Tíminn - 25.06.1977, Blaðsíða 10

10
Laugardagur 25. júnl 1977
Friðrik Þorvaldsson:
„Er
þetta
sonur
yðar?”
Jónas frá Hriflu reit eitt sinn
grein, sem bar þessa yfirskrift.
Hún var ekki i barnsfaöernis-
máli. Hann var aö kanna, af
hvaöa toga ýms hegöun og til-
tektir væru sprottnar.
Eins og kunnugt er starfa hér
á landi mörg félög og stofnanir.
Oft eru i fjölmiölum viötöl viö
forvigismenn og segja má,
aö allir ljúki upp einum munni.
Starfseminni er eins vant, þ.e.
peninga’. Hins vegar hefir
enginn á oröi, að hæfileika
vanti, ekki heldur stjörnsemi,
hagsýni né umhyggju. Ef ekki
heföi veriö áöur sannaö myndi
það nú eigi rengt, aö peningar
eru afl þeirra hluta, sem gera
skal. Það er þvi oft kallaö á
rikissjóö og þaö svo víða, aö hin-
ar fornu höfuöáttir veröa varla
fremur fundnar en upphafs-
punktur á baug. Fjárveitinga-
valdiö er þvi m.a. eins konar
niöurjöfnunarnefnd i sjálfu
þinginu, og tii þess aö verða sem
bezt viö allra óskum þarf lög-
gjafinn að sjá fjármála-
ráöherranum fyrir peningum og
fá oft þung brigzl fyrir álögur,
einnig frá þeim, sem of litiö
þykjast fá.
Siðar kemur til kasta stjórn-
valda og annarra aö gæta hins
fengna fjár. Ég hef á nokkuð
langri ævi ekki taliö þaö ofverk
aö lita i kringum mig. Ég tel, aö
við höfum allt of dýrt stjórnkerfi
og meina ég þá ekki einungis
hina æðstu stjórn. Slæm vinnu-
brögö sýna skaðann misjafn-
lega skýrt. Sumt veröur ekki
leiðrétt, annaö með yfirtroösl-
um en allt með nýjum kostnaöi
Vitanlega fer margt vel úr hendi
en gallarnir njóta náöar, sbr.
prófahneykslið i vetur.
Fataefni og
skeifnateinn
Um einar mundir voru uppi i
sama þorpi tveir iönaðarmenn,
virtir vel. Annar var járn-
smiöur, hinn klæöskeri. Járn-
smiðurinn keypti sér dýrindis
fataefni og baö skraddarann
taka af sér mál og sauma eftir
þvi. Svo kom þar að máta þurfti
fötin en þá varð ljóst, aö þau
voru eins og saumuð utan um
grimman kött og stóöu öll á
beini. Rósemi smiðsins þótti
með ólikindum þegar hann sá
eignina sér að engu oröna. Viö
töldum það hafa stillt skap
hans, aö nýlega varð honum á
skyssa. Hann smiðaði skafla-
járn á forláta gæðing, en þegar
til kom voru þau of litil. Hér
varð úr bætt og það sannaöist,
að ekkert veröur aö engu.
Smiðurinn brá skeifunum á afl-
inn, lamdi þær, þykkti og lengdi
unz þær uröu nothæfar.
Þessi tvö sannferðugu dæmi
eru ekki rifjuö upp út f bláinn.
Or opinberu lífi má nefna út-
varpiö. Eigi aöeins daglega
heldur oft á dag verða þulir aö
gizka á hvaö segja skal. Lesa
enda slik öfugmæli, aö leiörétta
þarf jafnharöan. Blygðunar-
leysiö er slikt, aö stofnunin læt-
ur sér sæma aö jafnvel dánar-
tilkynningar eru á ýmsan veg
rangar. Þaö er hastarlegt, aö
fulltiöa menn skuli láta frá sér
heyrast, aö svo og svo margir
pólitiskir verkamenn hafi hlotiö
dóm þegar augljóst var, aö um
pólska var að ræða. Eöa
Herjólfur fari frá Vestmanna-
eyjum til Þórshafnar. Ef stofn-
un þessi vildi rannsaka, hvar
Þjórsárbrú er væri við hæfi aö
hafa meö sér lampahakk i
nestið.
