Lesbók Morgunblaðsins - 26.07.1959, Page 2

322
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Alexandðt dsn Stort
Krigen mod Perserrigei
SOATe
Traptiuni v
■“-^T^NÍtNNj
tív*N 50'N
YUKOISTan V
Ýrví lu s l m tli 'V
Syrakut
Alaxandri
Bukpfalai
^Ekbitina
HAMAD/
EGL. PERSIEN
\ (IRAN)
AlexandnT
Periepolu
ARABIEN
BUGT
DfT INDISKE HAV
Tr^
f /BALKASH SOEN
Oc.
INDIEN
ALEXANDER DEN STORES RIGE
* by uafhsngige iiater Alexanderi tog
— gftmerri uafhangige itater ——_ Nearxoi' rejie
Mederne navne er tat med afvigende iknlt: HAMADAN
0 200 400 600 800 ,
Þetta kort er tekið úr Iieimssögu Grimbergs og sýnir ferð Alexanders mikla um Asíulönd.
ur síns og kalda skynsemi hans. En
hann erfði einnig ýmislegt frá móður
linni, ástríður, dulúð og rómantísku og
ef til vill hafði hann einnig lært af
henni þá list að slá á viðkvæma strengi
í brjóstum manna, eins og þegar
hann fór til Troju í þeim tilgangi
fyrst og fremst að vinna fylgi
Grikkja, sem mundu vel eftir Troju-
bardaga hinum forna, og létu sér
til hugar koma, að nú hefði Alex-
ander hafið nýtt Trojustríð gegn óvin-
um sínum í Asíu. Þegar Alexander var
13 ára gamall, var hann í læri hjá Ari-
stoteies og á næstu þremur árum drakk
hann í sig gríska menningu og ást á
Hómer, Heraklesi og Achilles, sem
taldir voru forfeður hans. A ferðum
sínum um Asíu hafði hann meðferðis
eintak af Illíonskviðu, sem Aristoteles
hafði skrifað fyrir hann, og geymdi
það undir koddanum á nóttinni
ásamt sverði sínu. Af þessum merka
læriföður nam hann ýmis fræði eins og
læknislist og heimspeki og mun i upp-
fræðslunni hafa verið lögð áherzla á að
hæverska væri nauðsynlegur eiginleiki
þeirra, sem ríkjum stjórnuðu. Þá var
honum einnig kennt, að allir barbarar,
þ. e. þeir sem ekki voru Grikkir, væru
þrælar, sérstaklega þeir sem bjuggu
í Asíu. En auðvitað varð hann fyrir
miklum áhrifum úr föðurlandi sínu,
Makedóníu. Þar var menning ekki kom-
in á jafn hátt stig og í Grikklandí og
raunar var þjóðfélagið svipað því, sem
Hómer lýsir í sagnaljóðum sínum,
kjarni þess frumstæðir hjarðmenn og
bændur, sem lutu stjórn allmenntaðrar
aðalsstéttar. Margir borgarar hins
gamla Grikklands í suðrinu litu fyrir-
litningaraugum á „villimennina“ í
Makedóníu og hálfmenningu þeirra. En
Makedóniumenn mynduðu fyrsta þjóð-
félagið í Evrópu. Þó þeir hafi verið
heldur einfaldir og ótamdir, þá litu þeir
á sig sem eina þjóð, en ekki borgara
í ákveðnu borgríki, eins og Grikkir
höfðu gert. Á dögum Filippusar og
Alexanders mikla áttu Grikkir í mjög
miklum erfiðleikum. Attu þeir að halda
í borgríkjahugmyndir sínar, eða var
kominn tími til að gera gjörbreytingu
á skipulaginu og mynda sambandsríki
með allsjálfstæðum borgríkjum? Einni
öld áður eða á dögum Periklesar, hafði
Aþena náð þeim menningarþroska, sem
aldrei hafði þekkzt áður í mannlegu
samfélagi. En nú átti hún í miklum
erfiðleikum þrátt fyrir Praxiteles, Plato
og Aristoteles, bæði í hernaðarlegu og
efnahagslegu tilliti og ekki sízt voru
hættuleg áhrif þau, sem Persakonung-
ur hafði á innanrikismál hennar. Ýmsir
ræðuskörungar prédikuðu, að nú
skyldu grísku borgirnar taka höndum
saman við Makedóníumenn og fara með
her á hendur Persum, erkifjanda
Grikkja. Þar var fremstur í flokki
Æskínes, sem var mikill vinur
Filippusar. Höfuðandstæðingur þeirra
var mesti mælskumaður allra tíma,
Demosþenes. Hann hataði þá fegða,
Filippus og Alexander, og fyrir-
leit og hélt margar ræður gegn
þeim. Frægastar eru filippísku ræð-
urnar, einkum hin þriðja í röð-
inni. Þar segir hann m. a. að Grikkir
líti á landvinninga Filippusar eíns og
éljagang, en allir haldi að þeirra land
muni sleppa og því sé þeim sama um