Lesbók Morgunblaðsins - 25.09.1982, Blaðsíða 7

Bóndastaðan gerði Stephen G. Stephans-
son að óháðu skáldi og menntamanni
Ávarp Ingvars Gíslasonar menntamálaráðherra við vígslu sérstaks safns um skáldið á samkomu í Markerville 7. ágúst sl.
Virðulegi ráðherra.
Góðir vígslugestir.
Ég mun fyrst tala á ensku,
síðar á íslensku.
F.h. íslensku ríkisstjórnar-
innar leyfi ég mér að þakka
menningarmálaráðherra Al-
berta-fylkis og fylkisstjórninni í
heild þann sóma sem minningu
Stephans G. Stephanssonar er
sýnd með vígslu þessa safns.
Með stofnun minningasafnsins
er fengin viðurkenning fyrir
því, að íslenska skáldið Stephan
G. Stephansson skipar heiður-
sess meðal landnema í Kanada
á 19. öld. Hann sannaði með
dæmi sínu að landnemarnir
fluttu með sér úr heimalöndum
sínum margvíslegar gáfur og
hæfileika, sem hin nýja fóstur-
jörð auðgaðist af.
Stephan G. Stephansson
flutti með sér skáldskapargáfu
og alhliða menningaráhuga,
sem var langt umfram það, sem
almennt gerist, að ekki sé
minnst á að hann var óskóla-
genginn maður og stundaði
lengi einyrkjabúskap og aðra
erfiðisvinnu sér til framfæris.
Það hlýtur að vekja athygli að
útlendur bóndi á landnámsjörð í
afskekktri sveit í Kanada, þús-
und mílur frá menntastofnun-
um og „siðmenningu" skuli hafa
samið skáldverk, sem standa
jafnfætis eða ofar því sem gert
var best í Kanada á þeirri tíð.
Hins vegar gat Stephan G.
Stephansson ekki orðið frægur
meðal Kanadamanna almennt,
því að hann orti á máli smá-
þjóðar og tilheyrði örsmáum
minnihluta í landi þar sem ensk
tunga hlaut að ráða ríkjum
ásamt frönsku að nokkru leyti.
Fyrir þær sakir hefur ekki verið
rúm fyrir nafn Stephans G.
Stephanssonar í almennri
bókmenntasögu Kanadamanna.
Minnihlutamenn hafa ekki átt
þar heima til þessa. Nú sjást þó
teikn um það, að afstaðan til
minnihlutahópanna sé að breyt-
ast. Sögu þeirra ber að skrá
skilmerkilega og setja í rétt
samhengi við meginstraum
kanadískrar sögu, sögu hins
enska meirihluta.
Og nú beini ég máli mínu sér-
staklega til Kanada-íslendinga,
sem hér eru staddir.
Hvað varðar íslenska þjóðar-
brotið í Kanada og framlag þess
til kanadískrar menningar, er
brýnt að kynna fyrir alþjóð í
Kanada ævi og skáldskap
Stephans G. Stephanssonar,
sem sumir bókmenntafræðingar
hafa talið í hópi mestu skálda,
sem lifað hafa og starfað í
Kanadabyggðum fyrr og síðar.
Algildir dómar í þeim efnum
eru að vísu vafasamir. En víst
er að Stephan G. Stephansson
var stórskáld og hugsuður, sem
á erindi til allra manna, hvaða
tungu sem þeir tala, en þó fyrst
og fremst til Kanadamanna,
auk samlanda skáldsins, íslend-
inga.
Vafamál er að nokkur land-
nemi í Kanada, fyrr eða síðar,
hafi lýst landnámsumhverfi
sínu, mikilleika náttúrunnar og
veðrabrigðum, sumri og vetri, af
slíku andríki og skáldfegurð
sem Stephan G. Stephansson.
Enginn hefur túlkað í ljóði
veruleika landnámsmannsins
eins og hann. Mörg af verkum
þessa íslensk-kanadíska land-
námsskálds hafa ótvírætt gildi
fyrir kanadíska þjóðarsögu og
menningarlíf, fyrst og fremst
sögu Alberta-fylkis í lok 19. ald-
ar og fyrstu áratugi hinnar 20.
Ég lýsi fögnuði mínum að
Stephan G. Stephansson hefur
nú hlotið opinbera viðurkenn-
ingu Alberta-fylkis sem einn af
merkustu andans mönnum, sem
þar hafa lifað og starfað. Ég
endurtek þakkir mínar til
menningarmálaráðherrans, frú
Le Messurier, og allra annarra
sem unnið hafa frábært starf að
því að endurreisa hús skáld-
bóndans Stepðhans G. Steph-
anssonar og hinnar merku eig-
inkonu hans, frú Helgu Jóns-
dóttur, og barna þeirra. Það er
sérstök ánægja að hér er stödd
dóttir skáldsins, Rósa Stefáns-
dóttir, eins og hún heitir á ís-
lensku. Hún er sá tengiliður við
forna frægð þessa húss, sem
gerir minninguna að lifandi
veruleika.
Síðast en ekki síst vil ég
þakka frú Le Messurier þá vin-
semd í minn garð og konu minn-
ar að bjóða okkur að vera heið-
ursgestir við þetta einstæða
tækifæri. Ég á ekki orð til að
lýsa ánægju minni með ferðina
hingað, og tilefnið sem hún
tengist.
Nú mun ég mæla nokkur orð á
minni eigin tungu, íslensku, og
beina máli mínu til gestanna
frá íslandi.
Kæru landar.
