Þjóðviljinn - 04.07.1965, Blaðsíða 7

Sunnudagur 4. júlí 1965 — ÞJÓÐVTXJINN — SlÐA J
JÓN RAFNSSON
kem svo dótinu heim á tveim
hestum um kvöldið. Þá er ferð-
inni lokið — og ég farinn að
búa á Gönguskörðum.
Svo var ég að heyra flutn-
ingasögu mína í ævintýraleg-
um útgáfum, og allir störðu á
mig: manninn sem flutti sig
einn á sexæringi!
Þetta sumar gekk hitaaida
yfir Norðurálfu og það var svo
heitt að illt var að hreyfa sig
nema strípaður úti; og.oft fór
ég í ána það sumar.
Þarna rétt hjá túninu er flói,
sem aldrei var hægt að heyja
á fyrir bleytu. Þegar vorönn-
um var lokið og ekkert að gera,
en bví var ég óvanur. fer ág að
athuea flóann, þar var veí
sprottið, og þegar svo var sig-
ið úr að grasið lá á þurru.
þótt ég stæði í vatni, fer ég
að slá. Ég sló múgaslátt, og
hevið bornaði siálfkrafa. Þarna
fékk ég 90 hesta. auk 10, sem
ég seldi manni á Sauðárkróki.
Þegar ég var að fást við s'ð-
ustu baggana kom maður ve.t-
an yfir Kolugafjall. bóndi vest
an úr Húnavatnssýslu. Hann
staldrar við og kemur heim
þangað sem ég er að bera upp
heyi.ð og segir:
,.]5g á ekkert erindi hingað
og hef aldrei komið hér áður,
en það var þetta stóra hey
sem narraði mig heim. Er betta
nýtt hey? Hvernig fékksfu
þetta?“
Hann sagðist ekki vita til
þess að farið væri nokkurstað-
ar að bera ljá í gras í Húna-
vatnssýslu, og bað mun heldur
ekki hafa verið í Skagafirði —
því þurrlendi spratt. ekki fyrir
þurrki. Það eru mes*u þurrk-
ar sem ég hef lifað. Þarna
hafði ég heviað 100 hesta rél1
við túnið áður en nokkur ann-
ár bar ljá í'gras. svo vel byn-
aði bitskanuririn f Gönguskoið-
um.
Móðir mtn dó á næsta vetri,
og því hætti ég að húa um vor-
ið. — en Helga varð kyrr og
bjó áfram, hún át.ti fimm kýr
o.fl. fénað. Það er grösugt á
Heiði og útbeit ágæt en ákaf-
lega þi'öngt og því ekki víðsýnt.
Það er ólíkt að sjá Tindastól
að íraman eða þama frá Heiði.
Fjallasýnin af Skaganum er dá-
samleg — ógleymanleg. Já, það
er dásamlegt land á Skaga.
— Ég keypti mér lausa-
mennskubréf og fór á Sauðár-
krók um vorið. Um sumarið
var ég hjá Hallgrími Thorlaci-
usi í Glaumbæ. Ég losaði ekki
nema á 33 hesta á dag, en Ami
Hafstað losaði á 50. Hann var
mikill sláttumaður, óskaplegur
jötunn sterkur og duglegur —
en ég trúi þvf ekki samt!
Um haustið var ég í slátur-
húsinu á Sauðárkróki og þaö
haust lenti ég í smávegis æv-
intýri. Póstgöngur voru þá með
öðmm hætti en nú, og einu
sinni spyr Kristján Blöndal
póstafgreiðslumaður mig hvort
ég get.i ekki farið fyrir sig
vestur á Skagaströnd með bréf,
því liggi á. Ég heiti því.
Það dróst eitthvað í tímann
með bréfið svo ég komst ekki
af stað fyrr en klukkan tíu um
morguninn. — þá var byrjað
að snjóa. Ég fer svo upp hjá
Heiði og vestur yfir Koluga-
fjall, var þá kominn hnésnjór,
en frostlaust. Ég hafði farið
þessa leið áður og vissi af bæ
við Laxá. Veðrið herðir a,l'.1af
og snjókomuna. Ferðin gengur
seint, ég er alltaf í pöldrum, en
geng beint strik og er mjög
heitur og því alltaf að drekka.
