Dagblaðið Vísir - DV - 31.10.1998, Blaðsíða 11

DV LAUGARDAGUR 31. OKTÓBER 1998
11
Frjálsar ástir og fikniefni ein-
kenndu lífsstil hippanna sem lit-
aði skeiðið eftir stúdentaupp-
reisnirnar 1968. Afkomendur
hinnar hvítu millistéttar Vestur-
landa sögðu foreldrum og stjóm-
völdum stríð á hendur og ruddu
nýju frjálslyndi brautina. Hið
opna samfélag sem einkennir
Vesturlönd nútímans er skilgetið
afkvæmi þeirra. í því felst hin já-
kvæða arfleifð 68-kynslóðarinnar
sem í kjölfarið hefur tekið völdin
alls staðar á Vesturlöndum.
Arfleifð kynslóðar
Önnur afleiðing af baráttu 68-
kynslóðarinnar gegn valdboði,
fjölskyldu og stjómvöldum var
eins konar upphafning á nýjum
tegundum vímugjafa. Háskólapró-
fessorinn Tim Leary, einn af
gúrúum hins bandaríska hluta
kynslóðarinnar, predikaði opin-
berlega neyslu á hassi og LSD, og
varð um síðir einn þekktasti sýru-
haus allra tima. Unglingar á ís-
landi klipptu í leður og hengdu á
veggi sína frægustu yrðingu hans:
„The only hope is dope.“
En 68-kynslóðin var orðin full-
orðin þegar hún tók út uppreisn
gelgjunnar. Á tímum Woodstock
var hún farin að eignast böm, og
hafði því hratt á hæli í sælulend-
um hippalífsins. Hún skildi eftir
sig val þar sem helstu átrúnaðar-
goð hennar, poppstjörnur á borð
við Jimi Hendricks og Janis
Joplin, lágu fallin af völdum of-
neyslu. Sjálf hélt hún ótrauð inn á
brautir háskólanáms og eigna-
gleðinnar. Hún gerði verðbréfa-
brask að ellefta boðorðinu og er í
dag ríkasta kynslóð mannkyns-
sögunnar.
Þegar flóðbylgja vægra fikni-
efna á borð við marijúana og hass
skall yfir Vesturlönd var 68-kyn-
slóðin orðin of stálpuð til að ánetj-
ast í ríkum mæli hörðu efnunum
sem komu á eftir, kókaíni, krakki
og heróíni. Það varð hins vegar
hlutskipti hennar sem kynslóðar
að innleiða fikniefnakúltúrinn
sem helríður Vesturlöndum í dag,
og verður helsta samfélagsmein
næstu aldar.
Þegar hassið og LSD komu til
íslands var hin uppreisnargjarna
og nýjungafíkna 68-kynslóð því of
roskin, og ábyrg, til að taka mikla
áhættu. Hún lét sér nægja að fikta
en hélt tryggð við brennivínið og
hefur allar götur síðan verið með
traustustu viðskiptamönnum Þór-
arins Tyrfingssonar, yfirlæknis á
Vogi.
Faraldur fíknar
68-kynslóðin skildi eftir sig
neysluhefðir sem dóu ekki þegar
hún hætti að fikta, heldur breytt-
ust og tóku sér bólfestu með nýj-
um kynslóðum. Neyslan hvarf
ekki heldur færðist neðar í ár-
gangana. Kannabis hvarf úr há-
skólapartíum barna embættis-
manna og góðborgara í leit að lífs-
reynslu og breyttist í geölyf sem
ungt fólk á jaðri samfélagsins not-
ar af misskilningi til að slökkva
örvæntinguna.
Kannabisneyslan sem fylgdi 68-
árganginum plægði nýjan akur
fyrir gamalkunna og hálfgleymda
vímugjafa á borð við amfetamín
meðal afkomenda hans. í dag er
spítt, hvers konar afbrigði af am-
fetamíni, ásamt hassi út-
breiddasta fíkniefnið meðal bama
68-kynslóðarinnar. í kjölfarið
komu líka önnur og harðari efni
sem eru þó mun fágætari. Kókaín
er til dæmis svo dýrt að það er
varla á færi nema þeirra sem
raka saman fé á innflutningi efna
að neyta þess að staðaldri.
