Vísir - 14.04.1980, Blaðsíða 30

vísm
Mánudagur 14. aprll 1980
Er Geysir í hættu?
Geysir i Haukadal var á sin-
um tima stolt þjóBarinnar. Þeg-
ar þjóöhöföingjar eða konungar
annarra landa komu hingað i
heimsókn, þtítti sjálfsagt aö
fara meö þá aö Geysi, og sjald-
an brást aö hann gysi, ef sápa
var sett í hann. Enginn talar
núna um Geysi, allur almenn-
ingur telur hann útdauöan gos-
hver, en ef svo væri, þá væri illa
fariö fyrir þjóöinni, þvi þessi
mikli goshver hefur haldiö nafni
hennará lofti. En Geysirerekki
útdauöur, hann sefur aöeins
sinum þyrnirósarsvefni og biöur
aöeins þess tima, aö hann veröi
laystur úr álögum.
Geysir má ekki gleymast.
Vatniö i Geysi er mjög rikt af
kisil, sem sest innan á barma
hans, ef hann fær ekki aö
hreinsa sig út ööru hvoru, og
gæti svo farið aö hann lokaðist
alveg. Þar meö væri hann úr
sögunni sem goshver.
Landkynning
Geysir hefur laöaö til sin
fjölda feröamanna, bæöi inn-
lenda og erlenda og má tæplega
sjá tignarlegri sjón en fallegt
Geysisgos. Nafniö Geysir er
þekkt um allan heim, og væri
illa fariö ef hann yröi ekki lifg-
aöur viö. Þjóðin og þegnar
hennar mega ekki sofna á verö-
inum, svo komandi kynslóöir
geti diki ásakaö okkur fyrir það
aö hafa ekki gert skyldu okk-
ar i þvi aö viöhalda þvi sem
landiö á best og fegurst I fórum.
sinum. Geysi mætti auglýsa um
allan heim, ef hægt væri að llfga
hann viö og auka þannig á land-
kynninguna og afla gjaldeyris-
tekna.
Kisillinn I vatninu i Geysi hef-
ur gegnum aldir myndaö stóra
skál, sem umlykur hverinn.
Barmur þessarar skálar hefur
sifellt veriö að hækka, vegna
kisils I vatninu, svo yfirborö
hversins hefur stækkaö, en viö
þaö hefur yfirborö hversins
kólnað, en þaö viröist vera ein
ástæöanfyrir þvi aö hverinn gýs
ekki. Ýmsar hugmyndir eru til
um þaö, hvernig fara eigi aö þvi
aöláta hverinn byrja að gjósa á
ný. Ein er sú að lækka yfir-
borösvatniö i skálinni eins og
gert var einu sinni og reyndist
vel. með því aö dýpka raufina,
sem eitt sinn var höggvin i skál-
arbarminn og setja þar i renni-
loku, svo hægt væri aö minnka
yfirborösvatniö (en viö það
hækkar hitinn I hvernum) og
framkaila þannig gos, eöa þá aö
dæla úr skálinni og minnka
þannig yfirborösvatniö, til aö
framkalla gos. Tilraunir i þessa
átthafa veriö reyndar og hefur
hverinn þá fengist til aö gjósa,
en þaö sýnir aö hann er enn i
sinu fulla gildi. Halda þarf þess-
um tilraunum áfram og koma
þessum málum i fast form, svo
hverinn veröi látinn gjósa
a.m.k. einu sinni 1 viku, tfl aö
fyrirbyggja þaö, aö hveropiö
haldi áfram aö þrengjast.
Náttúruundur
A timum orku og orkusparn
aöar má einnig benda á alla þá
orku, sem leysist úr læðingi viö
hvert Geysisgos og öll þau
kynstur af sjóöandi vatni, sem
koma upp úr jöröinni þegar
hverinn gýs. Kannski mætti i
framtiöinni nýta þetta hvort
tveggja til einhverra hluta, ef
hverinn yröi lifgaöur viö aftur.