Svona augljós glöp veröa ekki
falin, eöa er þau bara á þessum
eina stað? Ég held varla, og þau
eru þjóðfélaginu jafndýr, þótt
þau skrýðist þeim friöhelga
hjúpi, að kallast mannleg mis-
tök. Ég spyr þvi: Er þetta sonur
yöar stéttvisa, mannlega afláts-
sala? Járn má lengja meö þvi
aö rýra þaö en sumt verður ekki
teygt. Og hvernig stendur þá
þing og stjórn að sinum hlut?
Eða sérfræðingar og sendiboð-
ar, sem geta turnað trúverö-
ugum mönnum f undirskriftir i
góðri trú?
Nýlega sagöi samvizkusamur
embættismaöur, núverandi
vegamálastjóri, aö skv. Hval-
fjaröarskýrslu yröi Hvalfj.brú
ekki gerð. Yröi þetta aö áhríns-
oröum myndaöist á borgar-
mörkum R vfkur samgöngulegt
veröolagssvæöi, sem ekki ætti
sér dæmi í nútfmalegu þéttbýli.
Halldór Laxness lét biskup
senda Umba vestur undir
Jökul til að gá hvort verið væri
aö flúskra meö Kristindóminn I
embættistíö séra Jóns Prfmuss.
Ég spyr lika: Er veriö aö
„flúskra” meö samgöngurnar?
Er ráðamönnum duliö hversu
Hvalfj. leiöin brýtur I bága viö
feröaskyn fólks sem sér handan
við hinn mjóa fjörö sína fyrir-
huguöu leið aöeins snertispöl I
burtu, en kemst ekki á fyrr en
eftir marga kröka likt og sprett-
hlaupari færi aö hlaupa i
hlykki? Hafa þeir, þjóðarinnar
vegna, leyfi til að forsmá þá
skoðun margreyndra erl. sér-
fræöinga aö hin stutta brú yrði
litlu dýrari en hraöbraut? Og
hver er þá sú skýrsla sem fallið
hefir sem erfðagóss I hlut vega-
málastjórnar og enginn hefir
þorað að nefna á nafn fyrr?
Ég er ekki sá ógegndarmaöur
aö ég vilji gera henni skil hér.
Það lýsir plagginu, að fram-
kvæmdin var reiknuö 4-5 sinn-
um dýrari en stórbrotin hliðstæö
verk kostuöu á sama tima i
höndum hæfra manna.
Þessi „skýrsla” kom út 1972
eftir mikið hangs og ómegö. En
tómlætið mun liða hjá. Blaöa-
kóngurinn Lord Northcliff
sagði, aö styrkur blaðamanna
lægi i þvf „aö ala á málunum”.
Þaö er styrkur þeim, sem þurfa
að taka réttar ályktanir. Þetta
styrkir og þau mál, sem f fyrstu
lotu eiga jafn erfitt uppdráttar,
að likast er sem verið sé aö
skrifast á við ruslafötur
embættismanna. Þetta hjálpar
til, að værukærir menn setjist
ekki i hvern sigur eins og hann
væri hinn siðasti, sem eftir var
aðhöndla á þessari auðugu jörð.
Þessi styrkur er að þegja ekki
við röngu, svo aö sljákki I fávis-
um áhlaupamönnum. Þaö eru
sem sé ekki allar syndir guöi að
kenna.
