Tíminn Sunnudagsblað - 25.10.1970, Blaðsíða 20

standa undir hinu þyngsta ánauð-
aroki, segir Espólín í sínum Ár-
bóloum.
Konungur var sýnilega ekki
vandur að virðingu sinni að ieigja
landið slíkum óbótamanni sem Jón
var talinn, og. vel gat konungur
vitað. að hans undirsátar yrði fyr-
ir hinu mesta hnjaski og áreitni
af hendi Jóns skráveifu. Það hef-
ur ekki heft embættisframann á
þeim tímum, þótt menn væru illa
kynntir, ef ekki skorti auð og ætt-
göfgi, þvi að svo verður að álykta,
a'ð Jón hafi verið auðugur og ætt-
göfugur, sem kemur vel heima, ef
hanu hefur verið af Skarðverjum
kominn. Það sýndi sig, að lands-
menn voru eigi ginnkeyptir fyrir
Jóni, er hann tók við forráðum á
Norðurlandi. Er sagt í heimildum,
að Norðlendingar söfnuðu liði, og
urðu þvi • nærri þrjú hundruð
manna og vörnuðu Jóni yfirreiðar
hjá Þverá -í Vesturhópi. Sneri Jón
suður og treystist ekki að etja
kapp við liðssafnað Norðlendinga.
Um sumarið, sama ár sem Þver-
árfundur var, kom út Smiður And-
résson með' hirðstjórn. af flestum
talinn norskur að ætterni. Þótt
sumir ætli hann hafi verið ís-
lenzkrar ættar. Verður hér ekki
farið út í þá sálma að ættfæra
Smið. Smiður var sagður óeirinn
og ódæll. Leituðust fyrirmenn að
komast í vinfengi við Smið, meðal
ánnarra Árni Þórðarson og Jón
skráveifa, sem báðir voru yfir-
gangssamir og áttu í deilum. sem
liklega haf_a stafað af því, að Jón
átti svstur Árna. ekkju Snorra ridd-
ara á Kolbeinsstöðum. Er svo sagt
að Jón bæri róg á millum Árna og
Smiðs. og Jón varð lögmaður norð-
an og vestan. líklega með st.yrk
Smiðs hirðstjóra, og gæti margt
bent tii. að þeir hafi átt vel skap
saman. Var þá komið svo land-
stjórn, að máður sá, sem átti að
halda uppi lögum og reglu í land-
inu, var dæmdur óbótamaður fyrir
óspektir og ófrið, sagður óvinsæll
og illur viðfangs, en litt hugaður
í þraut. Árni, fyrrum hirðstjóri,
hafðí og síður en svo hreinan
skjöld. Sagt er, að þá bvggi á
Krossi í Austur-Landeyjum í Rang-
árþingi maður sá, sem Ormur hét,
og hefur verið hafður fyrir sökum.
því að aðför var gerð að honum
af .tnanni, sem Markús barkaður
Marðarson hét, og var í för með
honum kona hans og sy-nir. Var
Ownur særður þar heima á Krossi,
og er atburður þessi nefndur
Krossreið fyrri. Árni hlrðstjóri lét
höggva Markús fyrir þessa sök og
einnig konu hans og sonu. Hefur
Árni hér látið slátra heilli fjöl-
skyldu, og mun fátítt _að konur
væru til höggs leiddar. Árni hafði
því óhreint mél í pokanum.
Smiður lét taka Árna og höggva
í_ Lambey í Fljótshlíð, og hafði
Árni vísað máli sínu áður til kon-
ungs. Mátti vel halda, _ að ærnar
sakir væru á hendur Árna og ó-
víst nema hér hafi verið dæmt að
réttum lögum. Annars munu fræði
menn ekki á eitt sáttir um atburði
þá, sem annálar geta í kringum þá
Árna, Smið og Jón, og mun hér
heldur ekki reynt að ráða þær
gátur; Hitt er ekki ólíklegt, að
þeir Árni og Jón hafi deilt um fé
Halldóru, systur Árna og ekkju
Snorra á Kolbeinsstöðum, og hún
hafi átt eða fylgt Jóni, og er það
bezta skýring á, hvernig Jón gat
komizt yfir Kolbeinsstaði.
Jón var tryggur og trúr í flokki
Smiðs eftir atburðinn í Lambey,
og fór hann með hirðstjóra norður
í land á fund, sem settur var á
Hólum í Hjaltada] til sætta á milli
Jóns skalla biskups og Eyfirðinga,
sem kölluðu hann Grænlendinga-
biskup og vildu ekki honum þjóna.