Goshverir eru stðrkostleg
náttúruundur, einkum stórir
goshverir eins og Geysir i
Haukadal. ABrar þjóöir gera oft
mikiö I þvi og leggja i mikinn
kostnaö viö aö laöa til sin er-
lenda feröamenn. Þvi skyldum
viö ekki feta i fótspor þeirra og
reyna að gera eitthvaö i þá átt-
ina? Eins væri þetta ekki siöur
gert fyrir íslendinga sjálfa.
Gos i sólskini
Eitt er þaö enn, sem hvetur til
stjómunar hversins. Ef hægt
væri aö láta hann gjósa i sól-
skini, en sólarljósiö myndi þá
brotna i úðanum frá gosinu og
birtast I öllum regnbogans lit-
um, hlyti þaö aö auka stórlega á
gildi gossins. Sjónvarpsstöðvar
og kvikmyndaframleiöendur
gætue.t.v. sótt til Geysis efniviö
i þætti slna meö þvi aö kvik-
mynda gosið, og væri þaö góö
landkynning.
Hvort Geysir er i rauninni út-
dauður goshver, sem ekki er
hægt að llfga viö, er spurning,
sem þjóöin á heimtingu á aö fá
svar viö, en þaö er álit flestra,
aðógheld,aö Geysirsé búinn aö
lifa sitt fegursta og sé búinn að
Geysir I Haukadal var á slnum tlma stolt þjóöarinnar.
vera sem goshver. I þessari rit-
gerö held ég þvi fram, aö svo sé
ekki, en ég hef kynnt mér málið
og talað viö menn sem þekkja
Geysi vel og eöli hans, og telja
hann ennþá vera i sinu fulla
gildi, en sú hætta vofir yfir hon-
um eins og ég hefi minnst á fyrr
i þessari ritgerð, aö hann lokist
alveg af kisilmyndun, ef ekkert
er aö gert.
1
Ég vona aö þessi ritgerð mln
veröi til þess aö vekja þjóöina
alla og ráöamenn hennar til um-
hugsunar um þessi mál. Mörg
ómerkari mál en þetta hafa ver-
ið rædd á Alþingi og held ég, aö
tima alþingismanna væri vel
variö I leit aö lausn á þessu
vandamáli með Geysi.
Leysum Geysi úr álögunum,
svo hann geti eins og áöur haldiö
nafni þ jóöarinnar á lofti og beint
athygli umheimsins til okkar
fjarlæga kalda lands. Viö höfum
þá eitthvað til aö státa af, sem
aörar þjóöir hafa ekki.
Hér gæti einnig veriö um aö
ræða aö taka máliö fyrir í sjón-
varpinu (Kastljósi).
Eg hef aöeins einu sinni séö
Geysisgos, en þeirri stund
gleymi ég aldrei. Þá var sápa
sett I hverinn til aö fá hann til aö
gjósa. Fyrst biöu allir spenntir
eftir þvi aö eitthvaö geröist, og
svo geröist undrið. Hverinn
byrjaöi aö skvetta, siöan kom
gossúlan, þráðbein marga
metra upp i' loftið. Þaö var tign-
arleg sjón. Þá hlupu allir sitt i
hvora áttina til aö veröa ekki
fyrir vatninu, en drunurnar i
hvernum heyröum viö úr mikilli
fjarlægö.
Aö horfa á hverinn gjósa
hvaö myndum viö fremur kjósa
Þar býr undir
kynngi-kraftur
viö komum og sjáum hann
aftur og aftur.
Goshverinn okkar gjósa,
þann goshver, sem allir hrósa.
Axel Eiriksson
Hraunbæ 50
Reykjavlk.
SKÓLINN OG FJÖLMIÐLARNIR
Krafan um aö skólinn veiti
kennslu um kvikmyndina sem
miðil en noti hana ekki aöeins
sem kennsluefni fyrir aörar
námsgreinar, hefur aukist viöa
um heim. Þegar fyrir 8-10 árum
var tekin upp fræösla um kvik-
myndir I grunnskólum á hinum
Noröurlöndunum og viöar. Hin
mikla notkun sjónvarps i stór-
um hlutum heims hefur aukiö
þörfina fyrir kennslu um þessa
mikilvægu fjölmiðla.
