Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.1984, Síða 7

Veðurfar breytist af völdum breytinga í
gróðurþekju. Ef svo heldur sem horfir
mun loftslag jarðarinnar hafa breyst um
næstu aldamót. Maðurinn mun þá hafa
skaðað hárfínt jafnvægi náttúrunnar, sem
leyfir honum að lifa í félagi við önnur dýr
og plöntur, svo ekki verður bætt. Af yfir-
borði alls lands jarðar eru 43% nú þegar
eyðimörk og önnur 19% eru í þeirri hættu.
Um 44 hektarar frjósams lands verða að
eyðimörk á hverri mínútu og um 600 þús-
und ferkílómetrar munu því eyðast á
næstu 10 árum. Þetta er aðeins lítið dæmi
um það, hvernig við sóum jarðvegi, sem
unnt væri að nota til ræktunar. Þrátt fyrir
þetta mun helmingi fleira fólk byggja
jörðina eftir 25 ár. Hvernig á að fæða allan
þennan fjölda? Vitað er, að eitt þúsund
dýrategundir og 25 þúsund tegundir
plantna eru nú þegar við það að deyja út. í
Suðaustur-Asiu eru eitt þúsund plöntuteg-
undir notaðar sem lyf gegn sjúkdómum,
sem engin önnur lækning þekkist við.
Margar eru þessar plöntur orðnar sjald-
gæfar.
Maðurinn nytjar aðeins um 30 plöntut-
egundir. Finna verður fleiri tegundir
villtra plantna til nytja áður en þær
hverfa. Og í sumum hlutum Vestur-Afríku
fá innfæddir 80% alls próteins úr kjöti
villtra dýra.
Nýlega hefur komið í ljós, að beltisdýr
getur sýkst af holdsveiki eins og maðurinn
og eru þetta einu dýrategundirnar, sem
sjúkdómurinn ræðst á. Þessi uppgötvun
leiddi til framleiðslu bóluefnis, sem getur
bjargað manninum frá holdsveiki.
Hormón kvenkyns kolkrabba búa yfir
leyndarmáli um það, hvernig unnt er að
hægja á öldrun. Og feldur ísbjarnarins, en
hár hans eru hol að innan, er nú notaður
til að bæta framleiðslu vetrarfatnaðar.
Hættumerkin eru alls staðar. Maðurinn
gætir ekki hófs og er þegar farinn að reyna
mjög á þolinmæði náttúrunnar. En hann
leiðir þessi hættumerki hjá sér, sem mun
reynast honum dýrkeypt. Efni, sem notuð
eru í landbúnaði, hafa þau áhrif, að eggja-
skurn verður þynnri og brothættari og
frjósemi villtra fugla minnkar. Sjófuglar
við austurströnd Bandaríkjanna hafa
fæðst var.skapaðir vegna efnamengunar.
Efnaeitrun í Japan hefur einnig leitt til
bæklunar fólks, er fyrir eitrun hefur orðið
(sbr. Minamata-slysið). Og saklaus sund-
sprettur í Miðjarðarhafinu getur valdið
útbrotum.
Harmleikurinn er sá, að við getum
skemmt svo mikið á skömmum tíma, sem
við getum ekki bætt — og ekki gert okkur
grein fyrir skaðanum. Ábyrgðarleysi
okkar getur kippt stoðunum undan dýra-
lífi jarðarinnar — og þá undan okkur
sjálfum. Við verðum að athuga okkar gang
áður en það er um seinan.
Náttúruvernd verður því að miða að því,
að draga fram ástæður en ekki áhrif
breytinga í umhverfi okkar. Alþjóðlegi
náttúruverndarsjóðurinn, World Wildlife
Fund, er frumherji á þessu sviði, en hann
beinir kröftum sínum að því að upplýsa
jarðarbúa um skyldur þeirra við jörðina,
sem maðurinn, dýrin og plönturnar byggja
afkomu sína á. Starfið krefst velvildar og
fjárstuðnings ríkisstjórna og þegna landa
heims. Hér má einnig geta annarra alþjóð-
legra samtaka, Alþjóðlegu fuglaverndun-
arsamtakanna (International Council for
Bird Preservation, ICBP), sem safna gögn-
um um sjaldgæfar fuglategundir.
Alþjóðlegi náttúruverndarsjóðurinn
lætur lífheiminn sig skipta. Viðfangsefnið
er plöntur, dýr, lotslag, jarðvegur og vatn
— náttúran í allri sinni dýrð. Sjóðurinn
einbeitir sér sérstaklega að verndun þeirra
dýra, plantna og svæða, sem hafa orðið
hart úti í viðureigninni við manninn, sem
sjóðurinn fylgist þó einnig með, því við
getum líka orðið fyrir skakkaföllum.
