná á.lánd tók ;kven-
Þorsteinn Víglundsson
ofan — en ýmsir bændur
gerðu út báta á vertíðum í
Eyjum meðan vinnuhjúaöldin
var enn i aimætti sínu og
varðaði enn við lög ef menn
gerðust ekki vinnuhjú bænda,
ættu þeir ekki vissar fjárhæð-
ir í silfri eða rollum.
Þarna eru líka langar kylf-
ur, það eru lunda- og súlu-
keppar, notaðar við fugiaveið-
ar er löngum hafa verið mik-
ið stundaðar í Eyjum. Þetta
voru yfirleitt harðviðarkylf-
ur; ein er með járnhólk, ætl-
uðum -til að spora för í mó-
berg'ð fyrir þann sem klifrar
björg. Þarna er burðarskrína.
Þær voru smíðaðar úr tré,
voru á stærð vici stóra ferða-
tösku og bornar í bandi yfir
öxlina. 1 þeini báru sjómenn
m.a. afla sinn um margra
km veg alla leið upp á Ofan-
leitisbæi.
Þess er ekki kostur í stuttu
máli að nefna nema fáa eina
hluti sem eru þáttur í lifs-
baráttu og atvinnusögu Vest-
mannaeyinga, né he'dur ótal .
annarra gripa er koma við
sögu byggðarinnar. Þarna er
t.d. kommóða, sízt fegurri en
margar slíkar, en maðurinn
sem smíðáði hána var' Guð-
smíða fyrir útgerð hans, með-
an Danakonungur var enn út-
gerðarmaður í Eyjum, þótt
sjálfur sæti hann raunar í
höll sinni úti við Eyrarsund.
Þarna er líka fleira en
áhöld til veiða. Þarna er lyf ja-
skápur * Þorsteins Jónssonar
er var læknir í Vestmanna-
eyjum í þrjá áratugi. I þess-
,um skáp var apótek Vest-
mannaeyinga geymt — allar
lyfjabi’-gðir byggðarinnar —
og munu hafa þótt miklar
á sínum tíma. Þarna er líka
bí’dur til að taka með blóð,
en einu sinni voru blóðtökur
taldar bót enn fleiri meina en
blóðgjafir í dag. 1 gamla daga
voru einnig notaðir svonefnd-
ir „koppar" til lækninga —■
m.a. til að sjúga al’skonar
„óholla vessa'1 út úr fólki.
Þarna var .safn slíkra. Það
hljót^ að hafa margir koppa-
læknar flutzt til Eyja . . .
Þetta eru stilkar af kýrhorn-
um. Þeir -roru festir með
þeim hætti að neðri (viðari)
endinn var settur á skrokk
sjúklingsi ís og síclan sogið
alit loft úr horninu gegnum
örmjótt gat á efri enda þess
og svo límt yfir með líknar-
belg.
Og þarna er hvorki meira
né nrnna en prentsmiðja.
Fyrsta prentsmiðja sem f1 utt
var til Eyja. Gísli J. John-
sen mun hafa flutt hana t:l
Eyja um 1917, en hann gaf
út blaðið Skeggja í nokkur
ár. Pressan var handsnúin
með h’jóli sem var mannliæð
í þvermál. Til þessa dags
munu hafa verið gefin út í
Eyjum um 130 blöð og bækl-
ingar. B’aðið Víðir hóf þar
göngu sína 1928 og kcm þar út
um langt árabil, en svo komst
Einar ríki yfir hann, flutti
hann síðar til Reykjavíkur —
og drap hann þar 1951. Marg-
ir hafa konrð við sögu b’áða-
útgáfu í Eyjum. Steindór Sig-
urðsson ská’d, ísleifur Högna-
son, Jón Rafnsson, Jósep
Thor’acíus, blaðasafnarar eru
varaðir við því að reyna að
fá blað hins síðastnefnda í
heild þvi íhaldjð í Eyjum
kejmti allt uppiagið af einu
blaðinu vegna bersögli hans!
Þarna er líka mannamynda-
, safn. Raunar enn að„ mestu ,
plötusafn, eða úm 21 ftús.
myndaplötur frá Kjartani Guð-
mundssyni Ijómyndara. Bæj-
arstjórnin hefur lagt fram
nokkurt fé til að taka myndir
eftir plötmum og hafa verið
skráðar um 6000 myndir, Við
skólaslit árlega er sýning á
þessu safni. Á sýn’ngunni í
fyrra fenguSt upp nöfn
manna á 400 myndum er skki
höfðu verið þekktar áður.
Og nú sýnir Þorsteinn okk-
ur elzta grip safnsins. Það er
lítil blýþynna, sögð úr kirkju-
þaki Hjalta Skeggjasonar.
Önnur slík er í Þjóðminja-
safninu, fundin við uppgröft
í Þjórsárdal 1939. Blýþvnnu
þá sem hér er geymd fann
Þorsteinn Vigluri ’sson þar
efra 1942. Hann sýnir okkur
fleiri ic;rkjugripi m.a. skar-
k’ippur úr kcpar, komnar úr
Landakirkju, svo og orgel
Landakirkiu, hið fyrsta sem
kom til Eyja. Það var v'tan-
lega gamla peningasugan,
Brde, sem fórnaði þessum
grip til að auka guðsótta og
konungshollustu undirsáta
sinna. Slíkar gjafir eru í tízku
enn í dag og ekki laugt slð-
an eitt slíkt var gef’ð.
En þessi gamli afsprengur
einokunar og selstöðu lét
f’.eira eftir s:g —: verzlunar-
bækur. Þama niunu vera um
300 bindi verzlunarbóka frá
Brydesverzlun, flestra all-
stórra en þó margra í minna
broti. Þær ná a.m.k. yfir tím-
ann frá 1860 til 1912. Þarna
eru skráð viðskipti Brydes-
verzlunar í me'r en hálfa
öld a.m.k. Þetta er ekki að-
eins vei'zlunarsaga Vest-
mannaeyinga, heldur er nokk-
ur hluti bókanna um v;ðskipti
við bændur og búalið uppi á
landi. Þar eru ekki aðeins
skráð nöfn bænda heldur og
heimilismanna á fjölmörgum
bæjum. Þessar bækur eru því
nokkurskonar manntöl úr
sve'tunum, jafnframt því að
vera inn’eggs- cg úttektar*
skrá fó’ksirs og heimild um
efnahag joss. Sveitamanna-
bækurnar nefnast „Land-
Framha’d á 10. síðu.
Verzlunarbækur ganila einokunarkaupmannsins, Bryde. Um 300 bindi þeirra eru á minjasafnl
Vestmannaeyin.ga. Háa bókin í miðið ber titiliim: „Landmannabók 2 K-Ö“ og eru í henni
nöfn um 300 viðskiptamanna uppi á „meginlandinu“. Bókin lengst til hægri er Skeggi (allur)
fyrsfta blaðið sem gefið var út í Vestmannaeyjum.