Tíminn Sunnudagsblað - 25.10.1970, Blaðsíða 14

Kannski héldu þeir, að hinn dauði
ætti eftir að vakna af svefni.
Hún er annars ákaflega merki-
leg, þessi árátta vísindamanna, að
vilja fyrir hvern mun komast fyr-
ir uppruna hlutanna. Uppruni ís-
Íendinga er til dæmis ákaflega
hugstætt viði'angsefni á okkar dög-
um. Um það íru haldnar ræður
og skrifaðar bí’ekur, að ógleymd-
um blóðrannsóknum. En hvað seg-
ir þetta okkur í raun og veru?
Blóðfiokkarannsókn er auðvitað
vísindaleg aðferð, em þó getur ver-
ið, að hún veki fleiri spurningar
en hún svarar. Við skulum halda
okkur við það. að Norðmenn og
írar hafi fyrstir byggt ísland, og
að nútíma-íslendingar séu út af
þessum þjóðum komnir. En hvern-
ig var það úrtak þessara þjóða,
sem hingað lenti? Gaf sá hluti
rétta mynd af þjóðinni allri? Og
svo er annað: Er það líklegt, að
svo fámenn þjóð sem íslendingar
eru, og hafa auk þess margsinnis
hrunið niður í stórsóttum er
það líklegt, að þeir geymi enn ná-
kvæmt sýnishorn af þeim þjóðum,
sem þeir kunna að vera saman
settir af? Við höfum dæmi um
það, að niðjar nokkuð samstæðs
hóps manna hafi breytzt á tiltölu-
Tega skömmum tíma. Þetta sannað-
ist meðal annars á hópi Gyðinga
frá .4 Austur-Evrópu, sem þýzk-
ameríski mannfræðingurinn Bó-
as rannsakaði. Þessir Gyðingar
voru stutthöfðar, þegar þeir flutt-
ust til Bandarikjanna upp úr miðri
nitjándu öld, en sextíu árum siðar
voru niðjar þeirra, sem lifað höfðu
í menningarlegri og trúarlegri ein-
angrun (þar með talin blóðblönd-
unin), orðnir langhöfðar, og það
innan um fólk, sem var að miiklu
leyti stutthöfðar. Þetta hefur enn
ekki tekizt að skýra.
— Hvað segir þú um þá rnarg-
endurteknu kenningu, að íslend-
ingar hafi orðið svo þroskaðir til
bókarinnar sem hingað til hefur
verið talið, vegna þess að hér laust
saman tveim óskyldum þjóðum,
Norðmönnum og frum?
— Það er vert að veita því at-
hygli, að fsland er ein af þeim
eyjum byggðarinnar, sem seinast
byggjast. Þégar svo íslendingar
námu Grænland, var hringnum
lokað. Þá náði mannabyggð orðið
saman yfir allt norðurhvel jarðar.
Grænland hefur án efa verið byggt
að minnsta kosti þrjú til fjögur
þúsund ár, Ameríka mikið lengur.
Líklega svo sem þrjátíu til fjörutíu
þúsund ár. En hvað viðkemur
þeirri spúrningu þinni, að blóð-
Blöndun Norðmamra og fra hér á
landi sé orsök bókhneigðar fslend-
inga, þá er það svo flókið mál o-g
órannsakað enn, að hyggilegast
mun að fullyrða sem minnst um
það. Við stöndum bara frammi fyr-
ir þeirri staðreynd, að hér er allt
í einu farið að skrifa og skrifa —
alls konar bækur, skáldskap og
fróðleik. En ég hallast nú helzt að
því, að orsakanma sé ekki endilega
að leita í kynblöndun, heldur í
ýmsum menningarlegum forsend-
um og aðstæðum, sem hér hafa
verið. Menn báru mikla tryggð og
ræktarsemi til forfeðra sinna,
vissu á þeim deili og kunnu af
þeim sögur. Það hafa líka áreiðan-
lega gengið sagnir um landnám og
landnámsmenn (hvort sem þeir
hafa verið til eða ekki).
— Ert þú kannski einn af þeim,
sem l'eggja lítinn trúnað á sumt,
sem stendur í Landnámu?
