Tíminn Sunnudagsblað - 25.10.1970, Blaðsíða 19

en á ailþingi tslendinga þaS ár er
gerð ein allra merkast samþyldkt,
sem þar var tekin saman á mið-
öldum í sambandi við réttarstöðu
íslendinga gagnvart Noregskon-
ungi og kallað er „bréf íslendinga
um sáttmála við Magnús konung
Eiríksson“. Er enginn liklegri til
þess að hafa staðið fyrir samþykkt
þessari en herra Ketill. Einnig er
líklegt að Snorri lögmaður hafi
staðið að henni, en Haukur lög-
maður dvaldist í Noregi. Læt ég
hér bréfið birt: Öllu vitru og virðu-
legu ríkisráði og geymslumönnum
kóngsgóss í Noregi senda bændur
og almúgi á islandi kveðju guðs
og sína.
Yður viljum vér kunnugt gjöra,
að Gunnar ráðsveinn tjeði fyrir
oss á alþingi með auðmjúkum góð-
vilja við kóngdóminn sem hann
fremst mátti, að þér báðuð oss
sverja jungherra Magnúsi, dóttur-
syni virðulegs herra Hákonar
kóngs hins kórónaða, slíkan þegn-
skyldueið sem hans virðulegum
foreldrum var játað ævinlega til
þarfinda og þeirra afkvæmi að
forfallalausu kóngsins vegna í
móti vorum skattgjöfum að til-
skildum vl skipum hingað til ís-
lands hvert sumar, þeim gæðum
hlaðin, er landinu væri nytsamleg,
ii fyrir norðan, ii fyrir sunnan, eitt
í Austfjörðu og i á Vestfjörðu. Og
að allir séu lögmenn (íslenzkir)
og sýslumenm og allir valdsmenn á
landinu, sé annar lögmaður fyrir
norðan land, en annar fyrir sunn-
an og hafi þeir til sýslumenn. Enn
sökum þess, að vér viljum ekki,
að af oss standi nokkur brigð vors
máls, þá höfum vér gjört og gjöra
viljum alla þá þegnskyldu, sem
vér erum honum skyldugir að
veita eftir fyrirsögðu skilorði þar
til, er þér megið gott ráð fyrir
gjöra, að vér megum ná fornum
heitum og nýjum skilmála. Viti
það fyrir víst, að vér þykjumst
lausir eftir því fornasta bréfi, sem
vort foreldri sór Hákoni kóngi
gamla, ef vér fáum eigi að sumri
það, sem oss er játað af honum
og nú mælum vér til. Skreið og
mjöl viljum vér ei flytjist meiri
meðan hallæri er í landinu en
kaupmenn þurfa til matar sér. Ut-
anstefningar samþykkjum vér ei
framar en lögbók vottar. Þá eina
viljum vér sóknarmenn hafa sem
bændur kjósa. Viljum vér þann
tírna sverja, en ei fyrr, sem ríkis-
ins ráðsbréf með innsiglum er oss
sent og þar með framkominn góð-
vilji.
Gefið það vor herra Jesús Krist-
ur, að þéT gjörið svo ráð fyrir
þessu og öllu öðru, að sál virðu-
iegs herra Hákonar konungs sé til
eilífs fagnaðar, jungherra Magnúsi
til heiðurs og æru, öllum oss til
friðar og fagnaðar. bæði í bráð og
lengd. Amen“.
Hér lýkur bréfinu. Er það veg-
legur minnisvarði í sögu landsins,
þótt hann sé eigi úr steini gerð-
ur.
Ketill hirðstjóri kemur nokkuð
við Möðruvallaklaustursmál og
endurreisn klaustursins. Þá er
hans getið í sambandi við biskups-
kosningu Lárentíusar Kálfasonar,
og er það fréttist frá Noregi, að
Lárentsíus var kjörinn til biskups
á Hólurn af kórsbræðrum í Niðar-
ósi, fylgdi Ketill biskupsefni til
Hóla og lýsti kjöri hans í kór
dómkirkjunnar. Ketill var valda-
mikill og hafði sýsluvöld á Vest-
fjörðum, og hirðstjóri eins og áð-
ur er sagt frá og virðulegt yfir-
vald og tignarmenni. Kona herra
Ketils var frú Una, talin dóttir
Guttorms lögmanns Bjarnasonar,
en um hann er lítið vitað. Bróðir
Unu er talinn Jón lögmaður Gutt-
ormsson skráveifa. Frú Una hefur
verið virðuleg húsfreyja á rausnar-
höfuðbóli og látið sér annt um
messufatnað og altarisbúnað
kirkju sinnar.
