Morgunblaðið - 28.02.2004, Blaðsíða 30

LISTIR
30 LAUGARDAGUR 28. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Óhætt er að segja að sænski organist-inn Mattias Wager muni sýnaóvæntar og spennandi hliðar á org-elið á hádegistónleikum í Hallgríms-
kirku í dag. Tónleikarnir, sem eru á vegum
Listvinafélags Hallgrímskirkju, eru liður í
nýrri tónleikaröð er nefnist Klais-orgelið
hljómar og ætlað er að kynna hljóðheim org-
elsins. Wager ætti að vera íslenskum tónlistar-
áhugamönnum vel kunnur, en hann hefur á
síðustu þremur árum lagt leið sína til Íslands
alls níu sinnum í þeim tilgangi ýmist að leika á
tónleikum, taka upp eða halda meist-
aranámskeið fyrir íslenska orgelleikara. Und-
anfarin ár hefur Wager gegnt prófess-
orsstöðum við Tónlistarháskólana í Piteå og
Malmö í Svíþjóð og kennt bæði orgelleik og
spuna. Haustið 2002 tók hann við eftirsóttri
organistastöðu við Hedvig Eleonora-kirkjuna í
Stokkhólmi, sem eftirmaður kennara síns, hins
heimsþekkta organista Torvalds Toréns.
Merki um það sem koma skyldi
Spurður um efnisskrá tónleikanna í dag seg-
ist Wager bjóða upp á þrjú ólík verk, auk þess
sem hann muni leika af fingrum fram út frá
stefi eða stefjum sem áheyrendur stinga upp á.
Fyrsta verkið er Variations on America (Til-
brigði við America) eftir sérvitringinn Charles
Ives, en áheyrendur þekkja lagið America
e.t.v. betur undir heitinu Eldgamla Ísafold.
„Þótt Ives hafi ekki verið nema sextán ára
gamall þegar hann samdi verkið má greinilega
heyra merki um það sem koma skyldi síðar á
tónlistarferli hans. Verkið einkennist af þeirri
kaldhæðni og þeim húmor sem heyra má í
flestum verkum hans. Í framhaldinu mun ég
síðan leika vals eftir Sigfrid Karg-Elert sem
nefnist Valse mignonne (Smávals). Þetta er
einstaklega heillandi verk þar sem hin ólíku
blæbrigði og litir orgelsins fá virkilega að njóta
sín,“ segir Wager og bendir á að ekki gefist oft
tækifæri til að heyra vals leikinn á orgel.
„Þriðja verkið er BACH-messa eftir sam-
landa minn og góðan vin, Erland Hildén. Stíll-
inn á verkinu er afar mínimalískur og einkenn-
ist af sífelldum endurtekningum, en í verkinu
bregður Erland á leik með stafina í nafni
Bachs og samsvarandi tóna. Þetta er óhefð-
bundið verk í þeim skilningi að það er ekkert
skýrt upphaf sem leiðir yfir í einhvers konar
ris með ákveðinni lausn eða endi. Ég segi
stundum að tilfinningin af því að hlusta á þetta
verk sé sambærileg við það að horfa á foss í
nokkrar mínútur. Þú færð leiftursýn af ein-
hverju sem er í raun óendanlegt. Verkið er
samt afar aðgengilegt og áheyrendum hvar-
vetna í heiminum, þar sem ég hef leikið það,
virðist falla það vel í geð.“
Eins og fyrr gat mun Wager ljúka tónleik-
unum með því að spinna yfir stef frá áheyr-
endum, en Wager þykir mikill meistari á því
sviði og hefur unnið til fjölmargra verðlauna í
virtum orgelkeppnum. Spurður í hverju galdur
spunans liggi svarar Wager því til að hann fel-
ist fyrst og fremst í því að vera óhræddur við
að láta vaða og hugsa ekki of mikið um það
hvort eitthvað geti farið úrskeiðis eða hvort
hlutirnir hljómi rétt eða rangt. „Margir halda
að spuni sé annaðhvort réttur eða rangur og
telja að aðeins færustu sérfræðingar geti
spunnið. En ekkert gæti verið fjær sannleik-
anum, því spuni er ekki frátekinn fyrir fáa út-
valda sérfræðinga. Spuni er í raun það eina
sem allir geta gert, því það geta allir sest við
orgelið og framkallað einhvers konar hljóð,
þótt þau hljómi auðvitað misvel. Ef fólk léti
hræðsluna við mistök stýra sér þegar það væri
t.d. að reyna að læra að tala eða ganga þá
myndi það aldrei þora að mæla fyrsta orðið eða
taka fyrsta skrefið. Þú verður bara að láta
vaða og vera óhræddur við að prófa þig
áfram.“
Heyrði í orgeli í teiknimynd
Spurður hvernig hann hafi sjálfur kynnst
orgelinu segist Wager fyrst hafa heyrt í því í
teiknimynd sem sýnd var reglulega í sænska
sjónvarpinu þegar hann var barn að aldri. „Ég
heillaðist gjörsamlega af þessum hljómaheimi
og í framhaldinu bað ég um að fá að prófa að
leika á kirkjuorgelið í heimabæ mínum. Eftir
það varð ekki aftur snúið,“ segir Wager og
brosir við tilhugsunina.
