Tíminn Sunnudagsblað - 25.10.1970, Blaðsíða 18

beinsstöðuan er helguð guði og
guðsmóður Maxíu, Pétxi postula,
Magnúsi, Nikulási Dominico, Katr-
ínu og öllum helgum. Kirkja á að
forau Iand í Mýrdal, og Heggstaði
gaf herra Ketill og frú Una með
þeirri skyld, að sá bóndi, sem
kirkju varðveitir á Kolbeinsstöð-
um, skal lú'ka presti þeim, er þar
syngur, vi aura fríða ævinlega á
hverjum xii mánuðum af landskyld
unni fyrir sál herra Ketils og frú
Unu. Er presturinn þar í mót
skuldugur að halda sálutíðum og
sálumessum um sinn í viku fyrir
beggja þeirra sál ævinlega. Enn
syngja sálutíðir með messu á ár-
tíðardegi þeirra. Item skal kirkju-
bóndi gefa xii álnir fátækum mönn
um fyrir sál herra Ketils á ártíðar-
dag hans, og aðrar xii álnir fyrir
sál frú Unu á hennar ártíðardag.
Og skipta með ráði heimaprests og
hreppstjóra. Ártíðardagur herra
Ketils Þorlákssonar er in festo
Marcelli og Apulei. Enn ártíðar-
dagur frú Unu Guttormsdóttur er
v nóttum eftir krossmessu á vorið.
Item á kirkjan viii kýr og xii
ær og skal gefa undan einni kúnni
hvern laugardag í annað mál V
hesta, hundrað hver.
Þar skal vera prestur og lúka
honum iiii merkur og hvert, er sá
vill, er býr, djákni eður kvenómagi
af ætt Ketifs prests Þorlákssonar,
og gefa ómaganum xii álnir hafn-
ar voðar á hverjum misserum til
klæða sér. Item á kirkjan hálfan
reka á Gömlueyri og halda þar
fyrir brade? á kirkju eftir ráði
biskups eða prófasts.
Þetta á kirkja innan sig! Evchar-
istarium með silfur gyllt og graf-
ið og amalerað og stendur nær ii
merkur. Kaleik gylltan er stendur
ii merkur, annan er stendur mörk.
Kross með líkneskjum, brík yfir
altari og ii smelta krossa. Maríu-
skrift, Pétursskrift, Nikuláslíkn-
eski, Magnúsar, Katrínu. Item
messuklæði vii og þar með hökl-
ar, einn með baldurkinn og ii með
pell. Item silkihökull rauður, fust-
anshöklar iii, hvítur rauður, blár og
svartur léreftshökull. Item altaris-
klæði tvenn með baldurkinn og
eitt með pell, eitt af sæi og ii
af salúni Dalmatika af vef, óttu-
söngssToppar ii. Kantarakápa af
baldurkinn, önnur af pelli. þriðja
af salúni. klukkur vi. ii handklukk-
ur, kertistikur ii. Herra Ketill lét
penta innan kirkjuna og lagði það
fyrir tjöld, er kirfejan átti, og voru
þau verð þriggja hundraða. Glóð-
arker og eldbera, font og munn-
laug, fontskross, sacraium, munn-
laug með iiti handklæðum messu-
fatakistu og Almarium. Vatnsket-
ill, krismaker, grafið með tönn.
buðkur, þelahögg og grjótbrot, iii
dúkar glitaðir og hinn fjórði
sprangaður, paxspjald og merki.
Þetta á hún í bókum. Texta með
gylltum búnaði. Garduale stórt
með sepuentium per Annum o.s.
fxv. Altarisbók, Capitularium,
procesionale, eina sögubók og er
þar á Nifculásssaga, Ambrósíus
saga og Basilíussaga Pasaltari, sub-
till, bafcsturjárn, kertastikur ii
fornar, bókastóll, ampli, fcerta-
hjálmur, járnstifcur ii, bjaHa
óbókagull. Séra Flosi gaf kirkjunni
kantarakápu með viljaklæði.
Item á kirkja á Kolbeinsstöð-
um hálfa jörð i Lóni á Snæfells-
nesi, er Jón Guttormsson gaf til
í ■ sínu testamento með þvi sfcil-
orði, að hann játaði að gjöra altari
í Nikulásstúfcu á sinn kost, og skal
þar segjast sálumenna um sinn í
viii nóttum sú, að herra Ketill hef-
ir áður álagt og presturinn er
skyldugur og leggjast af landskyld
inni prestinum til offurs xii áln-
ir á hverju ári. Gaf Oddný kú.