Þegar ég kem að ánni finnst
mér ég vera orðinn magnþrota,
en held samt yfir hana, en þeg-
ar þangað er konvð, þar sem
veðrið nýtur sfn til fulls, ræð
ég mér varla fyrir roki og snjó-
komu. Samt held ég áfram, en
lendi brátt í gili sem var orð-
ið fullt. af snjó. Þá var ég orð-
inn svo grútmáttlaus — af
vatnsdrykkju og snjóáti, var
matarlaus — að ég gref m’g
n>ður á lyng — og sé þá rétt
upp úr skaflinum. Svo sting ég
stafnum uppúr skaflinum og
leggst fyrir. Ég hafði hund og
lét hann leggjast á fætur mér,
— sofna síðan vært. Þetta var
klukkan 5 síðdegis og ég vakna
ekki aftur fyrr en klukkan 8
morguninn eftir. Finn ég þá að
ég er stálhraustur. Drif ég mig
þá upp úr skaflinum. Þar uppi
er afspymurok, og bylur og
grimmdarfrost. Samt brölti ég
áfram, en varð •pðru hvoru að
snúa mér undan, því rokið og
snjórinn ætluðu að kæfa mig.
Svo kem ég að vallargarði.
Hundurinn fer upp á garðinn,
þefar þar út í loftið og hleyp-
ur síðan og hverfur í bylinn.
Ég bíð og brátt kemur hund-
urinn aftur og við förum sam-
an heim að bænum, sem var
skammt frá. Mér leið ágætlega
vegna þess að mér hitnaði öil-
um eftir að hundurinn var
lagztur á fæturna á mér og hit-
aði mér. Á bænum var ég dag-
inn og nóttina og fékk svo skíði
og hélt áfram til Skagastrand-
ar. Þetta mun hafa verið sama
veðrið og margar skútur fórust
í.
— Um veturinn fer ég svo
suður á land og er í Xnnri-
Njarðvík. Við fórum margir
strákar suður. þ.á.m. Friðnk
Hansen. Ég var á mótorbát með
Tuxhamvél — sem var alltaf að
bila, en hér í Rvík var maður
sem kallaður var Óli galdra,
og hann var alltaf sóttur til að
gera við vélina — en það mun
h'elzt hafa verið að vélinni að
maðurinn sem átti að stjóma
hcnni kunni ekki á hana.
Ég hafði lofað Thorlaciusi því
að vera hjá honum í Glaum-
bæ um sumarið. En þegar ég
kem frá Njarðvík hingað (til
Reykjavíkur) er Kirk að byrja
á hafnargerðinni. Ég fer til
Kirks, hitti hann á laugardegi,
og spyr um vinnu. ,.Farið til
Erlendar Zakaríassonar og ef
hann vantar ekki mann þá
vantar mig ekki maim", svar-
aði Kirk. Á mánudagsmorgun-
inn fer ég vestur á Mcla, var
sagt að Erlendur væri þar, og
spyr eftir verkstjóranum. —
„Kanntu að moka?“ spyr hann.
„Get kannski ekki sagt það, en
hef borið það við". ,.Farðu þá
til mannsins þama og vinndu
með honum“. — „Maðurinn
þama“ var sá hinn sami er
síðar lenti milli tveggja vagna
og missti báða fætur.
Ég var óvanur því að vera
síztur þar sem ég vann, en hjá
þessum manni stóð ég ky.rr!
...Þetta er allt í lagi. Þetta.eru
öðruvísi handtök heldur en á
sjónum'1, sagði maðurinn þeg-
ar ég hafði orð á ódugnaði
mínum. Hvernig sem ég ham-
aðist gekk ekkert hjá mér í
samanburði við afköst hans.
Mér fannst ég þreyttur þaö
kvöld. Á þriðjudagsmorguninn
var ég allur lurkum laminn og
fannst ég ekki geta hreyft mig.
Eftir þrjá daga lagaðist þetta.
Svo stend ég við heit mín:
fer í kaupavinnu norður í
Glaumbæ og vinn í sláturhús-
inu á Sauðárkróki um haustið.
Sendi Erlendi svo skeyti ura
vinnu og fæ svar um hæl:
..Velkominn sem fyrst. Zakarí-
asson“.