Tónleikarnir hefjast kl. 12.00 og að þeim
loknum verða seldar léttar veitingar í suðursal
Hallgrímskirkju. Þess má geta að aðgangur að
tónleikunum er ókeypis fyrir skólafólk.
Óvæntar hliðar á orgelinu
Morgunblaðið/Eggert
Hin ólíku blæbrigði og litir orgelsins fá að njóta sín á hádegistónleikum Mattiasar Wagers.
Það er árið 1949. Kaldastríðið er í algleymingisem og haftastefna í ut-anríkisviðskiptum. Hinir
nýsjálfstæðu Íslendingar eru með-
vitaðir um hættuna sem stafar af
heimsvaldastefnu Rússa og hafa í
varnarskyni sett á stofn leyniþjón-
ustu til að fylgjast með aðgerðum
risans í austri. Ungur maður,
Björn að nafni, kemur nýútskrif-
aður úr leyniþjónustunámi í
Bandaríkjunum til að stýra starf-
semi hennar. Og fyrsta verkefnið
er ekki af verri endanum – að
fylgjast með rússneskum sirkus
sem er væntanlegur til landsins
sem liður í flóknum vöruskipta-
viðskiptum þjóðanna. Jafnframt
þurfa Björn og aðstoðarmenn hans
að hafa uppi á stórhættulegum
gagnnjósnara, hinni dularfullu
Matthildi Haraldsdóttur, eða
Möttu Har.
Þannig liggur landið í nýjum
gamanleik sem Hugleikur frum-
sýnir í Tjarnarbíói í kvöld kl. 20.
Höfundar eru Ármann Guðmunds-
son, Hjördís Heiðrún Hjartardótt-
ir, Sævar Sigurgeirsson og Þor-
geir Tryggvason.
„Sirkus þýðir, sem kunnugt er,
hringur og meiningin með þessu
verki var að loka hringnum sem
hófst með Stútungasögu 1993,“
segir Sævar þegar spurt er um til-
urð verksins en fjórmenningarnir
skrifuðu það verk einnig í samein-
ingu, eins og Fáfnismenn tveimur
árum síðar.
„Segja má að sjálfstæði þjóð-
arinnar sé rauði þráðurinn í gegn-
um þessi þrjú verk. Stútungasögu,
sem gerist á Sturlungaöld, lýkur á
þeim skelfilega viðburði að Íslend-
ingar missa sjálfstæði sitt, 1262.
Við fengum fljótlega samviskubit
út af því og réðumst því í að skrifa
Fáfnismenn. Þar endurheimtum
við sjálfstæðið á 19. öld. Loks þótti
okkur við hæfi að loka hringnum
með því að drepa niður fæti í hinu
kornunga lýðveldi, 1949.“
Brugðist við sviptingum
Hringnum er sumsé lokað. Að
minnsta kosti miðað við gefnar
forsendur. Maður veit þó aldrei og
Sævar lofar að verði einhverjar
sviptingar í sjálfstæðismálum
þjóðarinnar muni þau vitaskuld
bregðast við. Sjáum hvað setur.
Enginn af höfundunum lifði
þessa tíma, þannig að við liggur að
spyrja hvort þau hafi lagst í mikla
heimildavinnu.
„Nei, þessi sýning er unnin eins
og þær fyrri á fordómum og van-
þekkingu,“ segir Sævar kinnroða-
laust. „Heimildavinna var af
skornum skammti. Þarna er allt
vaðandi í klisjum og við snúum svo
upp á þær á alla enda og kanta. Ef
fólk heldur að það sé að fara að sjá
heimildaleikrit verður það fyrir
sárum vonbrigðum.“
Kommúnistaváin tröllreið hinum
vestræna heimi á þessum tíma og
tortryggni í garð gamla heimsveld-
isins var ráðandi. Sævar staðfestir
að verkið dragi dám af þessu en
„þótt leikritið sé vaðandi í Rússa-
hatri og fordómum í garð komm-
únista“ séu Hugleiksmenn í raun
Rússavinir hinir mestu. Fyrir
tveimur árum fór til að mynda tíu
manna hópur þangað í leikferð og
naut lífsins þar eystra til fullnustu.
