Lesbók Morgunblaðsins - 26.07.1959, Blaðsíða 16

336
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
— Alexander mikli
Framh. af bls. 325
Hindú Kush inn í Baktríu við Khavak-
skarðið. En þá gerði gríska riddaraliðið,
sem hafði verið undir stjórn Parmení-
ons, uppreisn gegn honum og var sent
heim. Þessi uppreisn riddaraliðsmann-
anna hafði mjög djúp áhrif á Alexander
og þarna á leið sinni yfir Khavak-
skarðið átti hann í einhverju mesta
sálarstríði, sem hann þekkti. Þeirri
spumingu skaut upp í huga hans, hvort
hann ætti sjálfur einnig að fara heim.
Mundi leiðangur hans misheppnast í
lokin? Hann átti ekki margra kosta
völ, og nú varð hann að hætta á í
fyrsta skipti að skipa herlið sitt Asíu-
búum. En þessar Asíu-herdeildir dugðu
ekki í skæruhernaðinum í Baktríu og
næstu tvö ár voru ár svika, sára og
sjúkdóma. Mótspyrna makedónísku
höfðingjanna hafði ekki verið brotin
á bak aftur og konungur var að bila
á taugum. I veizlu einni gerðist hann
drukkinn mjög og myrti Kleifos „hinn
svarta“, eins og hann var kallaður,
æskuvin sinn, sem hafði bjargað lífi
hans við Granikus. Kleitos, sem einnig
hafði drukkið allmikið, sagði konungi
til syndanna í veizlunni og sakaði hann
um að hafa brugðizt löndum sinum,
ekki sízt með því að myrða þá feðga
Parmenion og Filotas. Allir aðrir höfðu
smjaðrað fyrir konungi og margir kall-
að hann guð. En þegar Kleitos hafði
lokið ræðu sinni, stökk Alexander upp
úr sæti sínu, kastaði í hann sjóti viti
sínu fjær af bræði og hrópaði: „Far þú
þá sömu leið og Parmenion". En ekki
bar á því, að Asíuliðið mundi bregðast
konungi og af þeim sökum fór hann
að hugsa um, hvort ekki væri unnt að
leiða skæruhernaðinn í Austur-íran til
lykta með einhverju móti. Hann komst
að þeirri niðurstöðu, að bezt væri að
kvænast Roxane, hertekinni prinsessu
frá Baktríu, en hermenn hans voru
þeirrar skoðunar, að þeir hefðu aldrei
séð fegurri konu í Asíu að konu Darius-
ar Persakonungs undanskilinni. Þjóð-
sagan hefur snúið sambandi þeirra
A’^xanders í ástarævintýri, en gifting-
ir. var st'' málaleg nauðsyn, til-raun
ti að veita Asíubúum fullkonma hlut
deild í rekstri hins mikla ríkis, en
Plutark hefur skýrt manna bezt frá því,
hvernig Alexander hugsaði sér að
bræða saman þjóðfélag sitt svo allir
þegnar hans nytu fullra réttinda. Asíu-
» \
búar voru ekki barbarar i hans augum,
heldur fullgildir þegnar, ekki síður en
Grikkir og Makedóníumenn. í afstöðu
sinni til þessa fólks sýndi konungur
meira víðsýni en sjálfur Aristoteles.
Árið áður en Alexander lézt, giftist
hann Barcínu, dóttur Dariusar, einnig
í sama tilgangi. Og margir beztu vinir
hans tóku sér Asíustúlkur fyrir konur
og þeir hermenn, 10 þúsund að tölu eða
svo, sem gengu að eiga Asíustúlkur á
hinu langa ferðalagi fengu sérstakar
heiðursgjafir í þakklætisskyni frá kon-
ungi.
Eins og fyrr getur, fór Alexander
áfram með her sinn austur til Indlands,
og hélt að þar mundi hann koma að
hafinu mikla, austurtakmörkum ríkis
síns. En hann komst aldrei að þessum
endimörkum. Eftir dýrkeyptan sigur
við Punjab voru hermenn hans orðnir
þreyttir á sál og líkama. Þeir höfðu
ferðast í 814 ár og áttu 11 þúsund mílur
að baki. Þegar Alexander frétti, að her
hans vildi ekki fara austar, en krafðist
þess að halda heim á leið, settist hann
að í tjaldi sinu í þrjá daga eins og
Achilles forðum, og vonaðist til þess að
menn hans mundu skipta um skoðun.
