Þjóðviljinn - 24.12.1976, Blaðsíða 22

22 StÐA — ÞJOÐVILJINN — Jólablað 1976.
BOLUNGAVÍK
FYRIR 40 ÁRUM
Ágúst
Vigfússon:
Til Bolungavíkur
Ég réðist kennari til Bolunga-
vikur við Isafjarðardjúp haustið
1934. Þótti ekki litill fengur að fá
fasta stöðu i þá daga, þótt kaupið
þætti ekki hátt á nútimavisu, en
þaö var — að mig minnir — um
200 krónur á mánuði. Menn hafa
oft spurt mig: Hvers vegna datt
þér i hug aö fara á þennan
útkjálkastað fyrir þessi sultar-
laun? Þetta stafar af mikilli
vanþekkingu á þvi ástandi, sem
rikti hér á landi áratuginn
1930—1940. Almennt atvinnuleysi
var I Iandinu. Þeir sem áttu
heima i Reykjavik og fóru á
rúmhelgum dögum niður aö höfn
um morguntima gátu best sett sig
inni ástandið eins og það var á
þeim árum. Fjöldi manna elti
verkstjórana i von um einhverja
snap-vinnu sem i té yrði látin af
náð. En ýmsir sárþurfandi
heimilisfeður urðu frá að hverfa,
dag eftir dag, án þess að fá neitt
að gera. Hverfa heim i allsleysið,
daprir og bitrir i huga.
Hafi menn athugað þetta, skilst
kannski, að það var ekki nema
von að menn litu á það sem
mikilsverðan feng að fá fasta
stöðu, þótt launin væru ekki meiri
en þetta. — Það var annars tilvilj-
un og hrein hending, aö ég fór til
Bolungavikur. Búið var að ráða
annan kennara, en hann hætti við
á siðustu stundú. Ég var gjör-
ókunnur staðnum og Vestfjörðum
yfirleitt. Haföi aldrei þangað
komið og þekkti engan mann i
þorpinu, ekki einu sinni af
afspurn.
Eg fór meö Gullfossi til
Isafjarðar seint i október. Kom
þangaö seint um kvöld i niða-
myrkri og úrhellisrigningu.
Þannig heilsuðu Vestfirðir mér.
Ég fékk síðan far út eftir með bát
næsta dag. Enn hélst sama veðr-
iö: úrhellis rigning og rok. Hið
ömurlegasta veöur. Vikin skart-
aöi ekki sinu fegursta á móti mér,
er ég kom. Mér fannst staöurinn
við fyrstu sýn skuggalegur.
Hrikaleg fjöll, sem mér fannst
hanga yfir staðnum. Udirlendi lit-
ið og allt ákaflega þröngt.
Fyrstu kynni
Morguninn eftir, fyrsta
morguninn, sem ég dvaldi á staðn-
um, var veður breytt. Nú var hið
fegursta veður. Þetta var einn af
þessum sólrlku, blæfögru haust-
dögum, sem svo oft koma á Vest-
fjörðum. Mér fannst staðurinn
hafa gjörsamlega skipt um svip.
Mér fannst þetta varla geta verið
sami staðurinn og sá sem ég sá
daginn áður. Nú fannst mér stað-
urinn sérstaklega vinalegur og
fagur. Um útlit þorspins, húsin
og mannvirkin, var ekki sömu
sögu að segja. ömurlegri húsa-
kynni hafði ég ekki séð i nokkru
þorpi. Þar var varla nokkurt
sæmilegt hús. Þetta var samsafn
af gömlum, verbúðaræflum, sem
höföu verið lagfærðir dálitið, eftir
þvi sem tök voru á
Fyrsta fólkið sem ég kynntist
þarna auk fjölskyldunnar, sem ég
dvaldi hjá, en það voru Ágúst
Eliasson og kona hans Valgerður
Kristjánsdóttir, voru tilvonandi
samstarfsmenn minir við skól-
ann. Skólastjóri var Sveinn
Halldórsson, en kennari Jens E.
Nielsson. Auk þess kenndi
Ágúst Vigfússon
Guöjón Bjarnason
Sr. Páll Sigurðsson
sóknarpresturinn, sr. Páll
Sigurösson, kristin fræöi. Skóla-
húsið var gamalt timburús,
aðeins tvær stofur. En þar sem
kennararnir voru þetta fleiri en
stofurnar, varö að búta kennslu-
timann sundur. Maður byrjaði
kannski klukkan 8 og kenndi þá i
einn tima. Varð svo að biða I tvo
eöa þrjá tima, þar til hægt var að
hefja kennslu á ný. Fyrir þennan
biðtima fékk maður vitanlega
ekki neitt greitt. Slikt þekktist
ekki þá.
