Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.1984, Side 4

HÁSKÓLI ÍSLANDS
LAGA-
NÁM
Skilningur
framar
utanbókarlærdómi
Lögberg, hús lagadeildar.
Allt skólastarf lýtur að
manneskjunni, einnig nám
í lögfræði — en lagadeild
á að efla með mönnum
gagnrýna hugsun og æfa
þá í akademískum vinnu-
brögðum.
Þórður S. Gunnarsson hrl.
ræðir við lagaprófessorana
Arnljót Björnsson og
Björn Þ. Guðmundsson,
sem einnig er deildars-
forseti lagadeildar.
Ihaust voru 75 ár liðin frá því að
settur var á stofn lagaskóli hér á
landi. Hver eru helstu kennileitin
í náms- og kennslusögu íslenskra
lögfræðinga?
Arnljótur:
Skipulagt laganám hófst við
Kaupmannahafnarháskóla á
fyrri hluta 18. aldar og íslendingar sóttu
þangað lagakennslu frá 1736 til 1908, en þá
var eins og fram er komið stofnaður laga-
skóli hér á landi. Háskólamenntaðir ís-
lenskir lögfræðingar verða fyrst til upp úr
1736 en þess má geta að alls brauðskráðust
frá Hafnarháskóla um 220 íslenskir lög-
fræðingar. íslenski lagaskólinn varð ekki
gamall. Hann starfaði í þrjú ár eða til
1911, en var þá sameinaður prestaskóla og
læknaskóla, sem höfðu starfað hér um
nokkurt skeið. Þessir þrír skólar mynduðu
Háskóla íslands ásamt heimspekideild,
sem sett var á laggirnar við stofnun há-
skólans. Segja má að allar götur síðan 1908
hafi verið samfelld þróun í lagakennslu
hér á landi. Til dæmis um framfarir sem
orðið hafa á síðustu árum má nefna, að
árið 1955 voru fjórir kennarar í fullu starfi
við deildina en eru nú níu. Lagadeild hefur
fengið mjög gott húsnæði fyrir starfsemi
sína en Lögberg, hús lagadeildar, var tekið
í notkun á Háskólalóðinni árið 1971. Þá er
rétt að nefna að árið 1970 var gerð mikil
breyting á fyrirkomulagi lagakennslu og
náms og óhætt er að fullyrða að laga-
kennsla er nú mun betri en var fyrir 1970.
Þetta má ekki misskilja á þann veg að
kennarar séu nú betri en áður var. Fyrir
1970 störfuðu margir framúrskarandi
lögfræðingar við kennslu í lagadeild, en
vegna fámennis og aðstöðuleysis gátu þeir
ekki veitt þá fræðslu sem þeir hefðu sjálfir
viljað, a.m.k. ekki í jafn ríkum mæli og
þeir óskuðu. Námstækifæri íslenskra
lögfræðinga erlendis eru nú mun meiri en
áður var og segja má að nái laganemi
verulega góðum árangri hér heima eigi
hann tiltölulega greiðan aðgang að fram-
haldsnámi við erlenda háskóla.
Þóröur: í myndarlegu afmælisblaði
Úlfljóts, tímariti laganema,
sem tileinkað var 75 ára afmæli laga-
kennslu, er í inngangi vitnað til ummæla
tékkneska rithöfundarins Franz Kafka
sem sagði: „Laganám er eins og að éta
hefilspæni." Er lögfræði óaðgengileg sem
fræðigrein?
Arnljótur: Lögfræði er að mörgu leyti óað-
gengileg. Við laganám þarf að
nota mikið af heimildum og slík heimilda-
notkun er að mörgu leyti nýr heimur fyrir
laganema. Lagasafn er að vísu aðgengilegt
en dómar og þá sérstaklega dómar Hæsta-
réttar eru mikilsverð réttarheimild.
Dómaskrár á vissum réttarsviðum og til-
vitnanir í dóma í lagasafni og fræðiritum
auðvelda stúdentum og lögfræðingum
könnun dóma, en rannsókn þessara heim-
ilda er engu að síður bæði vandasöm og
tímafrek. Þá má geta þess, að íslenskum
lögfræðingum er nauðsynlegt að nota er-
lendar heimildir í ríkum mæli, einkum
fræðirit og dóma. Ég vil leggja áherslu á
annað meginatriði sem gerir lögfræði ekki
síður óaðgengilega og þá sérstaklega fyrir
laganema á fyrsta námsári, en það er að
nemandi í lögfræði stendur frammi fyrir
stórri heildstæðri fræðigrein. Laganemi á
fyrsta námsári leggur aðeins stund á þrjár
til fjórar fræðigreinar innan lögfræðinnar
og fær af þeirri ástæðu mjög takmarkaða
mynd af lögfræðinni í heild. Undirgrein-
arnar eru meira og minna tengdar öðrum
greinum sem hann veit lítið sem ekkert
um þannig að miklum erfiðleikum er
bundið fyrir byrjanda að öðlast heildar-
mynd af lögfræðinni. Þetta veldur því að
tiltölulega langur tími líður þar til laga-
nemi fer að skilja samhengið í lögfræðinni
og fá nægilega yfirsýn. Þetta reynist
mörgum fjötur um fót í upphafi laganáms.