Hér er samankomið fjöl-
menni af íslandi, langferða-
menn og pílagrímar. Uppistað-
an í þessum hópi eru félagar í
deild Þjóðræknisfélagsins á ís-
landi og íslenskir bændur og
bændafólk. Fer vel á því að
þessir aðilar sæki þessa hátíð-
arsamkomu hér í Markerville,
því að Þjóðræknisfélagið og
bændasamtökin hafa átt
ómældan þátt í að ráðist var í
að endurreisa hús Stephans G.
Stephanssonar og afla nafni
hans þeirrar viðurkenningar yf-
irvalda hér í landi að hús hans
þætti verðugt til varðveislu sem
minjasafn á vegum hins opin-
bera.
Þetta framtak ykkar, kæru
landar, leyfi ég mér að þakka af
alhug og samgleðst ykkur yfir
árangri góðra verka. Þjóðrækn-
isfélagið vinnur að því að hlúa
að íslenskum menningarerfðum
Svo sem fram hefur komið í fréttum hefur
hús Stephans G. Stephanssonar í Kanada
formlega verið vígt sem opinbert safn á vegum
fylkisstjórnarinnar í Alberta. Vígsluathöfnin
fór fram í fógru sumarveðri laugardaginn 7.
ágúst sl. úti fyrir húsinu sjálfu að viðstöddu
miklu fjölmenni. Er talið að þarna hafi verið
samankomin a.m.kv 700—800 manns, þar af
200 ferðamenn frá íslandi, aðallega bændur í
bændaför, þeirra á meðal Ásgeir Bjarnason,
formaður Búnaðarfélags íslands. Endurnýjun
hússins hefur staðið yfir í allmörg ár og unnið
að verkinu af hinum mesta myndarbrag og
áhuga af hálfu menningarmálaráðherra Al-
bertafylkis og starfsmanna ráðuneytisins, sem
um slík mál fjalla. Fer ekki milli mála að
minningu Stephans G. Stephanssonar er með
þessu sýndur mikill sómi.
Ingvar Gíslason, menntamálaráðherra, og
kona hans voru heiðursgestir við vígsluathöfn-
ina.
Við það tækifæri flutti ráðherrann eftirfar-
andi ávarp.
Hús Stephans G. Stephanssonar í Markerville hefur nú verið endurbætt og
leit þannig út í sumar. Neðri myndin er tekin í skógarlundi þar nærri á
hátíðinni 7. ágúst sl., og ræðir Ingvar Gíslason og kona hans, Ólöf Auður
Grlingsdóttir, við kunnan Vestur-íslending, Stefán J. Stefánsson frá Gimli.
í Vesturheimi og efla tengslin
milli Islendinga heima og fólks
af íslenskum ættum hér vestra.
Þjóðræknisfélagið hlaut því að
láta sig skipta það menningar-
framtak, sem hér hefur verið
sýnt og opinberast nú í þessum
hátíðahöldum í dag við hús
skáldsins.
íslenskir bændur hafa sýnt
þessu verkefni mikinn áhuga og
lagt því ómetanlegt lið í verki,
m.a. með fégjöfum sem um hef-
ur munað. Ahugi bændanna og
liðveisla þeirra í þessu máli er
reyndar vel við hæfi og sprottið
af vitundinni um skyldur
bændastéttarinnar við minn-
ingu skáldbóndans, sem ber
einna hæst hinna mörgu ís-
lensku bænda, sem einnig voru
skáld og sum mikil skáld, s.s.
Bólu-Hjálmar á íslandi og
landnemasonurinn Guttormur
J. Guttormsson í Nýja-íslandi
við Winnipeg-vatn.
■ Að vonum hafa margir undr-
ast ágætan skáldskap Stephans
G. Stephanssonar og ekki fengið
skilið hvernig „ómenntaður
bóndi" — eins og sagt er — gat
lyft sér í hæðir andríkis og
speki og kafað djúpt í dul
mannssálarinnar. Hvaðan komu
Stephani G. Stephanssyni hæfi-
leikar og menntun til þess að
verða mikið skáld? Að sjálf-
sögðu hafði hann meðfæddar
gáfur til skáldskapar og and-
legrar iðju yfirleitt. Hann hafði
einnig viljann og metnaðinn til
þess að rækta gáfur sínar.
En hví ekki að leita skýringar
í því menningarsamfélagi sem
hann var runninn úr, íslensku
bændaþjóðfélagi, eins og það
var á 19. öld og eins og það hafði
þróast í 1000 ár?
Frásagnir af bernsku og æsku
Stephans G. Stephanssonar í
Skagafirði og Bárðardal benda
ekki til annars en að hann hafi
lifað í vel menntuðu samfélagi
og menntast sjálfur af íslensk-
um bókum og samneyti við gáf-
að fólk án þess að hann gengi á
annan skóla en þann sem heim-
ilið og sveitin voru honum.
Bendir allt til þess að Stephan
G. Stephansson hafi siglt til
Ameríku með góða almenna
menntun auk snilligáfu sinnar,
sem fáum er léð. í Ameríku
opnuðust honum nýjar leiðir til
sjálfsmenntunar, sem hann
færði sér í nyt eins og best
mátti verða. Ensk tunga veitti
honum aðgang að víðáttumikl-
um bókmenntaheimi og upp-
sprettu þekkingar.
Þá virðist mér einnig — þvert
ofan í það sem stundum er gefið
í skyn — að lengst af ævi sinnar
í Vesturheimi hafi Stephan G.
Stephansson haft ýmsar næð-
isstundir, utan brauðstritsins,
til þess að sinna hugðarefnum
sínum, skáldskap og stjórnmál-
um, svo og bréfaskriftum til
Frh. á bls. 16.
7