Lesbók Morgunblaðsins - 29.11.1980, Blaðsíða 6

Dr. Sturla Friðriksson við rannsóknir og gróðurmælingar á Svartártorfum.
Við verðum að hjálpa
hinu náttúrlega lífríki til
að nema landið á nú
íslendingum var þaö míkiö fagnað-
arefni sumarið 1974, þegar allir þing-
menn okkar samþykktu með handa-
uppréttingu á Þingvöllum þjóðargjöf-
ina á 11 hundruð ára afmæli búsetu í
landinu. Nú skyldi gera verulegt átak
til að snúa við þeirri uggvænlegu
þróun sem oröið haföi á gróðurfari
landsins á liðnum öldum og færa til
betri vegar.
Gerð hafði verið landgræðsluáætlun
þar sem sagt var fyrir um, hvernig að
málum skyldi staðið og veitt til þess
rífleg fjárhæð.
Mörgu hefur líka verið snúið til betri
vegar síðan, en verkefnið er viðameira
en svo, að hægt sé að gera því
viðunandí skil á 5—6 árum. Nú er ný
og endurskoöuð landgræðsluáætlun í
uppsiglingu sem lögö verður fyrir
þingið á þessu ári. Þar er lagt til, aö
fjárupphæð að sama verögildi og fyrri
landgræðsluáætlun veröi varið til
þessara mála á næstu 5 árum. Við
skulum vona, að sú tillaga nái fram að
ganga óskert. Öllum þjóðhollum ís-
lendíngum hlýtur að vera það mikið
metnaðarmál, að gróðurlendi landsins
sé sýnd sú virðing sem það á skilið.
Hér er ekki aðeins um það að ræða
hver afraksturinn af landinu er, þótt
hann skipti auövitaö miklu. Umhverfi
okkar allt hefur ekki síður félagslegt
©
og menningarlegt gildi, sem allir eiga
að láta sig varða, hvort sem þeir búa í
þéttbýli eða sveit. Þetta er mönnum að
verða æ Ijósara.
Framlag ríkisins til landgræðslu
skiptir auövitaö höfuðmáli, þegar um
er að ræða svo viðamikíð verkefni, en
það er líka mikiö undir því komið, að
félög og einstaklingar sýni vilja sinn í
verki — leggi sitt af mörkum til að
klæða landið í þann skrúða gróðurs,
sem hér getur dafnað, ef honum er rétt
til þess hjálpandi hönd.
Hér eru starfandi bæði félög og
félagasamtök sem beita sér fyrir
landgræðslu og landvernd, skógrækt-
arfélög, Landvernd og náttúruverndar-
samtök um allt land, svo nokkuð sé
nefnt, en önnur félög, sem hafa þessi
mál ekki beinlínis á stefnuskrá sinni,
hafa líka látið til sín taka, öðrum til
eftirbreytni.
Frumkvæðið að slíkri félagslegri
uppgræðslu á íslandi áttu félagar í
Lionsklúbbnum Baldri, þegar þeir hófu
tilraun til aö græða örfoka land við
Hvítárvatn í 430 metra hæð yfir sjó og
vildu með því stöðva uppblástur sem
ógnaði gróðurlendi þar sem heita
Svartártorfur.
Dr. Sturla Friðriksson var einn í
þeim hópi og hann var beðínn aö segja
frá tildrögum þessa framtaks og ár-
angrínum.
„Forsagan er nokkuð löng. Þaö var vorið
1963 sem Lionsfélagar í Baldri hófu sölu á
svokölluðum „landgræðslufötum" meö
blöndu af áburði og grasfræi. Þessar fötur
voru seldar á bensínstöðvum og við buðum
þetta fólki, sem var á leið út úr bænum á
föstudögum og laugardögum. Með þessu
vildum viö hvetja landsmenn til að huga aö
gróðri landsins.
Áður hafði Rannsóknarstofnun landbún-
aðarins vakið athygli vegagerðarinnar á
því, að nauðsynlegt væri að fara nærgætn-
ari höndum um gróður í tengslum viö
vegabætur og vegagerð — græða þyrfti
upþ ýtuför, sem víða heföu valdið jarðraski
og vatns- og vindrofi. Vegagerðin brást vel
við og hóf að græða vegkanta og ýtuför.
Ástæðan til þess, að viö Lionsfélagar
fórum að sinna landgræðslu, var sú, aö við
vildum skaþa fordæmi og fötusalan var
hafin í því augnamiði, að fólk fengi þarna
handhæga pakkningu, sem það gat tekið
með sér í ferðalagið til að græða upp í
áningarstaö eða við sumarbústaöi. En
aöallega var þetta gert í áróðursskyni til aö
vekja athygli fólks á þessum málum.