Kvikmyndir og sjónvarp í
grunnskólum.
Fátt er það, sem hefur jafn
mikil áhrif á mótun heims-
myndar okkar og kvikmyndir
og sjónvarp. En hæfileiki okkar
til aö fjalla um þessa miöla er,
eins og i öllum öörum tilvikum,
háö þekkingu okkar. Fyrst þeg-
ar viö ráöum yfir þekkingu á
þessum miölum höfum viö
möguleika aö mæta kvikmynd-
um og sjónvarpsþáttum meö
gagnrýnu hugarfari og getum
valiö úr þvi efni sem frá þessum
fjölmiðlum berst.
Það er mikilvægt aö benda á, •
að bæöi kvikmyndir og sjónvarp
nota tjáningarform, sem beint
er bæði til augna og eyrna.
Þekking á kvikmyndum og
kvikmyndun biöur þess vegna
upp á aö gera nemendum ljósa
grein fyrir samspili sjónar- og
heyrnaráhrifa, en þau hafa
einnig mikla þýöingu i öörum
samskiptaformum.
Hæfileikinn að geta sjálfur
tjáö sig meö hjálp kvikmyndar
og sjónvarps veröur alltaf þýö-
ingarmeiri I þjóöfélagi okkar og
þess vegna má ekki llta framhjá
honum i skólum landsins.
En aöalmarkmiöiö meö
kennslunni veröur aö gera nem-
endur virka i notkun þessara
fjölmiöla. Gera þá aö virkum
áhorfendum og framleiöendum.
Kennslan um kvikmyndir
tengist þvi beint þroskahlut-
verki skólans. Hún inniheldur
æfingu I aö skilja aöalatriöi frá
aukaatriöum, gæðaefni frá
hismi. Hún hefur áhrif á per-
sónuleikaþroskann meö kröfu
sinni um virkni I vinnu.
Efni þvl sem fræösla um kvik-
myndir inniheldur má skipta i
þrjá aöalhluta:
Fyrirmynd og innihald
1 fræöslu grunnskólans um
kvikmyndir og sjónvarp ber að
leggja aðal áherslu á samtal um
kvikmyndir og sjónvarpsþætti.
Þessi kennsla á aö fara fram
alla skólagöngu nemandans,
sniðin eftir þroska hans á hverju
skólastigi. Ahorfendur kvik-
mynda og sjónvarpsþátta gera
sér oft ekki grein fyrir móttekn-
um áhrifum og þessum hluta
fræöslunnar er ætlaö aö æfa
hæfileikann til aö gera sér grein
fyrir reynslunni.
Innihald og form á ekki aö
skiljast aö. Til þess aö gera sér
grein fyrir þeirri reynslu sem
áhorfandinn hefur oröiö fyrir af
innihaldi kvikmyndar eöa sjón-
varpsþáttar. er best að nota
greiningu á þvi efni, sem veitir
áhorfandanum þessa reynslu. A
þennan hátt fæst góö leiö til aö
dæma aöstööuna milli reynsl-
unnar á innihaldinu og raun-
veruleikanum, sem kvikmyndin
eða sjónvarpsþátturinn reyna
aö greina frá, hvort sem um er
aö ræöa heimildar- þátt eða
„fantasl” sköpun.
Kvikmyndin og sjónvarpið
vinna meö svipuöu tjáningar-
formi, sem I grundvallaratriö-
um er bygging á hreyfanlegri
mynd og jafnframt hljóöi, sam-
bandið milli myndar og hljóös,
samsetningin á röö og mynd-
skiptum frá mismunandi töku-
vélarstillingum (klipping). Þau
hafa sameiginlega málfræöi,
sem ekki er eins regluföst og
málfræöi talmálsins.