Fátækt og allsleysi
Skólahúsið hafði verið byggt
um aldamótin siöustu, að ég held.
Miöaö við þær aðstæður, sem þá
voru, mátti segja, að það hafi
verið byggt af nokkrum stórhug
og myndarskap. Þá voru engin
fræöslulög eða skólaskylda. í
þorpinu var raflýsing frá disel-
stöð, en hvorki vantsleiðsla né
skólpleiðsla. Þar varö þvi að
sækja allt vatn, sums staðar all-
langan spöl. Vatnsberarnir
alkunnu frá fyrri tiö voru ekki
alveg úr sögunni þar. Lengra er
nú ekki siöan. Ég man t.d. eftir
einni gamalli konu i Bolungar-
vik, sem gerði ekki annað en að
sækja vatn fyrir fólk. Alla daga
var hún á ferðinni meö vatnsföt-
urnar og grindina. Þetta var
ákaflega tötralegur einstæðingur,
sem bjó i kofa innarlega i þorp-
inu. Þótt margir vikju vitanlega
einhverju aö gömlu konunni, mun
hún hafa verið ákaflega einmana.
Hún var ein af þeim, sem segja
mátti, og oröið hafi úti I lifinu.
Það, sem ég tók fyrst eftir, eftir
að ég kom til Bolungarvikur, var
fátæktin, allsleysiö á öllum
sviðum. Þar var jafnvel meiri
fátækt en ég haföi áöur kynnst.
Þetta var á verstu kreppuárunum
og svo fiskaðist mjög illa. Hér
voru engin merki um framfarir.
Stöðnun á öllum sviðum. Ekkert
hús byggt. varla að hús væri mál-
að. Hreppsfélagið var næstum
gjaldþrota. Enginn gat greitt
neitt. Yrðu menn veikir og þyrftu
að sækja um ábyrgð hreppsins til
að komást á sjúkrahús, var
ábyrgöin stundum ekki tekingild.
Stóð i stimabraki að fá nokkuð
greitt frá hreppnum. Hreppurinn
átti aö greiða okkur kennurunum
örlitinn hluta af laununum, að ég
held 30 krónum á mánuði. Oft
fék'.v maður þetta svar: þaö er
ekkert til. Við getum ekkert greitt
eins og er, þurfalingarnir verða
að ganga fyrir. En þeir voru
margir þar um þessar mundir.
Likt þessu mun ástandið hafa
veriö i mörgum sjávarþorpum á
þessum árum.
Mig furðaði oft á þvi, hafi
maður I huga þetta mikla alls-
leysi og fátækt, hvað börnin voru
snyrtileg og hreinleg til fara. Eins
var þaö meö heimilin yfirleitt.
Það var furða, hvað þau gátu ver-
ið vinaleg og hlýleg, þótt húsin
væru hrörleg og húsgögn fábrot-
in. Húsmæöurnar voru margar
hverjar mjög vel verki farnar og
stórmyndarlegari öllum verkum.
Ég fann þaö fljótt, eftir að ég kom
til Bolungavikur, að ég var kom-
inn i umhverfi, sem var mér að
flestu framandi. Ég hafði aldrei
verið I kauptúni fyrr. En
kauptúnin okkar hafa sin sér-
kenni, sinar hefðir og venjur, sem
þróast hafa i ártugi á sinn sér-
stæða hátt. Er hér bæði um kost
og löst aö ræöa. Mannfólkiö
fannst mér einnig bera annað
svipmót og sérkenni en ég hafði
þekkt. I Hávamálum stendur:
„Litilla sanda, litillá sæva, litil
eru geö guma.”
Aö ýmsu leyti var fólkiö þarna
stórbrotið I lund og háttum. Slikt
var ekki óeðlilegt. Landslag,
staöhættirog atvinna hafði mótað
þaö og sett á þaö sitt sérstaka
mark. Atvinnan, sjósóknin hafði
framkallað kjark og hörku. Hér
var oft ekki um annað að gera en
að duga eöa drepast. Það leyndi
sér ekki, að fólkið var harögert,
en einnig nokkuð óheflað og sumir
nokkuð ósveigjanlegir og jafnvel
rustafengnir.
Samkennarar
Samkennarar minir, þeir
Sveinn og Jens, voru báðir fiug-
gáfaðir menn, en ólikir að flestu
leyti, einkum hvað alla
framkomu og skapgerð snerti.
Sveinn var ákaflega ör i lund, og
mátti kannski segja, að hann væri
stundum nokkuö óheflaður.