Um líkt leyti var haldin landbúnaðarsýn-
ing í Laugardalnum. Þar fengum viö
Lionsmenn sýningarsvæði þar sem sýnt
var rofabarð eins og þau gerðust úti um
land hér með tilheyrandi útskýringum.
Þetta vakti töluverða athygli.
Upp úr þessu kom til tals hjá félags-
mönnum að taka landspildu á hálendinu til
uppgræðslutilrauna. Viö vildum gerast
brautryðjendur — sýna að þetta væri
Hulda Valtýsdóttir
ræöir við dr. Sturlu
Friðriksson um gróö-
ureyöingu og land-
græöslu og sér-
staklega um framtak
Lionsklúbbsins Bald-
urs við uppgræöslu
á Svartártorfum
viö Hvítárvatn
hægt. Einn félaga okkar, Karl Eiríksson
flugmaður, hafði kynnst áburðardreifingu
og sáningu fræs úr flugvél á námsárum-
sínum í Bandaríkjunum og var því þessum
málum kunnugur. Hugmyndin fékk góðar
undirtektir hjá félagsmönnum og grasa-
nefnd var sett á laggirnar sem sinna átti
undirbúningi.
Ég skrifa stundum dagbók og í henni sé
ég, að fyrsta landgræösluferð félaga úr
Baldri var farin 9. júlí 1965. Ég hafði fengist
við uppgræðslu í tilraunareit við Hvítárnes
á svokallaðri Tjarnheiði í nokkur ár og
árangur af tilraunum með ýmsar grasteg-
undir innan girðingar var jákvæöur. Um
leið hafði ég fylgst með gróðri á Svartár-
torfum undanfarin 10 ár, en hann var á
hröðu undanhaldi og var raunar að hverfa.
Gróðurvinin viö Hvítárnes er einn sér-
stæðasti hálendisgróður á íslandi og við
Svartártorfur er mikil náttúrufegurö eins og
þar. Hvítárvatn og Langjökull blasa við í
vestri og fjallasýn er fögur allt um kring.
Okkur fannst því nokkurs virði ef okkur
tækist að bjarga þessum gróðurleifum og
réðumst því í þetta með því hugarfari, að
tækist þetta vel, gæti það orðið gott
fordæmi.
Fyrsta árið var borið á svæöið, rutt niður
moldarbörðum og sáð. Annað árið var
landið girt. Þá höfðum við samið við
bændur, sem þarna áttu afrétt, að við
gætum tekið þetta land til uppgræðslu, en
mundum síðan skila því aftur. Girðingin
nær frá brúarsporðinum á Hvítá neðan við
Hvítárvatn og aö brúnni á Svartá. Svæðiö
er vestan vegarins að Hvítárnesskálanum
og er 4 km að lengd og 1 km aö breidd.
Eins og áður sagði, var landið þarna að
blása upp og víða voru Svartártorfur
horfnar með öllu en suðurhluti svæðisins
örfoka. Landið þarna hefur áður verið
gróið og því hlýlegt meöan það var þakiö
víði og birkiskógi. Utan girðingar er landið
nú víðast blásið ofan í eggjagrjót eins og
það var í lok jökultímans. Þegar slíkt land,
þar sem jarðvegur er þurr og með þykkum
vikurlögum er snöggbitið, er ekki á góðu
von. Með ofbeitinni veikist svöröurinn og
rof myndast og þá á uppblásturinn greiðan
aðgang.
Landgræðslan eða Sandgræðslan eins
og hét þá, var okkur hjálpleg. Á hennar
vegum var borið á svæðið úr lofti og þarna
hefur verið dreift árlega 18 tonnum af
áburði úr flugvél, aðallega á örfoka melana
sunnan megin í girðingunni. En frá upphafi
hafa Baldursmenn fariö í árlegar feröir og
unnið þarna aö uppgræðslu."
„Hvers vegna var þessi staður valinn
— langt uppi á hálendi? Því ekki í
byggð, þar sem nóg er af melum og
urð?“
„Það er vissulega víða þörf á land-
græðslu í byggð, en þar koma til fleiri
hendur við að bæta gróður. Gróðri er
hættast á mörkum hálendis og láglendis.
Þar hefur beitin gengið svo nærri gróðri, að
þar er hann á hröðustu undanhaldi. Þar er
þörfin því mikil að stöðva uppblástur. Og
svo var forvitnilegt að vita hvernig þessi
tilraun tækist. Hitt er svo annað mál, að
það er erfitt fyrir áhugamannahópa að
sinna slíku iandi.
En okkur fannst þetta mikið hugsjóna-
mál og tímabært að opna augu almennings
fyrir þessum málum. Sandgræðslan á
vegum ríkisins hafði vissulega unnið gott
Framhald á bls. 15