Hálfkarað í æfingu
Hugmyndin að Sirkus kviknaði
fyrir mörgum árum, líklega strax í
kjölfar Fáfnismanna, að Sævar
minnir. Aðdragandinn að sýning-
unni er þó skemmri. „Þegar ákveð-
ið var að hafa þetta næsta verkefni
Hugleiks rukum við til að skrifa.
Síðan hafa hjólin snúist býsna
hratt. Verkið var hálfkarað þegar
það fór í æfingu og við höfum unn-
ið áfram að því á æfingaferlinu
með tilheyrandi álagi á leikara og
leikstjóra. Þar að auki er Hjördís
búsett í Borgarnesi, sem gerði
þetta ennþá flóknara. En þökk sé
samhentum leikhópi er þetta allt
að smella saman. Svo leikstýrir
Viðar Eggertsson þessu auðvitað
af alkunnu listfengi.“
Það sætir nokkrum tíðindum að
tímabilið sem verkið gerist á er
undirstrikað með því að hafa sýn-
inguna að hluta svarthvíta, leik-
mynd, búninga og förðun.
Sævar segir Viðar leikstjóra
bera ábyrgð á þessu. „Hann hafði
gengið með þessa hugmynd í mag-
anum nokkuð lengi og þarna fékk
hann upp í hendurnar leikrit sem
féll vel að henni. Við þekkjum öll
svarthvítu bíómyndirnar frá þess-
um tíma en tiltækið hefur líka
dýpri merkingu með hliðsjón af
kalda stríðinu – austur og vestur.
Ég verð að viðurkenna að ég hafði
í upphafi efasemdir um að þetta
gæti gengið en þær voru ástæðu-
lausar – þetta svínvirkar!“
Sýningin er ekki öll í svarthvítu.
Þegar sirkusinn kemur í bæinn
fær lífið lit.
Ábyrg fyrir hinni myndrænu
hlið sýningarinnar eru Hrefna
Friðriksdóttir, V. Kári Heiðdal,
Hanna Hallgrímsdóttir og Viðar
Eggertsson.
Rass Pútíns sér um tónlist
Tónlist skipar einnig veglegan
sess í sýningunni. Ármann og Þor-
geir hafa samið hana en Sævar og
Hjördís textana. „Tónlistin er kok-
teill. Að hluta til er hún í anda
tímabilsins en rússneskra áhrifa
gætir líka, eins og gefur að skilja,“
segir Sævar en leggur áherslu á að
tónsmiðirnir hafi ekki leitað að-
stoðar í austri. „Við lögðum okkur
þvert á móti fram um að fá enga
ráðgjöf þaðan. Einn söngtextinn er
til dæmis á rússnesku en ef vel er
hlustað kemur í ljós að partur af
honum er í raun á íslensku – hún
hljómar bara eins og rússneska.“
Tónlistin er flutt af hljómsveit-
inni Rass Pútíns sem var sérstak-
lega stofnuð af þessu tilefni.
Með sýningunni Sirkus fagnar
Hugleikur tuttugu ára afmæli sínu
en félagið hefur frá upphafi mark-
að sér þá sérstöðu í íslensku leik-
húslífi að sýna einungis verk skrif-
uð af félagsmönnum sjálfum. Hátt
á annan tug höfunda hafa lagt til
efni og sýningar í fullri lengd eru
komnar vel yfir annan tuginn.
Hátt í hundrað manns eru skráðir
í félagið, þar af um helmingur
virkur, að sögn Sævars.
Sævar segir það einnig ánægju-
legt að á þessum tímamótum hefur
félagið eignast sitt eigið húsnæði.
„Við vorum á hrakhólum í tuttugu
ár með tilheyrandi óþægindum.
Um síðustu áramót festi félagið
hins vegar kaup á húsnæði á Eyj-
arslóð 9 og það er mikill munur að
hafa fastan samastað til æfinga.
Þarna er líka ágæt geymsla fyrir
þá muni sem félagið hefur sankað
að sér í gegnum árin. Að minnsta
kosti hluta af þeim. Vonandi get-
um við svo með tímanum efnt til
smærri sýninga í húsnæðinu.“
Víað yfir
kommúnistum
Hugleikur frumsýnir í kvöld gamanleikinn Sirkus
í Tjarnarbíói. Gerist hann um miðja seinustu öld
þegar Rússagrýlan reið húsum. Orri Páll
Ormarsson hitti Sævar Sigurgeirsson,
einn fjögurra höfunda leiksins, að máli.
Morgunblaðið/Jim Smart
Tíðindi af kommúnistum. Þorgeir Tryggvason, Nína B. Jónsdóttir, Silja Björk Huldudóttir og Björn Sigurjónsson.
Morgunblaðið/Jim Smart
Hrefna Friðriksdóttir sem Elín.
orri@mbl.is