Grímur kú með þeim skilmála að
segja skal sálumessu Guðríði konu
hans á hennar ártíðardag, jafmlega
á hverjum xii mánuðum, er hún
þrem nóttum eftir Marteinsmessu.
Portio Ecclesie er svara á Narfi
Vigfússon fyrir sig og föður sinn
xl c. og vii c.
Hér lýkur máldaganum. Mun ég
nú taka efni hans til athugunar
svo.sem kostur er til. Það kemur
fyrst í Ijós, að kirkjam á Kolbeins-
stöðum var Nikulásarkirkja eins
og margar aðrar kirkjur í Tandinu,
og hefur nafn sitt af heilögum
Nikulási, sem fyrrum var biskup,
og voru jarðneskar leifar hans
geymdar í dómkirkjunni í Bár
(Bari) á ftaliu. Sánfcti Nifculás var
verndardýrlingur sjómanna, og
sjálfsagt þess vegna mikið dýrkað-
ur hér einnig. Hann er sá sami og
sánkti Klaus, jólasveinninn, eins
og kunnugt er. Þá var kirkjan
helguð Maríu guðsmóður. Pétri
postula, Magnúsi eyjajarli, heilagri
Katrínu og heilögum Dominico,
sem ekki er mikið getið sem dýr-
Iings hérlendis og mun himn sami
og Spánverjinn Dominicus de Gus-
man, stofnandi munkareglu, sem
við hann er kennd. Þar næst er
getið jarðeigna kirkjunnar og gjaf-
ar þeirra hjóna, herra Ketils og frú
Unu, á jörðinni Heggsstöðum til
kirkjunnar til að standa undir sálu
messu og sálutíðahaldi þeirra
hjóna til þess að stytta vist þeirra
I hreinsunareldinum. Hver voru
þessi hjón, sem gáfu stórgjafir til
ikirkju sinnar? Ég mun lítillega
geta þeirra hér.
Herra KetilT Þorláksson á Kol-
beinsstöðum (d. 1342) var alinn
upp á því höfuðbóli, sonur Þorláks
iögmanns og riddara (d. 1303)
Narfasonar, prests á Kolbeinsstöð-
um, Skarðs-Snorrasonar af Skarð-
verjaættinni frægu. Þorlákur var
bróðir lögmannanna Þórðar og
Smorra ó Skarði. Þórður er talinn
hafa rekið smiðshöggið á hið mikla
verk, Sturlungu, og vexið mikill
fræðimaður, sem og Þorláfcur mun
einnig hafa verið. Móðir herra Þor-
láks var Valgerður, dóttir Ketils
prests og lögsögumanns á Kol-
beinsstöðum, Þoriákssonar. Hans
er getið hér í máldaganum í sam-
bandi við djákna eða kvenómaga
i ætt hans, sem skyldi vera á
kirkjufénu. Kona Ketils prests var
Halldóra Þorvaldsdóttir frá Hruna
systir Gizurar jaris, og sonur
þeirra hjóna var Þorleifur hreim-
ur á Kolbeinsstöðum, lögsögumað-
ur. Þessir ættmenn voru allir for-
ystumenn á alþingi. Kolbeinsstaðir
voru því eitt æðsta stjórnarsetur
Iandsins í nærri humdrað ár, en
herra Ketill varð hirðstjóri og þáði
riddaradóm af Noregskonumgi. Get
ið er í heimildum. að heira Ketill
fcom út árið 1315 með stjórnarbót,
og enn er getið útfcomu hans 1320.
L|ét hann þá landsmenn sverja eið
Magnúsi konungi Eirífcssyni. Þeim
herra Haufci Erlendssyni, Katli Þor
lókssymi og Snorra lögmanni var
stefmt utan vegna kæru, sem ís-
lendingar sendu Noregskonungi á
hendur Auðunni rauða Þorbergs-
syni Hólabiskupi, sem lagðist svo
lágt að ræna fátæka menn tíumd
og kristfé og fiski og hval, sem
veiddur var á helgum dögum og
var fátækrahluti frá fornu fari.
Einnig var áfcæran um hálffcirkj-
ur. Magnús konungur Eiríksson
sendi til lands harðort bréf um
yfirgang Auðunar biskups og
klerkdóms, og var það gert 10.
júni 1320, og er í upphafi þess
mefndir þeir menn, sem utan var
stefnt.
Nú er þess getið, að herra Ketill
kom út 1320 með konungsbréfið,
834
T ! M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