Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.1984, Qupperneq 3

E
I-EgRÉHr
S [ö; [r] S Si P í »] !C [aj il !S II! [N] 1!
Útgefandi: Hf. Arvakur, Reykjavlk. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthlas Jo-
hannessen, Styrmir Gunnarsson. Ritstjórnar-
fulltr.: Gísli Sigurösson. Auglýsingar: Baldvin
Jónsson. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Slmi 10100.
Forsídan
Nokkrar íslenzkar fuglategundir standa
mjög höllum fæti í lífsbaráttunni. íslenzki
haförninn var nærri aldauða uppúr alda-
mótum, en nú eru til 35—40 pör. Forsíðu-
myndin tengist nánari umfjöllun í Lesbók
að þessu sinni. Myndina tók Grétar
Eiríksson.
Ástralía
er ennþá framandi heimsálfa, þótt hún sé
í sjálfu sér vestræn. Þar er Sydney með
eina fegurstu innsiglingu í heimi — og
kannski fegursta óperuhús einnig. Sveinn
Sæmundsson kom þar við í hnattferð
sinni, hitti íslendinga að máli, og segir frá
því hér.
Lögfræði
á að byggjast á skilningi fremur en utanbók-
arlærdómi — þessi námsgrein þykir heill-
andi, enda byggir lögfræðin á mannlegum
samskiptum. Hér ræðir Þórður Gunnarsson
hrl. við prófessorana Arnljót Björnsson og
Björn Þ. Guðmundsson.
Útrýming
hefur að öllum líkindum átt sér stað á
þúsund dýrategundum í heiminum, en af
mörgum tegundum eru svo fáir einstakl-
ingar lifandi, að þær rétt skrimta. Þetta er
hrikaleg staðreynd og segir eins og fleira
ljóta sögu um meðferð mannsins á lífríki
jarðarinnar.
Ólafur Jóhann Sigurðsson
Andvarpið
Úr fjarlægum álfum,
úr frumskógum sem borgum,
af brennheitum vígvelli,
af blásnum hungurlendum
berst oss að hlustum
í blóðlitu mistri tímanna
hvern dag,
hverja nótt,
án afláts, án afláts
af öldungs vörum sem barns
andvarpið hinzta
úr ómælisdjúpi þjáninganna,
orðin fornhelgu:
Það er fullkomnað.

B
Ævarandi
sjálfstæðisbarátta
R
Ið haga svo orði, að máls verði
minnst, var metnaður nor-
rænn, fyrst og hinst, segir
/ Einar Benediktsson í Arfa
Þorvalds. íslendingar
/ \v, hafa löngum talið sig
dAhi BHBkallra manna snjallasta
orðsmiði, en aðallega hefur það komið
fram í þeirri áráttu að minna sífellt á, að
þeir séu afkomendur Sæmundar og Snorra
og þeirra ókunnu höfunda fslendingasagn-
anna, sem töldu það ekki ómaksins vert að
auðkenna rit sín með höfundarnafni. Gott
ritverk mælir með sér sjálft, hver reit það
skiptir minna máli.
Mengun íslenskrar tungu er nú komin á
það hættustig, að nauðsynlegt er að
staldra við og gera sér grein fyrir, hvar við
stöndum. Ástandið er vissulega ekki orðið
eins slæmt og þegar Fjölnismenn björguðu-
tungunni á fyrri hluta 19. aldar. Við stönd-
um í ævarandi þakkarskuld við þá fjór-
menninga.
Fastir þættir eru í fjölmiðlum um ís-
lenskt mál og almennur áhugi er á móð-
urmálskennslu í skólum með sérstakri
áherslu á fornbókmenntir okkar. En ein-
hvern veginn fer öll þessi viðleitni að
mestu fyrir ofan garð og neðan hjá al-
menningi. Rétta aðferðin til málvöndunar
hefur ekki fundist enn. Ýmsir aðilar hafa
þó unnið gott verk á þessu sviði og má þar
nefna orðanefnd Verkfræðingafélags fs-
lands og íslenska málnefnd, en á vegum
þessara aðila hafa komið út tækniorðasöfn
og nýyrðasöfn, sem að vísu er fyrir löngu
uppseld og sjást sjaldnast á fornbókasöl-
um. f fyrra kom út hjá Bókaútgáfu Menn-
ingarsjóðs íslensk orðabók, aukin og
endurbætt, 1256 blaðsíður og er mikill
fengur að þessari ágætu bók.
Við eigum að setja okkur það höfuð-
markmið að nota aldrei erlend orð í ræðu
eða riti, ekki einu sinni islensk orð af er-
lendum uppruna, nema þau falli þeim mun
betur að málinu.