Voru þeir Smiður og Jón á einu
máli með Jóni biskupi skalla móti
Eyfirðingum, en sættir urðu ekki
í það sinn, og fóru andstöðumenn
Jóns biskups á ferju Þverárstaðar
utan út af þessum málum. Varð
fremstur í þeim flokki séra Þor-
steinn Hallsson.
Atburðir þeir, sem næst komu
i sögu þeirra Smiðs og Jóns, eru
þjóðinni mjög svo kunnir, en ef
til vill ekki í réttu Ijósi, heldur
mest í glætum frá þjóðsögum og
sögnum. Hér er átt við bardagann
á Grund í Eyjafirði og fall þeirra
félaga. Eftir þing árið 1362, að tal-
ið er, héldu þeir Smiður, Jón Orm-
ur á Skarði, sem hefur verið
frændi Jóns, og Jón langur norð-
ur á land og til Eyjafjarðar og
komu á höfuðbólið fræga, Grund,
og er sagt, að þeir ætluðu að hitta
Einar bónda Eiríksson, mann
Helgu húsfreyju á Grund, en hann
ekki verið heirna, en Helga hafi
tekið skörulega á móti þeim sunn-
anmönnum og slegið upp mikilli
veislu og sparað hvorki vistir né
vín. Hafði hún þar fjölda fagurra
kvenna, en lið allt var sagt mjög
hneigt til ásta og ekki sízt hirð-
stjóri. Eyfirðingar söfnuðu liði og
fóru að hirðstjóra og mönnum
hans, og er svo sagt, að komið
hafi verið af þeim í rekkjum sín-
um liggjandi ölóðum, og Helga
hafi látið snúa um brókum þeirra,
svo óhægara væri í að komast.
Smiður og nokkrir menn fleiri
náðu þó vopnum sínum og börð-
ust hraustlega. Var Srniður höfuð-
kempa, og er hans vörn mjög róm-
uð í brag Snjólfs skálds um Grund-
arbaradaga. Var Smiður þó að lok-
um drepinn. En Jón skráveifa gat
sér lítinn orðstír. Hann skreið
saurugur út um kamarsglugga,
hálfkæfður í keytu og lostinn til
bana með járnrekinni kýlfu. Hvarf
þannig lögmaður landsins, Jón
Guttormsson skráveifa, af blöðum
sögunnar inn í eilífðina og hreins-
unareldinn mikla, áður búinn að
gijfa kirkju sinni, helgaða heilög-
um Nikulási biskupi í Bár, jörð
góða hálfa, Lón á Snæfells-
nes, og hafði heitið að gera hin-
um sæla biskupi altari í stúku
hans í kirkjunni á Kolbeinsstöð-
um eins og máldaginn vottar.
Þannig reyndu og reyna misgerð-
arnienn á öllum öldum að bæta
fyrir ódáðir sínar, í því skyni að
tryggja sér velferð annars heims,
og hver veit nema Skráveifa hafi
fellt iðrunar- og yfirbótartár ofan
í keytuna í kamarsauganu á
Grund, og vafalaust hefur messa
verið sungin yfir honum við altari
Nikulásar í Kolbeinsstaðarkirkju.
I lok máldaga kirkjunnar á KoT-
beinsstöðum er þess getið, að Narfi
Vigfússon eigi að svara kirkjutí-
und fyrir sig og föður sinn, 47
hundruðum, og er það mikið fé.
Narfi var sonur Vigfúsar, Flosa-
sonar prests, Jónssonar, og Odd-
nýjar, dóttur Ketils hirðstjóra. Vig
fús þessi bjó í Krossholti og á
Kolbeinsstöðum og var mesti ofsa-
maður, átti í miklu málaþrasi og
var tvisvar bannfærður, átti og i
deilum við Narfa, son sinn, og
börðust menn þeirra. Sonur Narfa
var Erlendur á Kolbeinsslöðum,
síðar í Teigi Fljótshlíð, en hann
var faðir Erlends sýslumanns á
Hlíðarenda. Ilann var faðir þeirra
Þorvarðs, lögmanns á Strönd, og
Vigfúsar lögmanns og hirðstjóra á
Hlíðarenda.
Lýk ég hér þessari könnun á
máldaga Kolbeinsstaðarkirkju frá
1397.
83á
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