Tíminn Sunnudagsblað - 25.10.1970, Blaðsíða 21

Hroðaatburður í
Langholtssókn 1841
Oft er vitnað til ódáðaverka
])eirra, sem framin voru í
íslenZkum sveitum á nítjándu
öldinni. Hafa menn þá í
huga Sjö stjórnmál. Illugastaða-
imorðin, Kambsrán, Skárastaðamál
og margt fleira af því tagi. Út-
burðarmál á þessum áratugum
voru fjölmörg og víða dóu ung-
lingar og gamalmenni af illum
viðurgerningi, einkum á styrjald-
arárunum upp úr aldamótunum,
bæöi hordauða vegna naumra
matarútláta og slysadauða vegna
hieiftúðlegra barsmíða og mis-
þyrminga. Hvert einasta hér-
að landsins lagði nokkuð í
þennan skuggalega sagnasjóð.
En hvorki var þetta ný bóla né
beldur voru þeir atburðir, sem
gerðust hérlendis á þessum ára
tugum á neinn hátt einstakir í
sinni röð. Svipað gerðist með grann
þjóðum okkar, nema þá helzt í
Færeyjum, þar sem heilar aldir
liðu, ám þess að mannsmorð væri
framið.
Um þetta sama leyti óðu ofbeld-
ismenn og beinir glæpamenn víða
upp í Danmörku, einkum í af-
skekktum landshlutum, þar sem
iöggæzlan var slæleg. Sums staðar
léku jafnvel bófaflokkar lausum
hala árum saman, án þess að rönd
yrði við því reist, og gerðust ógn-
val'dar heilla byggðarlaga. Þeir
frömdu innbrot og rán, brenndu
hús, misþyrmdu fólki og drápu
það á stumdum. Sums staðar var
fólk svo skelfingu lostið, að það
þorði ekki einu sinni að kæra
óbótamennina, því að það bjóst
við slælegum viðbrögðum yfir-
boðara, en grimmilegri hefnd uppi
vöðslumannanna. Þegar þessu
hafði farið fram nógu lengi, gat
skyndilega soðið upp úr. Friðsam-
ir bændur, sem annars vildu ekki
vamm sitt vita, fylltust heiftar-
reiði, fóru að bófumum og gengu
af þeim dauðum. Einn slikur
hroðaatburður gerðist í Vendil-
sýslu árið 1841.
Það orð hefur legið á Vendilbú-
um Há fornu fari, að þeir séu
harðir í horn að taka, þegar þolin
mæði þeirra er ofboðið. Hvað eft-
ir annað hafa þeir gripið til sinna
ráða, þegar þeim fannst bikarinn
fullur — sumra þess eðlis, að þar
bættist einn kapítuli í sögu Dan-
merkur. Til vitnis um slíkan at-
burð stendur Klement skipari her-
tygaður á stalli sínum í Álaborg,
mikill vexti og herðibreiður, her-
foringi í uppreisn Vendilbúa gegm
veldi aðalsins um miðbik sextándu
aldar.
En fjölyrðum ekki um kappann
Klement, sem tekinn var af lífi í
Vébjörgum endur fyrir löngu. sam
tíðarmann Jóns Arasonar, heldur
snúum okkur að því, sem gerðist
í Langholtssókn, skammt norðan
við austurmynni Limafjarðar,
haustið 1841.
í dönskum sveitum voru leik
stof-ur — stofur á sveitabæjum,
þar sem ungt fólk safnaðist stöku
sinnum saman við söng og dans.
í leikstofunni í Langholti, litlu
sveitaþorpi, var slíkt samkvæmi
haldið í lok októbermámaðar þetta
umrædda ár. í þessu samkvæmi
urðu mikil áflog og slagsmáT, og
áttust þar við bændasynir nokkr-
ir og þrír piltar, sem á sér höfðu
hið versta orð — bræður tveir,
Kristjáns og Lars, og félagi þeirra
einn, sem kallaður var Skógar-
Stjáni. Þeir liöfðu margsinnis fram
ið rán, kveikt í húsum, barið fólk
til óbóta og orðið einum, ef ekki
fleiri, að bana. Öllum stóð ógn af
þeim, og enginn hafði fram að
þessu þorað að veita þeim viðnám
eða kæra illvirki þeirra fyrir yfir-
völdunum. Það segir sína sögu, að
tveir smástrákar, bræður Kristj-
áms höfðu þamn sið að ógna fólki,
er þeim fannst eWki nógu örlátt,
þeg.ar þeir voru á betliferðum,
með því að stóru bræðurnir
myndu koma á næturþeli og
brenna ofan af því húsið.
Sennilega hafa menn verið ölv-
aðir í leikstofunni og þess vegna
skarst í odda, er þremenningarn
ir ruddust þar inn. Er skemmst af
því að segja, að þeir drógu hnífa
úr slíðrum og særðu tvo eða þrjá
menn, en voru þó að lokum ofur-
liði bornir og reknir á dyr.
Bræðurnir áttu heimili hjá móð-
ur sinni, og Skógar-Stjáni var þar
einnig viðloða annað veifið. Það
bar við tveim nóttum eftir sam-
kvæmið í leikstofunni i Langholti,
að útihurðin í húsi þessu var
skyndilega brotin og inn ruddist
hópur manna með svert andlit og
loðnar húfur, er dregnar voru nið
ur að augum, allir vopnaðir lurk
um, stöfum og skóflusköftum. AU
ir í húsinu höfðu verið í fasta-
svefni — húsfreyja, dóttir hennar,
þremenmingarnir, sem harkið
gerðu í leikstofunni, tveir menn
aðrir fullorðnir og litlu bræðurnir
tveir. Komumenn ruddust umsvifa
laust að rúmunum og drógu alla,
sem þarna voru út á hlað, nema
litlu bræðurna tvo. Þegar út var
komið, létu þeir barefli sín dynja
á fólkinu, sem sá brátt sitt
óvænna, baðst vægðar og lofaði að
vísa á þýfi, sem það hafði falið,
ef því yrði þyrmt. En komumenn
létu bæði bænir og loforð sem
vind um eyrun þjóta. Þeir gengu
berserksgang og linntu ekki bar-
smíðunum fyrr en þeir höfðu geng
ið af þremur dauðum: Húsfreyj-
unni, Kristjáni, syni hennar, og
SkógarStjána.
Þessu næst drógu þeir Lars, sem
emn var með lífi, út í skóg og
þröngvuðu honum til þess að vísa
á staðinn, þar sem hann og fél'ag-
ar hans höfðu grafið þýfi það, er
þeir höfðu dregið saman. En það
mátti ekki seinna vera: Lars valt
dauður út af, er hann hafði látið
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
837