Alþjóðlegi náttúruverndarsjóðurinn er
alþjóðleg samtök til verndar náttúrunni.
Samtökin hafa aðalbækistöðvar í Sviss, en
26 útibú eru dreifð um 5 heimsálfur. Starf-
semi sjóðsins miðar að því að vekja máls á
þeim hættum, er að umhverfinu og lífríki
þess steðja og fá eins mikinn siðferðis- og
fjárstuðning og hægt er á alþjóðlegum
vettvangi til verndunar lífheiminum. Pen-
ingar sjóðsins renna til framkvæmda er
byggj a á vísindalegum staðreyndum og
rannsóknum. Vísindalega þekkingu sækir
sjóðurinn til Alþjóðlegu náttúruverndar-
samtakanna, IUCN (International Union
for Conservation of Nature and Natural
Resources). Þessi samtök voru stofnuð
1948 og eru fremstu verndunarsamtök
heims. Að IUCN standa 475 samtök, 116
ríkisstofnanir í 110 löndum ásamt nánast
öllum meginverndunarsamtökum. Mark-
miðið er verndun og hæfileg nýting líf-
heimsins. IUCN hafði í byrjun bæði fjár-
mögnun og rannsóknir náttúruverkefna
með höndum. Peningar voru ekki nægir og
„Ætlarðu að leyfa þeim að slátra öllum nashyrningunum ?“ Myndin er notuð í baráttunni fyrir verndun nashyrningsins, en veiðiþjófar drepa
hann vegna hornsins, sem er afar verðmætt. Þjófarnir myrða líka veiðiverði, ef því er að skipta.
dýrategundum útrýmt?
Alþjóðlegi nátt-
úruverndarsjóður-
inn hefur bjargað
33 dýrategund-
um frá tortímingu
Náttúruverndarmenn hafa í mörg horn að
líta nú um stundir. Regnskógar hita-
beltisins eru lungu jarðarbúa. Gróðurinn
gefur það súrefni frá sér, sem við lifum á.
Þrátt fyrir þetta mun allur regnskógurinn
verða horfinn eftir 20—65 ár. Og með hon-
um helmingur allra landdýra heims, er þar
lifa. Maðurinn er því á góðri leið með kæfa
sjálfan sig. Regnskógur láglendisins eyðist
hraðast, en þar lifa flest þau dýr og plönt-
ur, sem regnskóginn byggja. Eyðileggingin
er gífurleg. Árlega eru felld tré á 110—245
þúsund ferkílómetra svæði (ísland er 103
þúsund ferkílómetrar að stærð), þ.e.a.s. tré
á 20—45 hektörum eru felld á hverri mín-
útu.
Áður en maðurinn byrjaði fyrir alvöru
að nýta regnskóginn var hann um það bil
16 milljónir ferkílómetra að stærð. í dag
eru tæplega 9 milljónir ferkílómetra eftir
— rétt rúmur helmingur. I Mið- og Suður-
Ameríku eru 63% skógarins eftir, 62%
regnskóga Suðaustur-Asíu lifa enn, en í
Afríku hafa 52% skógarins verið felld.
Ástæðan er þörf hins vestræna heims fyrir
timbur til iðnaðar, framkvæmda og bygg-
inga, en íbúar á svæðum regnskógarins
hafa ekki heldur sýnt honum miskunn.
Eyðing regnskógarins hefur leitt til
eyðileggingar dýralífs og vatnaskila. Þetta
hefur aftur haft í för með sér uppblástur,
þurrka og flóð. Milljónum tonna af verð-
mætum jarðvegi er skolað á haf út, þar
sem hann eyðileggur uppeldisstöðvar fisk-
tegunda og kóralrif. Regnskógurinn þrífst
vegna hringrásar efnis milli skógarins og
dýra hans og því er ekki unnt að bæta
þann skaða, sem hlýst af eyðingu hans.
Regnskógurinn teygir sig um Suðaustur-
Asíu, Mið- og Suður-Ameríku og Afríku.
Þetta eru einmitt þau svæði, þar sem
brauðstritið er mest. íbúafjöldi þessara
svæða er um 200 milljónir manna. Enda
þótt þessi svæði séu frjósömustu vistkerfi
jarðarinnar sveltur fólk þar.
Jarðvegur regnskógarins er afar ófrjó-
samur því nánast allt lífrænt efni er bund-
ið í trjánum og dýrum þeim, sem skóginn
byggja. Við rof á gróðurþekjunni verður
því aðeins til eyðimörk eftir fáein ár úr
rauðu, hörðu lateríti.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 23. JÚNl 1984 7