Þaö er ekki fyrr en á siðustu
árum á grunnskólastigi, aö
nemendur hafa náö þeim þroska
aö geta rætt stil og stefnu I þess-
um fjölmiðlum. Aftur á móti má
mjög snemma vekja athygli
þeirra á t.d. þýöingu nærmynd-
ar, markmiöi með „keyrslu”
tökuvélarinnar frá víömynd og i
nærmynd, áhrifinaf mismunandi
lýsingum og af mismunandi
hljóðum eöa af hægum og hröð-
um myndskiptum. Samtal um
þannig spurningar á lægri stig-
um skólans æfa nemendur I aö
vinna úr reynslu sinni.
Samtal um kvikmyndir og
sjónvarpsþætti má auðveldlega
tengja tómstundastarfi nem-
endanna. Einstaka kvikmyndir
og þætti má einnig velja og sýna
á öllum skólastigum I þessu
skyni, en það má ekki gleyma
að notkun skólans á kvikmynd-
um, sem námsefni i öörum
námsgreinum, er liöur I fræösl-
unni um kvikmyndir.
Þaö er reynslan, að þegar
kvikmyndafræöilegar umræður
veröa um fræöslukvikmynd,
fjölmiölun
Kari
Jeppesen
kennarí
skrifar
Karl Jeppesen kennari
heldur áfram að skrifa
um skólann og fjöl-
miðlana og nauðsyn á
fræðslu um kvikmynd-
eykur það kennslufræöileg áhrif
hennar i þeirri námsgrein, sem
hún var sýnd I tengslum viö.
Þaö kemur örugglega öörum
námsgreinum skólans til góöa,
að nemendur fái æfingu i aö sjá
og hlusta i fræðslunni um kvik-
myndir og sjónvarp.
1 allri kvikmyndafræöslu
veröur maöurinn aö standa I
fyrirrúmi og þá ekki aöeins þaö
fólk, sem kemur fram I kvik-
myndinni. Nemandinn á aö læra
að lita ekki á kvikmyndir og
sjónvarpsþætti sem nafnlausa
framleiðslu. Staöa áhorfandans
er sú aö hann tekur á móti skila-
boöum, sem einhver annar hef-
ur mótað, og það er mikilvægt
að gera sér grein fyrir, þegar
um eraö ræöa fjölmiöil, hvernig
reynsla og áhugi áhorfaiidans
hefur áhrif á hæfni hans aö taka
á móti innihaldi skilaboösins.
Jafnvel ytri aðstæöur skipta
hér máli, t.d. munurinn milli
þess aö fara á bió og aö horfa á
sjónvarp heima, eiga viö I þessu
sambandi.
Þaö veröur aö læra aö lita ekki
á framleiöendur kvikmynda og
sjónvarpsþátta sem eintóm nöfn
eöa átrúnaöargoö heldur sem
manneskjur og atvinnumenn,
sem hafa markmið meö þvi sem
þeir gera. Aö læra „aö lesa á
milli llnanna”, þ.e.a.s. I þessu
sambandi aö fylgja ekki ein-
ungis söguþræöi kvikmyndar-
innar, heldur spyrja sig hvaö
framleiöandinn hafi fyrir mark-
mið meö frásögn sinni, er ein
hliö þessarar kennslu.
Tækni
t nánu sambandi viö aö
glöggva sig á kvikmyndum og
sjónvarpsþáttum stendur aö
sjálfsögöu þekkingin á verkfær-
um þeirra.
Meiriháttar fræösla um tækni
kvikmyndar og sjónvarps er
ekki um að ræða. Þaö veröur að
ætlast til grunnþekkingar á
þeim tækjum, sem notuö eru viö
upptökuna, dreifingu og sýningu
kvikmynda og sjónvarpsþátta,
af þeim nemanda sem gengiö
hefur gegnum grunnskóla, einn-
ig vissrar þekkingar á mikil-
vægum atriöum á leiöinni frá
hugmynd til fullbúinnar kvik-
myndar eða sjónvarpsþáttar.
Þannig glöggvun veröur þeim
mun eölilegri sem skólinn notar
meira af bæöi myndavélum og
sýningarvélum, segulböndum
og sjónvarpstækjum. Tæknileg
verkfæri sem nemendur sjá æ
oftar i skólanum.