Þjóðviljinn - 24.12.1976, Blaðsíða 27

Jólablað 1976. — ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA
tóku við Múhameöstrú i stórum
stil, voru án efa nokkrar og
blandaöar. Ein var sú aö albanir
vörðust tyrkjum lengst og harö-
ast allra Balkanþjóöa og eyöi-
legging lands og þjóöar af völdum
tyrkneskra herja varð í samræmi
við það mikil. Þegar vörnina þvi
loksins þraut, viröist svo sem aö
andlegur mótstöðuvilji þjóöar-
innar.sem hjá Balkanþjóðum var
mjög samrunninn tryggöinni viö
kristnina, hafi einnig veriö þorr-
inn. Þar viö bættist aö tyrkir
reyndu að llkindum meira til aö
islama albani en nokkra aöra
undirþjóö sina I Evrópu. Sérstak-
lega áhrifarik reyndist sú trú-
boösaðferð tyrkja, sem raunar er
þekkt úr sögu Múhameöstrúar frá
upphafi, að veita riflegan skatta-
frádrátthverjum þeim, sem kast-
aði kristni.
Ali Pasja i Janina
Soldánsveldi ósman-tyrkja var
á sinn hátt nokkuð merkilega
uppbyggð maskina, sem laut
stjórn embættismanna og herfor-
ingja. Þjóöerni voru þar engin
viðurkennd, ekki einu sinni þaö
tyrkneska, og ekki heldur erföa-
aöall. Herþjónusta var launuö
meö jaröeignum, stærri eöa
smærri eftir mannviröingum og
framgöngu, en ekki máttu þær
eignir ganga i arf. Þetta skipulag
reyndist prýöilegur hvati til aö
halda uppi vigfúsum og landvinn-
ingagjörnum her, en þaö verkaöi
einnig eins og snjóbolti, sem hlóö
utan á sig, þvl aö til þess aö halda
hernum ánægðum og vfgfúsum,
varö stööugt aö hleypa af staö
nýjum landvinningastriöum til að
herforingjarnir gætu eignast
fleiri og stærri jaröir. Eftir aö
rlkinu tók aö hnigna og lönd fóru
aö ganga undan þvi fremur en
hitt, fór jaröagræögi
höföingjanna aö beinast inn á viö,
gegn rikisvaldinu og hverjum öör,.
uni. Þeir frekustu þeirra soguöu
þá til sin mikil landflæmi og uröu
þar stundum allt aö þvi sjálfstæö-
ir höföingjar. 1 Albaniu varö
frægastur af slikum höföingjum
Áli Pasja Tepelena, er kringum
aldamótin var jarl (pasja) yfir
suðurhluta Albaniu og miklum
hluta norðanverðs Grikklands,
einkum Epiros og Þessaliu. Hann
sat i Ioannina (Janina) norövest-
an til I Grikklandi, stóö i sam-
bandi við Napóleon, geröist
stöðugt óháöari ósmanasoldáni
og makkaði við englendinga og
rússa. Tyrkir brutu hann um siðir
á bak aftur og drápu hann, en
segja má að þær hræringar hafi
aö vissu marki oröiö undanfari
frelsisstriös grikkja. Ali Pasja
mun ekki hafa veriö neitt ljúf-
menni, en engu að siöur minnast
albanir hans meö nokkurri virö-
ingu og i bókmenntum
Vesturlanda komst hann meira
að segja á blað: þannig lætur
Alexander Dumas greifann af
Monte Christo kaupa dóttur hans
úr ánauö hjá tyrkjum og ganga
um siðir aö eiga hana. Ein enn
útgáfan af gamla ævintýrinu um
kotungssoninn (greifinn var aö
uppruna sjómaöur frá Marseille)
og konungsdótturina.
Albanir ekki taldir með
Upp úr miöri siöustu öld byrjaöi
sjálfstæöishreyfing I nútima-
skilningi orösins aö láta á sér
kræla I Albaniu, en náði fluginu
seinna og verr en meö öörurn
Balkanþjóöum. Sem ástæöu má
nefna aö soldánsveldi ósmana
haföi hagnýtt Múhameöstrúna til
aö þrælka alþani em>- rækilegar
undir sig en tekist haföi meö aör-
ar Balkanþjóöir, og ekki siöur hitt
að Evrópustórveldin höföu engan
áhuga á aö styrkja albani til sjálf-
stæðis og Balkanrikin enn siöur,
eftir að þau komust á fót.
Vesturveldin, einkum Bretland,
vildu ekki veikja Tyrkjaveldi
meira en oröir var til ; ö hægt
væri að nýta þaö sem varnarvegg
gegn rússum. Rússakeisari vildi
efla búlgara og serba og beita
þeim til aö koma ár sinni fyrir
borö' á Balkanskaga, en um
albani hirti hann ekki. Evrópu-
mönnum hætti til að lita á albani
sem einskonar tyrki, af þvi aö
þeir töldust Múhameöstrúar, og
Bismarck járnkanslari komst svo
aö oröi á Berlinarfundinum 1878
að engin albönsk þjóö væri til.
Balkanstriðin
Þetta haföi allt saman I för meö
sér að albanir voru lengur undir
tyrkjum en nokkur önnur Balkan-
þjóö. En 1911 hófu albanir
uppreisn, og árið eftir hófust
Balkanstriðin svonefndu með þvi
aðGrikkland, Búlgaria, Serbia og
Svartfjallaland hagnýttu sér
uppreisnarástand i Albaniu og
Makadóniu og réöust öll á einu á
tyrki, unnu skjóta sigra og hrifs-
uðu til sin mesta af þvi landi, sem
soldán átti þá eftir I Evrópu
Hvað albönum viðvék, þá þóttust
þeir nú komnir úr öskunni i eld-
inn, þar eð forustumenn grann-
þjóða þeirra höfðu alls engan á-
huga á sjálfstæði þessum minnstu
bræðrum sinum til handa, heldur
hugðust serbar, svartfellingar og
grikkir skipta Albaniu á milli sin.