Börn þeirra hjóna, Ketils og
Unu, voru: Jón að Núpi í Dýra-
firði, Nikulás að Núpi, Oddur, Odd-
ný sú, sem nefnd er hér í máldaga
og gaf kirkjunni kú og fylgdi séra
Flosa Jónssyni, presti á Stað á
ölduhrygg, sem og er nefndur í
máldaganum, og sagt er, að hann
hafi gefið kirkjunni kantarakápu.
Sonur þeirra var Vigfús í Kross-
holti og Kolbeinsstöðum, faðir
Narfa þess, sem á að svara kirkju-
tíund samkvæmt máldaga kirkjunn
ar. Enn var sonur Ketils og Unu
Snorri riddari á Kolbeinsstöðum,
sem andaðist í Rómarferð 1343,
líklega maður á bezta aldri. Kona
Snorra var Halldóra Þórðardóttir,
Kolbeinssonar í Haukadal, systir
Árna hirðstjóra (aðrir vilja segja
að hún hafi heitið Halldór Þor-
valdsdóttir og gæti verið móð-
ir Árna hirðstjóra). Líklega varð
hún síðar kona Jóns lögmanns
Guttormssonar og kem ég að því
seinna.
Þess er getið hér í máldaga, að
Ketill lét penta ínnan kirkjuna.
Hefur hún sjálfsagt verið skraut-
máluð. Þá má geta þess, að annar
kaleikurinn, sem kirkjan átti, er
enn til, og er hans getið í ritgerð
Matthíasar Þórðarsonar þjóðminja-
varðar, „Málmsmíði fyrr á tímum“
í Iðnsögu íslands. Þar segir svo:
„Kaleikurinn á Kolbeinsstöðum
er einnig úr silfri og algylltur.
Hann er 14,2 sm. að hæð, er í
gotneskum stíl, og skálin þó svip-
uð því, sem er á rómönskum kal-
eikum: stéttin sexstrend og grafn-
ar dýrlingamyndir á hana, meðal
annars Þorlákur biskup helgi að
líkindum. Eru sumar myndirnar
smeltar. í miðri stéttinni að neð-
an er smellt blóm“.
Þannig lýsir hinn ágæti fræði-
maður kaleik þessum, sem er einn
hinna fögru kaleika, sem þjóðin á
frá fyrri öldum, mikil gersemi.
En hérlendis hafa varðveitzt
óvenjumargir slíkir gripir. Jóns
skráveifu Guttormssonar er getið í
máldaganum og gaf hann hálfa
jörð, Lón á Snæfellsnesi, kirkjunni
í sitt testamento með því skUorði,
að hann játaði að gera altari í
Nikulásarstúku á sinn kost, og skal
þar segjast sálumessa. Jón skrá-
veifa var talinn alræmdur misend-
ismaður, enda ber viðurnefmi hans
því vitni, að möi’gum hafi hann
yljað undir uggum. Faðir hans er
talinn verið hafa Guttormur
Bjarnason lögmaður, og systir
hans væri þá frú Una, kona Ket-
ils hirðstjóra. Jón Espólín telur þó
föður Jóns Guttorm Narfason, sem
hefur verið af Skarðsætt, lí'klega
föðurbróðir herra Ketils. Jón karl-
inn virðist snemma hafa orðið óvin
sæll og óeirinn í háttum og dæmd-
ur á miskunn konungs þegar árið
1348 og síðar í annað sinn á HjaTt-
landi veturinn 1357—1358. Kon-
ungur tók upp þann hátt að Ieiga
landið með sköttum og skyldum
um tiltekið árabil, venjulega
nokkrum mönnum í senn. Svo
gerði hann árið 1358, og er sagt,
að þá komu út Andrés Gíslason
úr Mörk og Árni Þórðarson með
hirðstjórn yfir Sunnlendinga- og
Austfirðingafjórðungi, en Þor-
steinn Eyjólfsson frá Urðum og
Jón skráveifa voru skipaðir yfir
Vestfirðinga- og Norðlendingafjórð
ung. Höfðu þessir fjórir land allt
í Ieigu af konungi í þrjú sumur.
Heimtuðu þeir inn konungs vegna
fé og peninga, hvar sem þeir fengu
náð, og áttu þá landsmonn að
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
835