En það varð ekki. I nóvember 326 f. Kr.
var svo heimförin ráðin. Snemma árs
324 f. Kr. komst hann svo aftur til
Persapolis með 15 þúsund manna lið
sitt, en þá höfðu margir látizt af mönn-
um hans og andlegt þrek þeirra, sem
eftii voru, var í molum. Konungur var
samt mjög áhugasamur um velferð rík-
isins og gerði ýmsar tillögur til úrbóta
og margar áætlanir hafði hann á prjón-
unum um framtíð þess, en nú var á-
byrgðin orðin svo þung, að hann kikn-
aði undan henni, eitthvað hafði bilað í
þessu ofurmenni, einhver taug hafði
brostið, líkami hans var orðinn veikl-
aður og viðnámskrafturinn lítill og 13.
júní 323 f. Kr. lézt Alexander mikli
í Babylon úr hitasótt, 33. ára að aldri
og hafði þá ríkt í 12 ár og 8 mánuði.
Þegar menn sáu, hvert stefndi með
heilsu hans, spurðu þeir hvern hann
hefði kjörið eftirmann sinn. Hann svar-
aði: „Þann ykkar, sem verðugastur er“.
Síðan dró hann innsiglishringinn af
fingri sér og afhenti hann Perdil:: i
iiershöfðingja, sem naut mestrar virð
ingar í hernum. En við dauða konungs
hófst langvinn valdabarátta um það,
hverjir skyldu stjórna hinu víðlenda
ríki, en verður ekki rakin hér.
Ef hægt er að segja um nokkurn
mann, að hann hafi breytt heiminum,
þá á það við um Alexander mikla. Líf
hans og gjörðir höfðu djúptæk áhrif á
þróun sögunnar og með nokkrurn sanni
má segja, að hann hafi gerbreytt heim-
inum á þeim 13 árum, sem hann stjórn-
aði ríki sínu. Einn af ágætustu rithöf-
undum fortíðarinnar segir um hann:
„Hann skipaði öllum að líta á heiminn
eins og föðurland sitt og umgangast
aðeins illmenni eins og ókunnugt fólk“.
Og Grimberg segir, að hann hafi ekki
aðeins verið hermaður, heldur stjórn-
vitringur og menningarmaður, sem var
hafinn upp yfir allan þjóðarrembing.
í kvæði sínu, Alexander við Ganges,
leggur Grímur Thomsen honum þessi
orð í munn og er vert að vitna í þau
hér i greinarlok:
Hve stikuðum vér yfir eyðisanda
og óðul numum Hyrkaníumanna,
hve listir, menntir Grikkja og grískan
anda
vér gróðursettum meðal Barbaranna.
Að segja um Alexander, að hann hafi
gróðursett gríska menningu í Asíulönd-
um kemur nákvæmlega heim við sögu-
legar staðreyndir. Og hann opnaði
einnig Asíubúum útsýn vestur á bóg-
inn. —■
TJÖRNIN HJA BÚSTÖÐUM
Talið var, að þar sem menn drekkja
sér, verði aldrei traustur ís, og sjáist
þar jafnan blár blettur yfir, þar sem
líkið hafi fundizt. María nokkur Jó-
hannsdóttir, sem var alin upp á Bú-
stöðum hjá Reykjavík, sagði svo frá:
Tjörn var nærri Bústöðum í Seltjarn-
arneshreppi er maður grandaði sér í.
Þar er einatt síðan óheill ís og blár
blettur, er maðurinn fannst undir. —
Sýndíst bláminn hafa íögun sem mað-
ur og var hann tóm ísfroða, og drap
þar mörg skepnan sig siðan í vök-
inni. — Tjörn þessi var ofarlega 1
slakkanum upp af Fossvogi og var köll-
uð Lómatjörn. Hún er nú horfin.