Ég var svo gæfusamur á námsbraut
minni að hijóta leiðsögn afburðakennara í
íslensku allt frá barnaskóla til stúdents-
prófs. Veturinn 1938—9 kenndi frú Matth-
ildur Matthíasson mér islensku, en hún
var dóttir Einars H. Kvaran, en gift syni
Matthíasar Jochumssonar, Magnúsi heild-
sala. Á þeim grunni, sem hún lagði,
byggðu þeir svo Guðni Jónsson, Magnús
Finnbogason og Jón S. Guðmundsson.
Sérstaklega er mér minnisstæður hinn
mikli áhugi Magnúsar Finnbogasonar á
málvöndun. Hann var óþreytandi að brýna
fyrir okkur vandað mál, hjá honum hét
það ekki að fara austur að Klaustri með
rútubíl, menn tóku sér far með áætlunar-
bifreið. Það sem aðrir töldu ómögulegt,
taldi Magnús ókleift. Ég fæ aldrei full-
þakkað Magnúsi kennslu hans, hún var
frábær.
Nokkrum árum eftir að ég lauk embætt-
isprófi í lögum heimsótti ég vini mína í
Vogum í Mývatnssveit og hitti m.a. Sigfús
Hallgrímsson bónda þar og tókum við
langt tal saman. Sigfús hafði dvalið ár-
langt í Skotlandi og náð góðum tökum á
enskri tungu. Að samtali okkar loknu
mælti Sigfús: „Leifur minn, það eru ekki
öll þessi próf, sem þú hefur tekið, eða öll
þessi lönd, sem þú hefur heimsótt, sem
mér finnst merkilegast í þínu fari, heldur
það, að þú hefur ekki notað neitt útlent orð
í klukkustundarsamtali okkar, það finnst
mér merkilegt."
Á síðasta aldarfjórðungi hefur fjölgað
mjög öllum menntunartækifærum í land-
inu og er það vel. Samfara þessari aukn-
ingu hefði þurft að koma fjölgun jafn
hæfra kennara við, sem nú nálgumst sex-
tugt, nutum í síðari heimsstyrjöldinni. En
hér er ég hræddur um, að misbrestur hafi
orðið á, enda verða kennarar ekki fram-
leiddir með pennastriki einu. Nám þeirra
er langt og strangt og að þvi loknu verður
að bjóða þeim mannsæmandi kjör. Von-
andi verður ráðin bót á þessum vanda með
tíð og tíma.
Það er átakanlegt, þegar menntamenn
koma fram í fjölmiðlum og sletta erlend-
um orðum. Fyrir skömmu hlýddi ég á
Helga Skúla Kjartansson í útvarpsfrétt-
um, en ég hafði fram að því talið hann með
menntuðustu mönnum þjóðarinnar. Hann
lýsti manni einum í Lundúnum sem vafa-
sömum „karakter“. Þrándur Thoroddsen
var að lýsa námsdvöl sinni í Póllandi í
þættinum Út og suður og tók þá m.a. þann-
ig til orða: „mærkeligt nok“. í leiðara
Morgunblaðsins fyrir skömmu var einhver
tilraun talin „mislukkuð". Sú forystugrein
var vissulega misheppnuð.
Steingrímur Hermannsson forsætis-
ráðherra kvartaði yfir fjármálaráðherra
sínum með þessum orðum: „Albert er
problem".
Á aðalfundi Vinnuveitendasambands ís-
lands 15. maí sl. voru pallborðsumræður
og ritaði ég nokkrar slettur þátttakenda
hjá mér á fundinum: Þetta sýnishorn:
Typisk perioda, acceptera, plan, shock, gar-
antera, diversifering, dynamiskur, krítískur,
formulering. Síðar á fundi þessum flutti
Ragnhildur Helgadóttir menntamálaráð-
herra erindi, sem var flutt á hinni ágæt-
ustu íslensku. Þar er rétt kona á réttum
stað.
Hagfræðingar okkar hafa árum saman
tönnlast á jafnvægisleysi og ójafnvægi í
efnahagsmálum, þegar misvægi virðist
betra orð. Menn þessa skortir alla tilfinn-
ingu fyrir móðurmálinu. I gamla daga
gátu menn tekið ákvörðun svona nokkurn
veginn skammlaust, en nú er beðið
„ákvarðanatöku“. Nú eru ekki lengur til
mikil vandamál, þau eru af ákveðinni
„stærðargráðu". Við skulum forðast það í
lengstu lög að menga tungu okkar að því
marki, að það þyki sérviska að rita hreint
og fagurt mál.
Það má aldrei verða, því að verndun ís-
lenskrar tungu er ævarandi sjálfstæðis-
barátta þjóðarinnar.
LEIFUK sveinsson
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 23. JONI 1984 3