Björn: Ekki klikkar Kafka. Þarna er
auðvitað skýringin á magasár-
inu sem ég fékk um árið!
Þórður: Yfirsýn yfir réttarkerfið í heild
og lögfræðina er grundvallar-
atriði í laganámi og hugsanlegt að á slika
yfirsýn hafi ekki verið lögð nægileg
áhersla á undanförnum árum þótt um það
megi vafalaust deila. Ég er þeirrar skoð-
unar að lögfræði sé almennt talað mjög
erfið námsgrein og laganám krefjist mik-
illar vinnu og einbeitingar. Því má heldur
ekki gleyma að lögfræðinámi lýkur ekki
við embættispróf. Lögfræðinám er sífellt
nám m.a. vegna örra breytinga og nýjunga
í lagasetningu og endalaust nýrra tilvika
sem koma til úrlausnar hjá dómsstólum og
öðrum úrskurðaraðilum. í framhaldi af
hugleiðingum um laganám er eðlilegt að
spyrja hvert sé markmið laganáms og
lagakennslu.
Björn: Ef Háskóli íslands hefði mót-
aða menntunarstefnu væri auð-
veldara að svara þessu, því að laganám og
lagakennsla, eins og raunar öll mannleg
fræði, er ekki og á ekki að vera einangrað
fyrirbæri í skóla eða þjóðfélagi. í lögum
segir m.a. að háskólinn skuli vera vísinda-
leg rannsóknar- og fræðslustofnun, er
veiti nemendum sínum menntun til þess
að gegna ýmsum embættum og störfum í
þjóðfélaginu. Ef fara ætti bókstaflega eftir
þessu ákvæði, sem er að sumu leyti leifar
liðins tíma, væri hlutverk lagadeildar að
ala upp embættismenn.
Að mínu viti lýtur allt skólastarf fyrst
og fremst að manneskjunni en ekki endi-
lega væntanlegum störfum hennar, ein-
faldlega vegna þess að fyrirfram er ekki
vitað hver þau verða.
Þess vegna er það kannski markmið
skóla aö gera manneskjuna betri, auka
manngildi og mannvit, því að orkan í
manninum sjálfum, hugvitið, er e.t.v. arð-
bærasti orkubúskapur þjóðfélags. í sam-
ræmi við þessa skoðun er freistandi að
svara spurningunni þannig, að markmið
Björn Þ. Guðmundsson prófessor, deildar-
forseti lagadeildar.
laganáms og lagakennslu sé að stuðla að
því að til séu „góðir lögfræðingar". Þetta
er hins vegar erfitt að skilgreina eins og
allt sem er háð gildismati. Ég hef stundum
orðað það svo að í lagadeild eigi að efla
með mönnum gagnrýna hugsun („júridísk-
an þankagang") og æfa þá í akademískum
vinnubrögðum. f hinu fyrra felst að mínu
viti að komist sé að niðurstöðu á grund-
velli þekkingar eftir rökfræðilegum leiðum
og í því síðarnefnda að menn gefi sér ekki
niðurstöðu fyrirfram. Akademísk vinnu-
brögð fela í sér þekkingar- og skilningsleit
og e.t.v. efasama afstöðu, þ.e. að menn geri
sér ljóst að fátt er eins og það sýnist við
fyrstu skoðun og að margar hliðar geta
verið á hverju máli.
„Góður lögfræðingur" verður að þekkja
þær leikreglur sem þjóðfélagið hefur sett
sér að fara eftir, réttarreglurnar, leita
skilnings á viðfangsefni sínu og kunna að
beita viðurkenndum lögfræðilegum að-
ferðum við úrlausn þess.
Skilningsleitin er afar þýðingarmikil,
ekki aðeins í laganámi heldur öllu námi.
Þess vegna hrekk ég við í hvert sinn sem
laganemar kvarta yfir því að í lagadeild
fái þeir fljótlega á tilfinninguna, eins og
það er gjarnan orðað, að námið sé fyrst og
fremst utanaðbókarlærdómur. Þetta er
rangt. í laganámi gengur skilningur fram-
ar utanaðlærdómi. Hitt er allt annað mál
að til þess að öðlast skiining þurfa menn
að kunna skil á tilteknum staðreyndum.
Hjá því verður ekki komist.
Arnljótur: Segja má að markmið iaga-
náms sé einkum að undirbúa
nemendur til að gegna þeim störfum sem
lagapróf þarf til. Stundum er sagt að