Íslendingaþættir Tímans - 01.02.1975, Blaðsíða 11

hug ungs fólks en þessi ræða lands-
höfðingjans, á brúarsporði ölfusár
sumarið 1891. Og tugurinn til aldamót-
anna liður. Þá er stofnaður fyrsti
bændaskólinn og búnaðarfélög verða
til, þar á meðal Búnaðarfélag Hruna-
manna, þvf nú létu til sin taka menn
sem trúðu á gróðurmátt moldarinnar.
Búnaðarfélag Hrunamanna réði i
þjónustu sina menn sem gengu undir
nafninu jarðarbótamenn. Þeir fóru
rnilli bæja með skóflur sinar og gaffla,
grófu skurði og hlóðu áveitugarða.
Enn var langt i vélaöld á Islandi.
Einn þeirra manna, sem var þannig
i þjónustu bændanna á félagsgrund-
velli var Einar. Honum féll þessi
vinna, félagsskapur þeirra sem með
honum unnu, og það var lif og fjör
hvarvetna kringum þessa jarðarbóta-
menn. Þá fór Einar i iðnnám sem ekki
var algengt þá. Hann lærði rennismiði
og smiðaði spunastokka handa vinnu-
konum sveitaheimilanna islenzku, en
þau voru nokkurs konar ullarverk-
smiðjur sem þurftu á þessum tækjum
að halda.
Það liður að aldamótum. Jón bóndi á
Högnastöðum flytur sig um set. Inn I
Htinn dal sem eitt sinn bar nafnið
Reykjadalur. Þar var hann I eitt ár, en
fór þá á þann bæinn sem erfði nafn
dalsins Reykjadal.
Einar hefur, þegar hér er komið
sögu, enn að nokkru leyti unnið búi for-
eldra sinna. Farið til sjós á vetrum og
leið hans lá til Grindavikur. Hann þótti
liðtækur sjómaður, en fyrst og fremst
skemmtinn og góður félagi. Svo var
komið heim að vori með hlutinn sinn
og færð þannig björg i bú. Svo var það
eitt vorið, að Einar kom heim úr ver-
inu með meira en hlutinn sinn, þvi
honum til fylgdar var ung og glæsileg
stúlka. Bóndasonurinn i Reykjadal var
búinn að festa ráð sitt. Þetta var vorið
1905, og ungu hjónin tóku við búi i
Reykjadal.
Unga konan I Reykjadal, Pálina
Jónsdóttir, átti rætur sinar i Grinda-
vlk. Hún haslar sér völl fjarri strönd-
inni, vikinni sinni, með báta sina ys og
þys, en sezt að I nýju kyrrlátu um-
hverfi. En hún fór enga erindisleysu.
Næstu árin voru hjónunum i Reykja-
dal kannski ár mikillar vinnu og erfið-
leika, en þau voru þeim lika ár mikill-
ar hamingju. Þau eignuðust tólf
mannvænleg börn, sjö syni og fimm
dætur. Stundum hef ég öfundað þá sem
voru I broddi lifsins þrjá fyrstu tugi
aldarinnar, en sá tlmi ber gleggst
merki gróandans i lifi þjóðar okkar.
1927 voru alþingiskosningar. Að þeim
loknum komu fram á sjónarsviðið nýir
menn, hlaðnir áhugamálum. Eitt
þeirra áhugamála væri nú á dögum
kölluð byggðastefna. Þeir hugðust
islendingaþættir
endurbyggja i sveitum landsins og
stofnuðu i þvi augnamiði sjóð sem
nefndur var þvi táknræna nafni Bygg-
inga- og landnámssjóður. Einar i
Reykjadal var fljótur að koma auga á
þennan sjóð, og þá möguleika sem
hann veitti, og var með þeim fyrstu
sem byggðu upp með fulltingi hans.
Þau eru auðþekkt fyrstu húsin sem
risu I krafti þessa sjóðs, það er mikil
reisn yfir þeim. Það fer ei milli mála
að sá sem teiknaði hefur viljað undir-
strika það að timi torfbæjanna væri
liðinn. Húsið sem Einar i Reykjadal
byggði alþingishátiðarárið 1930 er
verðugur minnisvarði sem ekki má
hverfa fyrir öðru nýtizkulegra, það
skilja þeir sem byggja það nú. Húsið i
Reykjadal var nýlega byggt. Þar var
mannmargt heimili, kátir og
skemmtilegir krakkar á öllum aldri,
hamingjan hafði tekið sér þar bólfestu.
En stundum dregur ský fyrir sólu og
það gerðist einnig hér, Berklarnir,
hvitidauðinn lagði leið sina að Reykja-
dal, og þrjú börnin þar urðu leikfang
hans. Tvö þeirra sluppu frá þeim leik,
en ein dóttirin sú næst elzta varð að
lúta I lægra haldi og dó i blóma lifsins.
En timinn, hinn mikli læknir, græðir
sárin og sléttar yfir allar misfellur.
