Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.1984, Qupperneq 5

Kennslugreinar
í lagadeild
I. Kennslugreinar í fyrsta hluta eru þessar:
1. Almenn lögfræöi og ágrip af réttarsögu.
2. Sifjaréttur, erföaréttur og persónuréttur.
3. Stjórnskipunarréttur, stjórnarfarsréttur og
ágrip af þjóóarrétti.
4. Fjármunaréttur.
ó.Æfingar í úrlausn skriflegra verkefna.
II. Kennslugreinar í öörum hluta eru þessar:
1. Fjármunaréttur.
2. Refsiréttur.
3. Réttarfar.
4. Æfingar í úrlausn skriflegra verkefna.
III. Kennsla í þriöja hluta.
Kjörgreinar:
1. Afbrotafræði.
2. Alþjóðlcgur einkamálaréttur.
3. Félagaréttur.
4. Hagfræði.
5. Opinbcr stjórnsýsla.
6. Réttarsaga.
7. Sjóréttur.
8. Skattaréttur.
9. Vátryggingarréttur.
10. Þjóóarréttur.
Stúdent skal relja trær bundnar kjörgreinar (þ.e.
greinar 1—10). Að öðru leyti skal nám í 3. hluta að
jafnaði rera á einu sriði og miða að framhaldsnámi
í grein, sem stúdentinn hefur áður lagt stund á
lagadeild.
Lagadeild getur leyft, að námi í 3. hluta rerði
hagað með öðrum hætti en greint rar, m.a. að nám í
öðrum háskóladeildum komi ístað náms í lagadeild
og próf þar ístað prófa í lagadeild, allt eftir þrí sem
nánar rerður ákreðið í hrert sinn.
Arnljótur Björnsson, prófessor.
markmið laganáms sé að nemandinn afli
sér þekkingar á vissum undirstöðuatriðum
í lögfræði. í öðru lagi að veita honum
þjálfun í að afla þekkingar, beita henni og
miðla henni. Ég tek undir það sem Björn
sagði að utanaðbókarlærdómur er ekki
meginatriði laganáms. Hins vegar er mik-
ilvægt að nemandinn öðlist hæfni við að
brjóta flókna hluti niður í þætti og finna
tengslin milli þessara ólíku þátta. Þá er
afar mikilvægt að nemendum lærist að
greina milli aðal- og aukaatriða. Pleira
mætti nefna í þessu sambandi.
Þórður: Því er gjarnan haldið fram að
áhrif lögfræðinga á íslenskt
þjóðfélag séu og hafi verið mjög mikil. Á
Alþingi sitja hlutfallslega margir lögfræð-
ingar miðað við ýmsar aðrar stéttir há-
skólamanna og þar að auki hafa lögfræð-
ingar óbein áhrif á lagasetningu vegna
starfa við lagasmið. Um áhrif lögfræðinga
á sviði dómsvaids þarf ekki að fjölyrða.
Lögfræðingar skipa og hafa skipað ráð-
herraembætti, þeir eru í mörgum valda-
mestu embættunum innan stjórnsýslu-
kerfisins og lögmenn hafa vafalaust mikil
áhrif á ákvarðanatöku a.m.k. hjá einkafyr-
irtækjum og einstaklingum. Þegar þetta er
virt annars vegar og hinsvegar það þjóð-
félag sem við búum í og það ástand sem í
því hefur ríkt á undanförnum árum, vakna
í minum huga ýmsar spurningar. Einkenn-
ast áhrif lögfræðinga á íslenska þjóðfélag-
ið af því að ákvarðanir séu teknar á
grundvelli þekkingar eftir rökfræðilegum
leiðum og hvar sjáum við áhrif akadem-
iskra vinnubragða?