En af þvi hin makalausa
Hvalfj. skýrsla er i ósamræmi
viö vitaöa reynslu og visindi er
þaö hart, ef þjóöin á aö lföa fyrir
hana um alla framtíð. Þaö er
ekki einkamál Akurnesinga aö
leggja á sig óheyrilegan feröa-
kostnaö um svo stuttan spöl aö
segja má aö hægt sé aö kallast á
milli staða. Ráöamenn Rvlkur
mættu athuga þaö, aö á einum
degi voru R-bilar 63% þeirra
bfla sem Akraborgin flutti. Og
svo bumbult er rikissjóði aö ein-
hver sem til þess hefir myndug-
leika bannaði Ríkisábyrgöa-
sjóöi að gefa fjölmiðlum upplýs-
ingar. Þetta kemur þó þjóðinni
viö, og til þess eru vitin aö var-
ast þau. Stjórn og þing fékk þær
fréttir að ferjan yröi nettó eign
eftir 5 ár, aö hún gæti flutt allt
að 20 bilum meira en rúm er
fyrir séu flestir litlir og enginn
stór og aö hún gæti flutt sement
fyrir 10 millj. kr. á ári. Björn á
Löngumýri sá gabbið. Hvergi
var pláss nema á biladekki sem
ber aðeins 100 tonn vegna sjó-
hæfni skipsins. Sóðaskapurinn
var svo annaö mál.
Sjálfsagt geta þeir, sem til
þess hafa köllun bent á máls-
bætur. Þaö gat stælugarpurinn
Brynjúlfur á Minna-Núpi er
nafnkunnur prestur var kominn
i bobba, og taldi Brynjúlf svo
þrætinn að hann myndi reyna aö
verja sjálfan fjandann. Bryn-
júlfur var vakandi og anzaði að
djöfsi gæti varla veriö verri en
hann væri sagður.
Eins manns draumur
Þegar japanskir hermenn
komu heim eftir uppgjöfina I
siðasta striöi var I hópnum ung-
ur áhugasamur maður. Eyjan
Hokkaidó var ekki þéttbýl, en
hann taldi að þar væri foröabúr
rikisins. Þar eru skógar, málm-
arkolog fiskimiö. Hermaöurinn
ungi brá réttu mati á þessa
eyju. Að visu er þar nokkuð
kalt meginlandsloftslag, en
stórkostleg akuryrkja, kvikfjár-
rækt og landbúnaöur er nú rekin
þar. Hin ungi maöur brá hug-
sjónum á loft. Hann vildi grafa
járnbrautargöng milli Hokkaidó
og Honschiu en þar sem sundið
er mjóst (25 km) eru sjávar-
hamrar beggja megin og fjalla-
belti ná langt inn á eyjarnar svo
göngin verða 58 km alls. Hann
fékk nauma áheyrn og stórir
menn og kjaftagleiðir kölluðu
hann skýjaglóp.
En árið 1954 gerðist hörmu-
legt atvik. Ferja frá Hokkaidó
kollsigldi sig i óveðri og meö
henni fórust yfir hálft tólfta
hundrað manns. (Hér gæti slikt
ekki gerzt). Þá tóku menn við
sér. Gamall eins manns draum-
ur var hafinn til vegs. Brú kom
ekki til mála vegna jarö-
skjálftahættu. Eftir gffurlegar
jarövegsrannsóknir hófst verkiö
1964, og áætlaöur timi var 10-15
ár. Hinn ungi upphafsmaður
oröinn starfandi verkfræöingur,
var lifiö og sálin i þessu verki,
unz hann dó á sóttarsæng fyrir
skömmu. Bráðlega munu járn-
brautir fara að þjóta meö 250
km hraöa um göngin sem grafin
eru i stálharöa berskorpu 240 m
undir haffleti.
III vvv
Þetta mun þykja illlæsilegg
yfirskrift. Segjum að hiö fyrra
sérómversk tala og merki 3, hiö
siöara sé bara vaff og þýði
skammstöfun fyrir þrjá verstu
fylgifiska skipa, þ.e. verkföll,
viðgerðir og veöur. Þessi þrenn-
ing hjálpast oft að viö að gera
sjósamgöngur stopular, og fólk-
iö sem á þær treystir finnur fyr-
ir þvi. Þetta ræði ég ekki frekar
nú, en vil vitna i þingræöu sem
Halldór E. Sigurðsson sam-
gönguráðherra hélt. Þar sagöi:
Markmið okkar á að vera það að
á hverju ári sé unnið aö stóru
verkefni i vegagerð, sem sé
fjármagnað sérstaklega.”