Frumkvöðlar albönsku
uppreisnarmannanna gripu engu
að siður tækifæriö og lýstu yfir
sjálfstæöi lands sins I Vlora,
hafnarborg I landinu sunnan-
verðu, 28. nóv. 1912. Ekki horföi
vænlega fyrir sjálfstæöissinnum,
þvi aö herir fyrrnefndra þriggja
Balkanrikja óðu inn i landiö úr
suðri, austri og noröri, og liklega
hefur þá valdatafl stórveldanna
oröiö albönum til bjargar.
Austurriki-Ungvarjaland mátti
ekki til þess hugsa aö serbar,
skjólstæöingar rússa, efldust aö
nokkru ráöi og Italir, sem ólu meö
sér drauma um aukin itök viö
Adriahaf, vildu fyrir engan mun
aö serbar eignuöust lönd' þar
fram aö sjó. Samkomulagið varö
þvi aö þáverandi sex Evrópustór
veldi (Bretrand, Frakkland,-
Þýskaland, Rússland, Austur
riki — Ungverjaland, Italiaj
samþýkktu sjálfstæöi Albaniu, en
áskildu sér þó I leiðinni yfirum-
sjón meö þessu nýja riki, aö
albönum forspurðum og i fullri
óþökk þeirra. Þar á ofan voru
héruð, þar sem stór hluti
albönsku þjóöarinnar bjó, lögö
undir Serbiu, Grikkland og Svart-
fjallaland.
Albania hefur kóng
Næstu árin, þaö er aö segja ár
heimstyrjaldarinnar fyrri og þau
næstu á eftir, voru albönum mik-
ill hörmunga- og vandræöatimi.
Stjórnarfar þeirra var enn allt
laust I reipunum og áttust þar viö
ýmis öfl, öflug stétt stórjarö-
eigenda og ættarhöföingja (á
hnignunarskeiöi Tyrkjaveldis
hafði réttnefnd lénsdrottnastétt
komist á fót viða innan þess) og
umbótasinnaðri stjórn-
málamenn. Stórveldin héldu
áfram að ota sinum tota i landinu
og varð ekki skotaskuld úr þvl aö
fá innlenda framámenn til liðs viö
sig. Voru þar fyrirferöarmestir
austurrikismenn og italir, en
bretar og frakkar komu einnig viö
sögu. Þar aö auki sýndi sig aö
Grikkland og Júgóslavia (sem i
striðslok varð til úr Serbiu,
Svartfjallalandi og nokkrum
hluta þrotabús habsborgara)
höfðu langt i frá gefiö upp vonir
sinar um aukna dýrö á kostnaö
albana. Útfalliö varö það aö 1924,
þegar tiltölulega lýðræöisleg og
umbótasinnuö stjórn haföi komist
til valda, réöist ættarhöföingi
nokkur aö nafni Ahmed Zoguinn i
landið meö 10.000 manna her frá
Júgóslaviu. Var þar I flokki bæði
liö albanskra hægrimanna,
júgóslavneskir hermenn og
rússneskir hvitliðar úr her
Wrangles, sem þá höföu oröiö
forflótta fyrir bolsévikkum. Vann
Zogu skjótan sigur, stýröi landinu
siöan sem hver annar afturhalds-
samur einræöisherra og gerði sig
aukheldur aö konungi nokkrum
árum siöar undir nafninu Zog
hinn fyrsti. Hann var fyrst mest
hallur undir breta og júgóslava,
en siöan itali, eftir aö völlurinn
var oröinn sem mestur á
Mussolini. Innanlands studdist
hann helst viö eigin stétt, stór-
jaröeigendur og ættarhöföingja,
en alþýða manna, að mestum
hluta til þá smábændur, átti illa
daga sem lengstum fyrr. Zog kon-
ungur opnaði landiö upp á gátt
fyrir erlendu fjármagni, meö
þeim afleiðingum að Albania
varð efnahagsleg nýlenda Itala.
Mussolini mun þó hafa fundist
þægilegra, þegar til lengdar lét,
aö stjórna Albaniu milliliöalaust
fremur en i gengum lepp eins og
Zog, svo aö i april 1939 hernámu
italir landið og innlimuöu I Róma-
veldi það, sem Mussolini lét sig
þá dreyma um. Stórmennskulæti
af hálfu Mussolinis kunna og aö
hafa valdið einhverju um innlim-
un Albaniu.sem hannhefur viljað
sýna að hann gæti lagt undir sig
Framhald á næstu siðu
Fagnaö stofnun albanska alþýöulýöveldisins. A miöri mynd aftarlega (einkennisklæddur) er Enver
Hoxha, formaöur albanska kommúnistaflokksins frá stofnun. Málverk eftir Fatmir Haxhiu.
Enver Ho.xha, leiötogi þjóöar og fiokks, tekur á móti gestum. I augum albana viröist hann skipa hliö-
stæöan sess i samtimanum og Sanderberg I fortiöinni, enda má kalla þaö vel viöeigandi.
i Aibaniu er enginn hörgull á gráum og fornum virkjum og köstulum, enda oft veriö agasamt i land-
inu. Mýndin sýnir borgarkastalann i Gjirokastra isuöurhluta landsins.