Björn: í vetur kom til mín sendinefnd
frá fjölbrautaskóla að biðja um
leyfi fyrir skólasystkini sín til að koma í
kynningarheimsókn í lagadeild. Eftir
skemmtilegar viðræður snerist snaggara-
leg stelpa á fæti í gættinni og spurði: „Er
það satt að nýútskrifaðir lögfræðingar
verði aðallega rukkarar!" Mér vafðist að
vonum tunga um tönn og svo er einnig nú.
Spurning þín er í tveimur liðum og ef ég
ætti að svara beint þá yrði svarið við fyrri
liðnum: nei og hinum síðari: óvíða. En auð-
vitað eru lögfræðingar misjafnlega hæfi-
leikamiklir eins og aðrir menn. Það er rétt
að miðað við þau störf sem lögfræðingar
hafa á hendi í þjóðfélaginu skyldi maður
ætla að þeir hefðu mikil áhrif.
Ef við tökum sem dæmi störf þeirra
þingmanna sem eru lögfræðingar mætti
ætla að menntun þeirra hefði umtalsverð
áhrif á lagasetningu. Því miður sýnist
raunin önnur. Ég er heldur ekki viss um að
þess sjáist teljandi spor að lögfræðingar
hafi áhrif á mótun þjóðfélagsins almennt í
þeim skilningi sem spurt er. Þeir hafa hins
vegar áhrif eins og aðrir menn, hver á sínu
sviði, á grundvelli starfa sinna. Dómstólar
hér á landi hafa og minni áhrif á þjóðfé-
lagið en víða erlendis. Ástæðan er e.t.v. sú
að íslenskir dómarar eru mjög varfærnir
að taka stefnumarkandi ákvarðanir, enda
bundnir á vissan hátt af reglum sem þeim
eru settar í stjórnarskrá og réttar-
farslögum. Dómstólar gætu haft miklu
meiri áhrif með ákvarðanatökum sínum,
ef þeir tækju afdráttarlaust á stefnumark-
andi málum. í þessu sambandi verður að
hafa í huga að stjórnmálamenn, einnig
þeir löglærðu, hafa fjarska lítinn skilning
á því að búa þurfi vel að dómstólum. Hins
vegar telja þeir ekki eftir sér að hnýta í
störf dómara þegar fólkið, atkvæðin
Þórður S. Gunnarsson hrl.
þeirra, lætur í sér heyra að ekki sé allt sem
skyldi.
Dómstólakerfi okkar er úrelt. Færustu
lögfræðingar hafa að bestu yfirsýn samið
lagafrumvarp til úrbóta, lögréttufrum-
varpið. f a.m.k. átta ár hefur það verið að
velkjast á alþingi. Þingmenn hafa ekki upp
á neitt betra að bjóða en hafna frumvarp-
inu samt án nokkurra raka. Auðvitað leys-
ir lögréttufrumvarpið, ef að lögum yrði,
ekki allan vanda en þó hinn mesta, þ.e. að •
forða Hæstarétti frá því að drukkna í smá-
málafjölda. Hæstiréttur á ekki að dæma í
hvers konar málum heldur aðeins viða-
miklum og þýðingarmiklum málum og
hann á að vera stefnumarkandi. Annars er
varla við góðu að búast þegar ríkisstjórnir
síðustu ára hafa ekki látið svo lítið að
leggja málefni dómsvaldsins, sem er einn
þriggja þátta ríkisvaldsins, í hendur lög-
lærðs ráðherra.
Þórður: Þess verður óneitanlega mjög
oft var að lítið er vandað til
lagasetningar.