Þarna var stórvel mælt, og að
baki orðanna er skapandi hugs-
un. Sjálfsagt fær hann mætt
þröngsýni og skæklatogi. Til eru
menn, sem telja sér skoðana-
innilokun til fremdar, svo sem
ólæsir menn berðust fyrir þvi að
mega gæða sér á ólæsinu óá-
reittir. Ráöherrann sér, að þetta
hómópatakerfi i vegagerö er ó-
þolandi. En vafalaust gæti hann
hvergi þjónað jafnmörgu fólki
né sparað þvi og ríkissjóöi
meira fé en með þvi aö brúa
Hvalfjörð.
Ég ætla að ala á málinu. Ariö
l972kostaði km i brú hjá Svium
kr. 345 millj. isl. kr. Vestmanna-
eyjaferjan kostar 800 millj. Ger-
ið svo vel aö reikna þótt verölag
hafi breytzt.
Friörik Þorvaldsson
Vaka eða víma
Hvað er raunsæi?
1 tilefni af sjónvarpsþáttum
Einars Karls um áfengismálin
mætti segja margt. Fyrst er þá
þaö aö þeir hafa verið vekjandi
býsna vel og þannig a.m.k. virö-
ingarverö tilraun aö vekja
menn til umhugsunar um stór-
mál liðandi stundar.
Sjónvarpiö á sannarlega aö
kynna skoöanir hugsandi
manna og glöggva skilning fólks
á þvi hvar viö erum stödd.
1 siöasta þætti var nokkuö
minnzt á raunsæi. Ég held ég
fari rétt meö þaö, aö þau dr.
Bjarni Þjóöleifsson og Andrea
Þóröardóttir hafi bæöi talið þaö
meiri raunsæi aö hægt væri aö
kenna mönnum aö drekka svo
aö litiö tjón yröi af en aö gera þá
bindindismenn.
1 þessu sambandi er rétt aö
muna nokkrar staöreyndir sem
égheldaöenginn ágreiningur sé
um:
Um alla Evrópu viröist nú
mega ganga aö þvi vlsu aö veru-
legur hluti þeirra manna sem
neytir áfengis missi vald yfir
fýsn sinni og drekki til vand-
| ræða. Þetta hlutfa!! er taliö vera
nálægt 20% og gera veröur ráö
fyrir aö helmingurinn — 10%
allra áfengisneytenda, — veröi
blátt áfram áfengissjúklingar.
Þetta viröist gilda frá Islandi og
Irlandi austur i Rússland og
Baikanskaga.
Linurit þaö, sem dr. Bjarni
sýndi um áfengisneyzlu á fs-
landi slöustu hundraö ár, sýnir
hve mjög þjóöin færöist til bind-
indissemi áratugina kringum
aldamótin síöustu. Það er eitt
dæmi þess, aö á Vesturlöndum
hefur meira áunnizt meö bind-
indisboöun en kennslu i drykkju.
A sumum tímum og sumum
svæöum hefur bindindissboðun-
in náö verulegum árangri.
Þaö er þvi i mínum augum
fullkomiö óraunsæi aö halda aö
kennsla I drykkjusiöum nái
meiri árangri. Hófdrykkjan
hefur veriö boöuö I þúsund ár og
alltaf meö næsta takmörkuöum
árangri. Dr. Bjarni segir aö hún
sénæsta algeng I ísrael og Kina.
Þvi vill hann líta fram hjá öllu i
þessari álfu heims. Spurningin
er, hvort hann þarf þá ekki aö
byrja á þvi aö gera okkur aö
Gyöingum eöa Kinverjum?
