Vísbending


Vísbending - 18.12.1997, Síða 17

Vísbending - 18.12.1997, Síða 17
og menntir í landinu og óx hægt, enda var fólki bannað með lögum að setjast þar að fram til 1863 þegar lausamennska var leyfð aftur á Islandi með svipuðum hætti og fyrir árið 1783. Sá gamli í Viðey Skúli var landfógeti í 43 ár eða frá 1750 til 1793. Störf hans voru margvísleg á þeim tíma og hér hefur aðeins verið minnst á fáein atriði af því sem hann tók sér fyrir hendur. Hann átti í fjárhagsbasli síðari hluta ævinnar og kom þar margt til. Hann stóð í löngum og kostnaðarsömum málaferlum og tengdasynir hans, fjórir að tölu, urðu ekki til bóta. Þeir voru allir óreiðumenn í fjármálum og urðu gjaldþrota, lífs eða liðnir, og lentu þrotabúin á Skúla. Hann fékkelsta son sinn, Jón, skipaðan sértil aðstoðarviðfógeta- störfin en sá var heldur drykkfelldur og virðist ekki hafa Kjarninn í viðreisnartillögum Skúla árið 1751 1) Akuryrkja yrði efld og unnið að öðrunr umbótum í ræktun og húsdýrahaldi. Til þessa átlu 15 bændafjöl- skyldur frá Danmörku og Noregi að setjast hér að og kenna landsmönnum ný handbrögð. 2) Verksmiðjum yrði komið á fót í Reykjavík til þess að vinna úr öllunt hráefnum landsins. 3) Skógrækt yrði hafin til þess að sjá landinu fyrir timbri til bátasmíði og húsbygginga. 4) Eflafiskveiðar, bæðiábátumogáþilskipum.Þilskipin áttu svo einnig að geta nýst til siglinga og llutninga á milli landshluta. 5) Verslunarfélagið skyldi skuldbundið að flytja meiri peninga til landsins. Svo í stað þess að vera oft neyddir til þess að taka úl ónauðsynlega vörur gætu íslendingar fengið peninga sem gætu svo verið notaðir sem vara- sjóðir í hörðum árum. 6) Verslunarfélagið skyldi flytja inn nteira af timbri og nauðsynjavörum og kenna Islendingum að salta fisk. 7) Skúli bað um 6000 dala styrk auk jarðanna Reykja- víkur, Efferseyjar og Hvaleyrar. Að launum skyldi nafn konungs verða ódauðlegt meðal allra þjóða fyrir að hafa bjargað íslendingum frá glötun. (S]á Hrefna Róbertsdóttir 1996) erft talnaskyn föður síns. Hagur Skúla vænkaðist þó við sættargerðina 1778 og honum heppnaðist að halda öllu á floti meðan hann lifði þótt amtmenn landsins reyndu sífellt að sanna upp á hann sjóðþurrð. Skúli andaðist níunda nóvember árið 1794, þá 83 ára að aldri. Heldur var hljótt um minningu Skúla næstu áratugi enda runnu stjórnmála- straumar lengi vel á móti stefnu hans sem sést af því að vistarbandið var ekki afnumið fyrr en árið 1894. Fyrir þann tíma gat enginn sest að við sjávarsíðuna án þess að kaupa sér frelsi áður. Hins vegar fór baráttan fyrir þjóðfrelsi brátt að verða helsta hreyfiaflið í stjórnmálum og í þeim svipt- ingum var merki Skúli hátt borið fyrir þjóðernishreyfingu landsins Vegna þess hve rösklega hann hafði barið á einok- unarkaupmönnum. Vafalaust hefði Skúli barist fyrir sjálf- stæði hefði hann lifað á þeim tímum en hinu skal ekki gleyma að hann var sá íslenskur embættismaður sem best féll Dönum í geð á sinni tíð, kannski vegna þess að hann bjó í sama hagfræðilega hugmyndaheimi og þeir en hal'ði ekki asklok fyrir himin eins og margir landar hans. Það voru ^sbending Danir sem fyrst og fremst studdu Skúla til dáða. Var Skúli „endurlífgari ísalands?