— Á vert.íðinni ræð ég m'g
á bát í Sandgerði, hjá Lofti
Bjamasyni. Við fórum héðan,
en skammt fyrir utan, á leið
til Sandgerðis, bilar hann og
er hér í viðgerð f þrjár vikur
— mesta aflatíma vertíðarinn-
ar og varð hlutur okkar lé-
legur. Við gerðum kröfu um
hætur. Loftur neitar, en Gfeb
Sveinsson, síðar sýslumaður tök
mál okkar að sér, og fékk
hverjum okkar dæmdar 70 kr.
í skaðabætur, sem var töluvert
fé á þeim árum.
— Það var á þcssum tíma,
1914. að ég sá > onu mfna.
Hróðnýju, nýkomna ofan frá
Deildartungu. Þetta vor lenti ég
í húsi hiá Jóni bróður henpar,
og byrjaði strax að skjóta mig
í henni — iá, það virtist ganga
vel. Hún fór svo í kaupavinnu
í Borgarfirði. en ég á árabát
austur á Norðfjörð. Um haust-
ið, þegar ég kem aftur, sæki
ég Hróðnýju upp í Borgarfjö-ð.
ITm veturinn stunda ég bir
eyrarvinnu og um vorið (1916)
giftum við okkur og flytjnm
Framhald á 9. síðu.
Rithöfundar hinna ungu afrísku bókmennta eru í talsverðum vanda
staddir: þeirra heimafólk er enn óbókvant fólk og les þá helzt stutta eld-
húsreyfara — lesendur þeirra sitja í London og París, hvitir menn með
dalítið vafasaman áhuga á furðum Afríku. Frá þessu vandamáli er greint í
eftirfarandi grein, sem að mestu byggir á verkum og reynslu þekktasta
skálds Nígeríu, Amos Tutuola.
1 útileikhúsum hefur þjóðleg sagnahefð aftur tengzt söngvum og
dansi: Myndin sýnir listafólk úr dansflokknum AFRICANA.
Nýjar bókmenntir
lesendaskortur og
þjóðleg sagnhefö
Fyrir tólf árum tókst Amos
Tutuola að gera heim allan
forviða — ástæðan var bók
hans „Pálmavíndrykkjumaður-
inn“. Síðan hefur hann gefið
út fjórar bækur aðrar, og
hann er meira lesinn en nokk-
ur annar rithöfundur f Nígeríu.
En enginn hefur fetað í fót-
spor hans. Sá vandi er hann
jnætir er sérstaklega forvitni-
legur.
Afrískur rithöfundur mætir
ákaflega miklum erfiðlei'kum
bæði í vali liesandahópg og í
efnisvali. Góðir rithöfundar
afrískir eru næstum því ein-
vörðungu lesnir utan sír.s eig-
in lands. Veligengni þeirra
ræðst í París og London. Hugs-
anlegir lesendur heima fyrir
hafa ekki efni á að kaupa
bækur þeirra. Þeir skrifa um
sitt fólk en ekki fyrir það. Vit-
undin um hina hvítu lesara
verður til þess, að þeir eru
ekki fúsir til að gagnrýna sin-
ar blökku sögupersónur; þeir
freistast einnig oft til þess að
gefa mjög nákvæmar lýsing-
ar og útskýringar á aðstæðum
sem Afríkumenn þekkja ofur-
vel sjálfir.
Skrifi þeir á afrískri tungu
er ekki þar með sagt, að þeir
nái til fólksins. Einna helzt ná
þeir þá til bókmenntaskrifstofa
ríkigins, til trúboðanna og ef
til vill skólanna. Rithöfundur
verður að skrifa fyrir þá sem
vanir eru að lesa, og þessir
lesendur hafa yfirleitt sagt
skilið við gamlar hefðir og
þau tungumál sem töluð eru
á hverjum stað.
★
INígeríu hefur rithöfundur
þó nokkum möguleika til að
fá verk sín útbreidd meðal al-
mennings, möguleika sem varla
gætir annarsstaðar. Til eru
nokkur smáútgáfufyrirtæki
sem selja bæklinga fyrir svo
sem nokkrar krónur. Höfund-
ar bæklinganna eru langflest-
ir Nígeríumenn og skrifa und-
antekningalítið á ensku. Kjall-
aragreinar Viktoríutíma, upp-
byggileg rit og ameriskar
leynilögreglusögur eru þær fyr-
irmyndir í stíl gem helzt er
litið til. Þar heyrast viðvör-
unarhróp gegn tóbaki, drykkju-
skap og léttúð, finna má le;ð-
arvísa í kurteisi, ábendingar
um það hvemig menn geti
grætt peninga — og látið sér
haldast á þeim, svo og hag-
nýt ráð fyrir æskufólk eins og
,,Hvers vegna hata skækjur
gifta menn og elska pipar-
sveina".