Þaö voru reynd hófsemdarfé-
lög fyrir 150 árum. Þaö misstu
allir trú á þau. Þaö er átakan-
legt ef góöviljaöir áhugamenn
vilja nverfa hálfa aöra öld aftur
I tímann til aö bjástra viö von-
lausa tilraun. Eöa hvaö'hefur
breytzt? Hver er hin nýja upp-
eldisaöferö?
Hvaö hefur breytzt frá fyrri
timum? Ekki eöli mannsins og
ekki eöli áfengisins.
Aftur á móti hafa menn fleiri
fridaga, — miklu fleiri, meiri
fjárráö, fleiri félög og klúbba.
Þvi hafa þeir tækifæri og tilefni
til aö drekka oftar og meira en
áöur, ef þeir á annaö borö
drekka. Aö sama skapi veröur
styttra aö biöa þess aö viniö nái
völdum þar sem þaö tekur þau á
annaö borö.
1 annan staö vita menn betur
nú en áöur aö áfengi er óþarfi, —
algjör óþarfi heilbrigöum, eöli-
legum manni.
Aöur trúöu margir þvi aö þaö
væri einkum eöa jafnvel ein-
göngu komiö undir manndómi
og siöferöisþreki hvort menn
heföu stjórn á drykkju sinni. Nú
vita menn aö hneigöin til
drykksins veröur missterk. Þvi
segja fræöimennirnir aö hver
sem er geti orðið áfengissjúk-
lingur hvaö sem allri kennslu
liöur, — en auövitaö meö þvi
skilyröi aöhann sé ekki bindind-
ismaöur. Enginn getur sagt til
um þaö fyrirfram hve sterk
drykkjuhneigö hvers og eins
veröur ef hann venst áfengi. Þvi
sér raunsær maöur, aö áfengi er
hættulegur óþarfi sem enginn
veitfyrirfram hvernig hann þol-
ir.
Er einskisviröi aö vita þetta
allt? Og hljótum viö ekki aö
vera sammála um þetta?
Er þá ekki grundvöllur bind-
indisstefnunnar traustari en
hann var fyrir nokkrum áratug-
um?
Finnst einhverjum, aö þaö
sé öfugmæli eöa mótsögn aö
tala um traustari grundvöll þar
sem hreyfingin sjálf er veikari
en áöur? Þaö getur breytzt.
Gengisleysi bindindishreyf-
ingarinnar á líöandi stund á sér
einkum orsök þar sem er trú-
leysi manna á llfiö og tilver-
una tómleikakennd og lifs-
leiöí, áhugaleysi og þrekleysi aö
horfast I augu viö staöreyndir.
Sá roluskapur aö þora ekki aö
ætla sér að laga heiminn veldur
lifsflótta þeirra sem ekki finna
sig ábyrga fyrir neinu, og þeir
flýja á vald vimugjafanna.
Abyrgðartilfinningunni er stoliö
frá mönnum meö kjaftæöi um
víötæka og altæka ábyrgö þjóö-
félagsins. Vist hefur þjóöféiagiö
ábyrgö, en þar sem þaö er viö
öll — og ekkert annaö — erum
viö hvert og eitt ábyrg fyrir þvi
og gagnvart þvi. En sá sem ekki
finnur sig ábyrgan fyrir neinu
sem máli skiptir er I mikilli
hættu, þvi aö lif hans og tilveru
vantar undirstöðu.
Ég hygg aö sú reynsla sem nú
er fengin af vimugjöfum — og á-
fengiö er þar I flokki, — muni
hafa áhrif. Ég held aö I vændum
sé afturhvarf frá trúleysi, lifs-
flótta og roluskap. Ég held aö
von sé á fólki, sem þorir aö
hugsa sér og ætlar sér aö laga
heiminn og bæta. Og þá held ég
aö bindindishreyfingin eflist og
geri mikla hluti. H.Kr.