“ Skúli Magnússon var sannarlega þrekmikill maður en samt tókst honum ekki að fullu ætlunarverk sitt, að draga þjóðina með sínu eigin handafli fram úr myrkri mið- alda. Myrkrið var reyndar heldökkt á þessum tíma, átjándu öldinni, þegar landsmenn sátu í vesöld og örbirgð. Það varð margt til þess að vinna á móti fógetanum, t.d. dönsk verslunareinokun, en þeir sem fastast unnu á móti voru þó hans eigin landar. Það var nú svo að Islendingum þótti skemmtilegt niyrkrið. Landsmenn gátu fallist á að nota nýja vefstóla, kannski mátti pota niður kartöflum, en þeir voru fastlega á móti nýrri samfélagssýn Skúla, þéttbýli, verslun og fiskveiðum. Kannski togaði fógetinn í eilítið skakkaátt. Hann virðisl hafalagtallt sittafl í ullarvinnsluna en gefið frá sér útgerðina. Spunaiðnaður var í miklu upp- áhaldi hjá hagfræðingum þess tíma sem sú grein sem lá best við vélvæðingu. Og það gekk að lokum eftir. í þann mund sem innréttingarnar voru að lognast út af hófst iðnbylting í Bretlandi sem spratt mikið til af framförum í fataiðnaði. Hlutfallsyfirburðir Islands voru þó á sviði fiskveiðaen vart í ullarframleiðslu og seinna varð iðnvæðing Islands borin uppi af fiskiveiðum og -vinnslu. Ef Skúli hefði safnað reynslu og þekkingu á djúpsjávarveiðum má vera að inn- réttingarnar hefðu orðið að gróðafyrirtæki. En það skiptir ekki öllu máli. Lög og reglur hér innanlands komu í veg fyrir framþróun, og eitt arðbært sjávarútvegsfyrirtæki í Reykjavík hefði líklega ekki breytt þar miklu um. Stofnan- irnar í Reykjavík minna um margt á þróunaraðstoð á okkar dögum, þar sent „prosject“ af ýmsum stærðum og gerðum eiga að koma þriðja heims þjóðum á hraðferð til iðnvæð- ingar. Hinn raunverulegi skolli er ávallt höft á frjálsum markaði. Þeim hömlum á framþróun er yfirleitt viðhaldið af ráðamönnum. En Skúli gerði það sem hann gat og hag- fræðikunnátta hans sagði til um. Honum heppnaðist að herja dálítið af einokunargróðanum út úr Danakonungi og sáði fyrir nýjum akri í örfoka jarðvegi. Fræin urðu síðan með tíð og tíma að hinum fegurstu blómstrum, höfuðborg Islands. Það getur verið að spunaverksmiðjur, kaðlagerð og fleira þess háttar hafi farið á hausinn og horfið, slíkt eru oft örlög fyrirtækja og jafnvel heilla atvinnugreina, en Reykjavík óx og dafnaði. Það eitt skiptir máli. Þótt innrétt- ingarnar væru reknar með tapi í fyrstu hafa þær skilað óhemju miklum arði á síðustu 100 árunt. Heimildaskrá ÁsgeirJónsson: Sigltgegnvindi(íslenskhagsaga 1400-1600). Fjármálatíðindi, 2 hefti 1994. Eggert Ólafsson og Bjarni Pálsson: Ferðabók. Reykjavík 1981. Gísli Gunnarsson: Upp er boðiö ísaland (Einokunarverslun og íslenskt samfélag 1602-1787). Reykjavík 1987. Gunnar M. Magnússon: Jón Skálholtsrektor. Reykjavík 1959. Hrefna Róbertsdóttir:Áæf/un um allsherjar viðreisn ístands 1751-1752. í Landnámi Ingólfs, fimmta bindi, Reykjavík 1996. Jón Espólín: Sagafráskagfirðingum 1685-1847. Fyrstabindi.Reykjavík1976. Jón Helgason: Kristnisaga íslands II. Reykjavík 1927. Jón Jónsson Aðils: Einokunarverslun Dana á íslandi 1602-1787. Reykjavík 1971. Jón Jónsson Aðils: Skúli Magnússon, landfógeti. Reykjavík 1911. LýðurB\ömsson\Ágripafsöguinnréttinganna. ÍReykjavíkí1100ár.ReyW\avik 1974. Lýður Björnsson: Skúli fógeti. Reykjavik 1968. Páll Vídalín og Jón Eiríksson: Um viðreisníslands, Deo, regi, patriae. Reykjavík 1985. Þorvaldur Gylfason: Brautryðjandinn. (Jón Sigurðsson). Viðskipta- og hagfræðingatal. Reykjavík 1996. 17

x

Vísbending

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vísbending
https://timarit.is/publication/281

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.