— Ég skal hreinskilnislega játa,
að það, sem mér hefur fundizt
hressilegast í þessum fræðum nú
um sinn, eru athuganir Þórhajls
Vilmundarsonar prófessors. Þar
með er þó ekki sagt. að ég sé
endilega dómbær um niðurstöður
hans. En það er öldungis bráð-
nauðsynlegt að hrista upp í hlut-
unum og stokka spilin við og við.
Það, sem gott er og sterkt af sjálfu
sér, stenzt slíkar hrinur — hitt.
sem feyskið er, víkur. Það er ekk-
ert annað en hroki að halda, að
maður hafi höndlað allan sannleik-
ann í eitt skipti fyrir öll. Maður
verður að temja sér vissa auðmýkt
gagnvart þeim hlutum, sem maður
er að fást við. Meira að segja það
að brjóta styttur og steypa goðum
af stalli, getur borið vott um meiri
auðmýkt, heldur en hitt að neita
að hrófla við nokkrum hlut.
Það er mikið um það talað núna,
að við séum að glata ýmsum forn-
um dyggðum, en þó verð ég að
segja, að mér finnst margt ungt
fólk hafa skemmtilegri viðhorf til
menningarlegra efna nú en var
hér áður, á meðan fornsögurnar
yfirskyggðu flest annað i hugum
ísTenzkra menntamanna. En nú
mátt þú ekki misskilja mig. Ég er
ekki að gera lítið úr’okkar sígildu
fornbókmenntum, öðru nær. Það,
sem ég á við er þetta: Nú er mönn-
um loks tekið að skiljast það, að
líf þjóðarinnar í þessu landi er
annað og meiri* en Njála og
Grettla, þótt ágætar séu. Nú er
farið að gefa út í ódýrum alþýðu-
útgáfum bækur eins og Píslarsögu
séra Jóns þumlungs, Mannfelli og
harðæri eftir Hannes Finnsson, og
fleira og fleira. Áður hafði Ævi-
saga séra Jóns Steingrímssomar
verið nærri því ein um það, slíkra
bóka, að ná almennri viðurkenn-
ingu, enda er hún tvímælalaust
einhver bezta bók, sem skrifuð hef
ur verið hér á landi, og einstæð
heimild um mannlíf á miklum
hörmungartíma.
Það er eins og menn séu nú
fyrst að skilja þá staðreynd, að
það er hreint og beint kraftaverk,
að fslendingum skuli hafa tekizt
að lifa og vera til sem þjóð fram
á þennan dag. Og sú hugarfars-
breyting mætti mjög gjarna koma
fram víðar en í alþýðuútgáfum af
bókum séra Jóns þumlungs og
Hannesar Finnssonar. Það er til
dærnis íurðulítið kannað sem fóig-
ið er í þjóðsögum okkar, siðurn og
háttum. Þarna er allt. að því óþrjót-
andi rannsóknarefni.
Og það eru fleiri veður í lofti,
sem mér sýnast spá góðu um fram-
tíðina. Eins og alkunnugt er, hefur
talsvert mikið borið á því hingað
til, að litið hafi verið á íslenzka
• menningu sem einangrað og sjálf-
stætt fvrirbæri, án tengsla við um-
heiminn. Þetta er eitt af því, sem
hefur gerbreytzt á seinustu árum,
góðu heilli. Hins vegar getum við
alveg gert okkur grein fyrir því,
að búast má við því, að fram fari
sársaukafullt endurmat á viðhorf-
um okkar og viðteknnm hugmynd-
um um okkur sjálf, Fyrir tveimur
árum las ég eftirfarandi setningu
í grein eftir íslenzkan stjórnimála-
mann: „fslendingar eru í fremstu
röð á öllum sviðum, nema ef vera
skyldi í samgöngum á landi.“ Ég
held, að það verði ekki hjá því
komizt. að við afsölum okkur ein-
hverju af þessari sælutilfinningu í
framtíðinni, ef okkur á að takast
að skapa hér það þjóðfélag, sem
vissulega væri hægt að skapa, ef
við erum ekki allt of sannfærðir
um eigin ágæti. Þá kynini svo að
fara, að við litum raunsærri aug-
um á stöðu okkar og framtíðar-
möguleika.
Það hefur verið sagt, að eina
staðreynd megi íslendingar aldrei
viðurkenna, og það er fámennið.
Því að ef við værum alltaf að
hugsa um það, hversu óskaplega
830
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