Arnljótur: Ég held að ekki sé ofmælt að
hér á landi kveði allt of mikið
að óvandaðri lagasmíð. Vinnubrögð við
lagasetningu eru almennt óvönduð. Enn-
fremur er alltof algengt að ekki sé vandað
til gerðarsamninga. Illa samin lög og
óvandaðir og ófullkomnir samningar leiða
til deilna og málaferla sem kosta þjóðfé-
lagið mikla fjármuni. Við verðum að gera
allt sem við getum til að koma í veg fyrir
óþörf málaferli og ein vænlegasta leiðin til
þess er að sjálfsögu að vanda til lagasetn-
ingar og samningsgerðar. Nauðsynlegt er
að fá lögfræðinga með þekkingu og reynslu
til að aðstoða við samningu laga. Að vísu
sitja margir lögfræðingar á Alþingi en
tími þeirra til samningar lagafrumvarpa
er takmarkaður. Efla verður lögfræðilegan
Laganemar líta uppúr fræðunum og taka í tafl og spil. Konur hafa reríð í sókn á lögfræðisrið-
inu og síðastliðið haust hófu 59 konur laganám á móti 96 körlum.
„Lögfræði er að mörgu leyti
óaðgengileg. Við laganám
þarf að nota mikið af heimild-
um og slík heimildanotkun er
að mörgu leyti nýr heimur
fyrir Iaganema.“
„Hæstiréttur á ekki að dæma
í hverskonar málum, heldur
aðeins í viðamiklum og þýð-
ingarmiklum málum og hann
á að vera stefnumarkandi.“
„Fólk hefur mjög ákveðnar
skoðanir á því hvað séu lög í
landinu og hvernig með þau
skuli fara.“
„Dómstólar hér á landi hafa
minni áhrif á þjóðfélagið en
víða erlendis.“
undirbúning. Það er fyrst og fremst á valdi
samningsaðila hvort þeir vanda til samn-
ingsgerðar. Að mínu mati er of mikið um
að menn spari sér lögfræðikostnað við
samningsgerð. Það getur verið dýrkeyptur
sparnaður.
Björn: Almenn lagasetning er ótvírætt
í ógöngum og fer versnandi. Ég
tek bara eitt dæmi. í svokölluðum barna-
lögum frá 1981 (35. gr.) segir m.a.: „For-
eldrum ber að sýna börnum sínum um-
hyggju og nærfærni...“ og „foreldrum ber
að ... ala með þeim iðjusemi og siðgæði".
Hvað á svonalagað eiginlega að þýða?
Ég tel að okkur skorti einn ákveðinn
aðila til að samræma lagasetningu. Víða
erlendis eru starfandi sérstakar lagadeild-
ir við ráðuneyti sem yfirfara lagafrum-
vörp og þau koma ekki til endanlegrar af-
greiðslu á þingi fyrr en að athugun lok-
inni. Hér við lagadeild er starfandi sérstök
lagastofnun og það má vel hugsa sér að
eitt hlutverk hennar væri samning laga-
frumvarpa að beiðni þingmanna og ráð-
herra.
Raunar væri það í rökréttu samhengi
við það að Lagastofnun sá um útgáfu síð-
asta lagasafns og ætti nú að hafa sívinnslu
þess með höndum, þ.á m. að sjá til þess að
öll lög sem eru í gildi á hverjum tíma, séu
aðgengileg öllum á einum stað. Tölvu-
• tæknin gerir þetta auðvelt.
Þórður: Það er athyglisvert hversu
lögfræðingar eru almennt treg-
ir til að tjá sig opinberlega um lögfræðileg
málefni eða málefni sem beinlínis snerta
þeirra þekkingarsvið. Það heyrir til und-
antekninga að lögfræðingar láti að sér
kveða á opinberum vettvangi þótt fyllsta
ástæða sé til og leikmönnum i neikvæðri
merkingu er látið eftir sviðið uppfullt af
vanþekkingu, rangfærslum og misskiln-
ingi.
Arnljótur: Mikið vantar á að íslenskir
lögfræðingar taki nægan þátt í
umræðu um löggjafarmál, réttarfar og
annað er snertir sérstaklega lögfræði og
lög í landinu. Ástæður eru vafalaust marg-
ar. Þeir sem best þekkja til mála, t.d. dóm-
arar, geta oft ekki rætt um málin í fjöl-
miðlun nema að mjög takmörkuðu leyti,
starfs síns vegna og sama má segja um t.d.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 23. JÚNl 1984 5