Stuttar sögur, sem þannig
eru gefnar út, eru einnig full-
ar með siðferði. Þær fjalla um
slægð konunnar, um dapur-
legt hlutskipti hórunnar, um
náungann sem tók fenedrin
fyrir próf, um hjónaband sem
til er stofnað af ágjörnum ætt-
ingjum. Bækumar heita nöfn-
um sem þessum: „Hún dó á
vori æsku sinnar“, „Ástin finn-
ur sér ætíð skjól“. Einnig má
finna rit er hafa brýnt erindi
að flytja eins og „Síðustu dag-
ar Lúmúmba".
Þessi tilviljunum bundni
en blómlegi bókamarkaður
kemst aldrei út fyrir landa-
mæri Nígeríu. En jafnvel Sví-
þjóð átti sér fyrir aðeins
hálfri öld svipað blómajkrúð
bæklinga. Máske er það nauð-
synlegt, að slíkur lággróður
vefjist um rætur alvarlegri
bókmennta áður en þær geta
fest rætur i ættjörð sinni og
landsmenn sjálfir geri þá upp-
götvun að þær séu til.
★
Aðrir erfiðleikar afrískra höf-
unda eru tengdir sjálfu
efnisvalinu. Eiga þeir að gefa
sig að nútímakveðskap eins
og við skiljum hann, eða snúa
aftur til hinna þjóðlegu hefða
í landi ?ínu og reyna að skapa
af þeim nútímalist?
Þeir nígerískir rithöfundar,
sem máli skipta, hafa tekið sét
nútímaskáldsöguna ensku sér
til fyrirmyndar. Amos Tutuola
einn hefur snúið sér að þjóð-
sögunnf og ummyndað sögur
Júrobaþjóðarinnar í gkáldsög-
ur, skrifaðar á furðulegri afr-
ískri ensku. En Tutuola er ekki
vinsæll í Nígeríu. Skáldbræður
hans telja, að velgengni hans
í Evrópu og Bandarikjunum
hvíli á áhuga þeirra hvitu á
furðum heimsins, fram bomum
í listrænum umbúðum, ánægju
þeirra yfir því að heyra Afr-
íkuménn tala á bamamáli um
frumskóga og töframenn.
Hin munnlega bókmennta-
hefð er dauð í Evrópu. Leik-
ritagerð á tímabili Elísabetár
fyrstu gat enn ausið af bmnni
þjóðsagna og hjátrúar, sem
enn voru í fullu gildi meðal
almennings. Þegar skáldsagan
kom til skjalanna í bytjun
átjándu aldar var hinn þjóð-
tegf skáldskapur þegar geng-
inn ; bókmenntimar, samband-
ið við hann var aðeins „ó-
beint“. En í Afriku i dag ger-
ast bau tíðindi, að sprelllifandi
bjóðleg hefð mætir þeirri nú-
tímatilveru, sem skáldsagan
tjáir ef til vill bezt.
★
Tutuola verður ekki kallaður
frumlegur fyrir þær sakir
einar, að hann hafi notað þjóð-
sögur, heldur fyrst og fremst
sakir þess að hann breytir
þeim í skáldsögur. f hinni
frönskumælandi Vestur-Afríku
hafa svipaðar tilraunir -verið
gerðar til að breyta þjóðsög-
unni, sem berst manna í milli
í munnlegri frásögn, í nútíma-
bókmenntir. Einn slíkra höf-
unda er Birago Diop, sem álít-
ur að hann geti með bók-
menntalegum ráðum bætt upp
bað sem glatast be2ar hinni
munnlegu aðferð sleDpir: svir>-
brigði og látbragð frásögu-
mannsins, söngvana, hina vivku
þátttöku áheyrendanna. En
Framhald á 9. síðu.
Þær Iesa enduruppbyggilcga reyfara um óhamingjusama ást. —
Markaöskonur í Nígcríu.