Fyrr en varir erum við orðin óbeinir
þátttakendur I heimsstyrjöldinni
siðari.
Stóra-Bretland þarf á vinnuafli að
halda til þess að breyta okkar gamla
eylandi i herstöð. Enginn atburður
íslandssögunnar getur um jafn stór-
fellda breytingu og þessi. Hagfræðing-
ar spretta upp eins og gorkúlur og
reikna út hagvöxt og visitölu og benda
jafnframt á óeðlilegan blóðþrýsting i
þjóðarlikamanum. Bibliufróöir vara
við dansinum kringum gullkálfinn.
Þau Reykjadalshjón eru nú ekki ung
lengur, og þau sjá sér ekki fært að
halda búskap öllu lengur áfram með
þvi að bjóða sambærileg kjör og ann-
ars staðar, þvi nú var sótzt eftir vinnu-
afli, og gull Bretlands girnilegt ungum
mönnum. En að ráðstafa jörð og búi til
barna sinna hefur aldrei verið auðvelt
verk, sizt af öllu þar sem hópurinn er
stór. Það verður varla framkvæmt
nema góöur vilji sé fyrir hendi. En
þetta tókshér með ágætum. Tveir syn-
ir þeirra hjóna Guðmundur sem unnið
hafði mikið við búið tók nú viö ásamt
Herði og konu hans Þóru Bjarnad.
Með þessu hefst nýtt blómaskeið i
Reykjadal. Húsið fyllist að nýju glöð-
um barnsröddum. Gamli bóndinn er
áfram virkur I búskapnum, hefur sin-
ar skoðanir, vill einnig heyra annarra,
er alltaf jákvæður. Hann kann að
hlusta á annarra rök án þess að fallast
á þau eöa telja þau fráleit. Hann nýtur
lifsins vel þessi árin, fylgist mikið með
I pólitik og heimsmálum. Hann hrifst
af nýrri tækni i landbúnaði, þessum
stórtæku vélum. Skurðgröfunni sem
öslar mýrarnar, og virðir ekki viðlits
skurði eða áveitugarða aldamótanna,
en skáskera þá að vild. Þessi gamli
jarðabótamaður hrifst af sliku tæki
sem afkastar kannske eins miklu á
einni klukkustund og hann á heilu vori.
Hann sér lika jarðýtuna sem eirir ekki
beðasléttunni hans sem kostaði þó
marga svitadropa. Jú, honum finnst
mikið til um slik tæki, en hann gleymir
ekki heldur þeim sem ruddu brautina.
Og hann veit að sifellt þarf að huga að
þvi smærra. Hann er alltaf eitthvað að
lagfæra, halda öllu i horfinu og vel
það. Kannske verður þessum þætti i
lifi hans bezt lýst með stöku sem ein
dætranna skrifaði til hans i gestabók:
Lærði ég margt er hönd þin hög
hamraði járn og renndi,
eins við hefil eða sög
orku og snilld þar kenndi.
Einar las mikið sérstaklega seinni
árin þvi þá gafst betra tóm. Honum
var jafnan nauðsynlegt að ræða um
það sem hann las. Ég minnist þess eitt
sinn, ég var ungur þá. Hann þurfti að
ræða um það sem hann hafði lesið. Ég
gerði ekki annað en hlusta, en mitt álit
á ljóöagerð var það að allt væri skáld-
skapur aðeins ef fylgt væri reglu um
stuöla og rim. En nú sagðist Einar alls
ekki vera viss um það að allir sem
teldu sig I skálda hóp væru það. En
sum kvæði eru góð sagði hann, til
dæmis ljóðaþýðingar Matthiasar. Og
hann tók sem dæmi kvæðið Sveinn
Dúfa. Allt er það gott en endir þess
segir þó mest, þar sem blýið rússneska
hitti Svein beint i hjartastað og hvergi
nema þar. Og siðan:
Sú kúlan hefur ratað rétt
og ratað beinna en vér.
Þetta heitir, sagði Einar, að hitta I
mark. Oft hef ég siðan lesið kvæðið um
Svein Dúfu, og alltaf skilst mér að okk-
ur gangi misjafnlega að rata að hjarta.
hvers annars. Við viljum gjarnan fara
ýmsar krókaleiðir, en ógjarnan opna
hliðið upp á gátt, nema hafa áður gætt
vandlega yfir girðinguna. Ég veit ekki
hvort örðugra var að rata til hjarta
Einars I Reykjadal en annarra, þó
virðist svo I fljótu bragði. En þeir er
þekktu hann bezt höfðu aðra sögu að
segja. Það var ótrúlega stutt i alvör-
una i sál þessa glaðværa manns, sem
missti aldrei sjónar af þvi broslega.
En þeir sem áttu þess kost að sjá inn
fyrir hliðið, finna hjartslátt hans,
komu þaðan aftur rikari en þeir fóru.
Það hallar sumri. Smalar búast til
ferðar á afrétt Hrunamanna haustið
1974. Aldni bóndinn i Reykjadal er
11