Hassið hætti undraskjótt að
vera varningur sem misjafnlega
lífsglaðir hippar fluttu frá Nepal,
Indlandi og Afganistan til Vestur-
landa og seldu hverjir öðnim litt
blandað á hóflegu verði. í kring-
um það myndaðist markaður eins
og um hverja aðra vöru sem neyt-
endur vilja kaupa. Eini munurinn
er sá að salan er ólögleg og mark-
aður fyrir kannabis og önnur eit-
urlyf er því neðanjarðar.
Össur Skarpháðinsson
ritstjóri
Öllum helstu meginreglum
venjulegra viðskipta er hins vegar
beitt við sölu efnanna. Stórir inn-
flutningsaðilar stunda heildsölu
til smærri sölumanna, eða hafa þá
á sínum snærum sem eins konar
umboðsmenn. Gróðinn, sem er
gífurlegur, helgast af fjölda við-
skiptavina. Ólögmæti markaðar-
ins gerir að verkum að ekki er
hægt að beita hefðbundnum aug-
lýsingum til að vikka út hóp neyt-
enda. En það er enginn fæddur
fikniefnaneytandi. Það þarf að
búa hann til.
Framleiðsla á fíklum
Nýr markaður er því unninn
með því að sölumaðurinn beitir
maður-á-mann aðferðinni. Hann
finnur sér hentugt fórnarlamb.
Oftast er það óharðnaður ungling-
ur sem hefur ekki lífsreynslu til
að skilja að fiktið getur á ör-
skömmum tíma orðið að fíkn.
Sölumennimir leggja sig fram um
að finna unglinga sem eiga í til-
finningalegum erfiðleikum, eru
þegar í vægri óreglu, eða hafa
komist í vandræði heima fyrir
eða í skólanum og upplifa sig því
á jaðri mannfélagsins.
í fyrstu vingast sölumaðurinn,
sem yfirleitt er eldri og lífsreynd-
ari, við fórnarlambið og neyslan
byijar á því að hann gefur því
fyrstu skammtana. Það tekur ekki
nema frá örfáum dögum upp í tvo
mánuði að búa til fikil úr fómar-
lambinu. Úr vægari efnum á borð
við kannabis er leiðin fljót yfir í
spíttið, sem er dýrara og veldur
hraðari breytingum á karakter
unglingsins.
Um leið og ungmenni hefur
ánetjast fikniefnunum er það
næstum sjálfkrafa lagt á braut af-
brota. Sérhver skammtur er feiki-
dýr á mælikvarða unglinga, sem
gjarnast eru ekki í vinnu og hafa
naum fjárráð. Eina ráðið til að
fjármagna hinn nýja og skelfilega
lífsstíl er að grípa til afbrota. Ung-
mennin, sem samkvæmt skil-
greiningu laganna eru oftast á
barnsaldri, grípa til innbrota,
þjófnaða og vændis.
Það er erfitt fyrir þau að koma
ránsfengnum í verð, og oft þurfa
þau skjótt á fjármunum að halda
til að eiga fyrir nýjum skammti.
Sölumaðurinn heldur því við-
skiptunum gangandi með því að
stunda við þau vöruskipti. Hann
tekur við þýfi sem greiðslu, alltaf
á mjög lágu verði, og sér um að
selja það til glæpamanna sem sér-
hæfa sig í að koma því í verð.
Sölumaður fikniefnanna er því
gagnvart ungum fikniefnaneyt-
endum í svipaðri stöðu og einok-
unarkaupmaður fyrri alda gagn-
vart íslenskum fátæklingum.
Hann ræður verðlagi á bæði vör-
unni sem hann selur og varningn-
um sem hann tekur sem gjald.
Þannig eykst gróði hans enn.
við að
einkavæða,
sýsla með
hlutabréf og
forvalta
eignum sin-
um. Hún vill
ekki taka
sameigin-
lega ábyrgf
á sameigin
legum af-
komendum sinum.