Minnti stjórn hans stundum á
skipstj. á togara, eins og þeim var
lýst fyrr á timum. Skilyrðislaus
hlýðni. En hinu var ekki aö leyna,
að Sveinn var afburöa kennari.
Einn sá allra snjallasti, sem ég
hefi kynnst á minum 40 ára kenn-
araferli. Fór þar saman brenn-
andi áhugi, leiftrandi skýr hugs-
un, ótrúlegur dugnaður og mikill
metnaður. Ég held, að fáum
nemendum hafi leiðst i timum hjá
Sveini, enda var hann óþreytandi
að búa út verkefni og reyna að
gera kennslustundirnar liflegar
og skemmtilegar. Var furða,
hvað honum tókst að fylgjast vel
með öllum nýjungum I kennslu-
málum. Þrátt fyrir þetta er þvi
ekki að leyna, aö ég haföi ýmis-
legt út á manninn aö setja, eins og
gerist og gengur, enda er vist
enginn algjör.
Þaö var vani Sveins að miöa
kennsluna við þá lökustu. Fyrr
var ekki hætt við neitt en reynt
hafði verið til þrautar, hvort
hægt væri að troða þvi inn i þá
minnst gefnu. Hann var vanur að
marg- endurtaka sömu setning-
una. Varð þetta aö föstum vana
hjá honum.
Jens Nielsson var skarpgreind-
ur maður og einstakt prúömenni i
allri framgöngu. Hann var það
sem kallaö er fjölgefinn. Sama á
hverju hann snerti. Það var eins
og öll verk lékju i höndum hans.
Hann skrifaöi t.d. það vel, aö fáir
komust lengra i þeirri list. Hann
var einnig einstaklega söngvinn.
En þaö, sem mest var um vert,
var gerð mannsins og framkoma
öll. Ég tel, að hann hafi veriö hug-
sjónamaöur. öllu, sem til fram-
fara horfði og mannheilla, lagði
hann liö ótrauður. Hann var um
árabil forystumaður I félagsskap
templara, og vann þar mikiö og
gott starf. En stúkufélagsskapur-
inn haföi mikil og góð áhrif í þorp-
inu. Sá félagsskapur haföi, auk
aðalmálefnisins: að berjast gegn
áfengisneyslu, stutt ýmis fram-
faramál, haft t.d. forgöngu um
byggingu samkomuhúss og haft
að nokkru forystu i leiklistar-
málum i upphafi. Þar höföu einn-
ig fjölmargir hlotið sina fyrstu
æfingu i félagsstörfum, æfst i
- mælskulist o.fl. Félagsskapurinn
átti þvl láni að fagna, aö ýmsir
áhrifamenn i þorpinu studdu
hann dyggilega. Jens var enginn
hávaðamaður. 1 eðli sinu var
hann ákaflega hlédrægur. En allt,
sem hann lét frá sér fara, var ein-
staklega skýrt, hnitmiöað og rök-
fast. Ég man oft eftir þvi á fund-
um, þegar deilt var fast, og eng-
inn virtist sjá neinar leiöir til
samkomulags. Jens hafði ekki
tekiö neinn þátt I umræöunum.
Sat i ritarasæti, eins og hann
geröi oft, þvi að hann var I flest-
um félögum kosinn ritari. Allt i
einu kvaddi hann sér hljóðs og
sagði : Mér hefur nú dottið I hug
að koma hér með tillögu. Ég veit
nú ekki, hvernig mönnum þykir
hún.” Endirinn varð oftast sá, aö
tillagan var samþykkt. Menn
skildu sáttir. Jens hafði tekist að
koma með málamiðlun, sem
flestir féllust á. Glöggur og
greindur maöur sagöi eitt sinn
um þátttöku Jens i félagsmálum:
„Ég held ég hafi aldrei vitað Jens
standa upp á fundi nema til að út-
skýra.” Þráttfyrir þetta var Jens
umdeildur maöur i Bolungavik.
Þaö var ekki alveg út i bláinn aö
einn vinur hans haföi aö eink-
unnarorðum i ræöu, sem hann
flutti I kveðjuhófi, er Jens fluttist
frá Bolungavik: „Islendingar
einskis meta alla sem þeir geta.
Þótt hér væri nokkuö sterkt að
orði kveðið var þó um allt of mik-
inn sannleik að ræöa.Afstaöa Jens
til ýmissa mála kom við marga.
Þrátt fyrir allt hæglætið, vissu
allir, að þaö munaði um hann. Þvi
réöu vitsmunir og raunhyggja
mannsins. Ekki var heldur að
efa, að hann kvikaði ekki frá þvi,
sem hann taldi rétt. Einkum mun
afstaöa Jens til verkalýðsmál-