Hún tímir ekki að reiða
fram peningana sem þarf til að
bjarga þeim bama sinna sem eru
fórnarlömb hennar eigin arfleifð-
ar.
ofbeldi: „Maður hefur enga tölu á
slagsmálum, en það er hundrað
prósent að einhver er laminn um
hverja helgi, oft nefbrot og svo-
leiðis, hoppa á hausnum á ein-
hverjum, brjóta tennur og svoleið-
is. Ég hef alveg sloppið við kær-
ur...“
Reynslusaga barns
Ömurleikanum í lífi fikils á
bamsaldri er lýst í eftirfarandi
frásögn ungs drengs, sem starfs-
menn Virkisins, einkarekins með-
ferðarheimilis, ræddu við:
„Núna siðustu þtjá
mánuði hef ég stund-
um stolið svona 10-
12 GSM-símum
sem ég seldi fyr-
ir bút eða slög
(hass, am-
fetamín).
Svo hefur
m a ð u r
e i n n i g
stolið
svona 4
græjum
í „dauð-
u m “
partí-
u m ,
s vona
12 víd-
eótækj-
um og
7-8 sjón-
vörpum.
Maður
fer bara
og hittir
n æ s t a
díler í
hverfinu
og skipt-
ir þessu
f y r i r
e f n i .
Annars
fer þetta
eftir inn-
brotum.
Stundum
er eitt-
h v a ð
pantað ...
S j ó n -
varpi er
hægt að
skipta í
fjögur slög
og fjóra búta ef
maður er að
flýta sér. Stund-
um meira. Slag
kostar svona
3-4 þúsund krón-
ur og bútur
fimmtán hundruð ... Já, ég
hef verið að skemma hluti.
Brjóta rúður og svoleiðis. Minnst
15 stykki ... svo nappaði ég 3 bíl-
um, þá skemmir maður svissinn,
nauðgar bílnum og skilur hann
eftir einhvers staðar ... Svo hefur
maður rænt fólk úti á götu, samt
ekkert gamlar konur eða svoleiðis
... Svo hefur maður kúgað pening
út úr fólki, ógnað því ... maður
stelur sér að éta úr búðum, alla-
vega einu sinni á dag ... svo hefur
maður stolið ógeðslega mikið frá
fjölskyldunni, maður hefur enga
tölu á því.“
Börnin, sem búið er að gera að
þrælum eitursins, eru á ör-
skömmum tíma komin í nýjan
heim sem þau hafa aldrei þekkt
áður. Afbrotin og neyslan skapa
umhverfi sem einkennist af of-
beldi. Börnin sæta ofbeldi og beita
ir sölumenn dauðans ráð-
ast að þeim sem liggja vel við
höggi vegna óþroska, æsku, til-
finningalegs óstöðugleika eða
skorts á umhyggju umhverfisins.
Hvemig bregst samfélagið við
erfíðleikum þeirra? Það bryddar
að sönnu á skilningi. Við emm
loks farin að skilja að fyrir utan
tárin og sorgina sem fylgir því að
sjá elskað bam leysast upp fyrir
augum sér á örskömmum tíma þá
kostar það ærið fé að bjarga þeim
standa á barmi glötunarinnar.
Það verður engum hjálpað nema
með meðferð, sem oft tekur mjög
langan tíma, og kostar peninga.
En barn, sem ekkert getur
bjargað nema meðferð, þarf í dag
að biða allt að átta mánuði eftir
henni. Hið opinbera, sem lögum
samkvæmt hefur skyldu til að út-
vega meðferðina, getur ekki séð af
200 milljónum króna sem kostar
að eyða biðlistunum. Átta mánuð-
ir eru afar langur tími í lífi bams
sem getur ekki lifað án fikniefna
og getur ekki fjármagnað neysl-
una án afbrota og getur ekki
stundað afbrot nema lifa í heimi
blóðugs ofbeldis.
Hér á landi eins og annars
staðar eru árgangamir sem
tilheyra 68-kynslóðinni
komnir til valda i samfélaginu.
Hún mótar skoðanir þess og hún
tekur ákvarðanir um hvernig
sameiginlegum fjármunum
þegnanna er varið. Hún ber
ábyrgðina á
afdrifum
sinna eigin
barna.
En 68-kynslóðin
er upptekin
Ábyrgð
kyn-
slóðar
68-kynslóðin lifði
sjálfa sig af. Það sama
verður ekki sagt um
böm hennar. Það eru
þau sem í dag
eru fórnar-
lömb fíkni-
efnakúlt-
úrs þar