Fréttablaðið - 17.02.2008, Blaðsíða 22

MENNING 6
rtu þá næstum
búinn með
skáldsöguna?“
spurði konuefni
JG Ballards hann
þegar þau voru að
kynnast og hann
sagði henni að hann
væri að skrifa skáld-
sögu. „Nei, en ég er
næstum byrjaður,“
var svarið. Ballard
rifjar þetta upp í
nýrri sjálfsævisögu
sinni, „Miracles of
Life“, þar sem hann
fjallar um hvernig
hann fór að skrifa sem
ungur maður á 6. áratugnum:
hann byrjaði á smásögum og
seldi í bandarísk tímarit sem
birtu vísindasögur – á þeim
tíma voru gefin út yfir tuttugu
slík tímarit í Bandaríkjunum.
Ballard (f. 1930) á óvenju-
legan feril að baki. Hann lagði
grunninn að nýjum tóni í vís-
indaskáldsögum, fetaði sig
yfir í annars konar skáldsögur
og hefur síðar skrifað metsölu-
bækur af ýmsu tagi sem sumar
þykja auk þess með bestu
bókum undanfarinna áratuga.
„Ballardar“ nútímans fara oft-
ast öðru vísi að, leggja gjarnan
stund á bókmenntir í háskóla –
og kannski allra líklegast að
þeir taki próf í skapandi skrif-
um.
Þegar kennsla í skapandi
skrifum fór að ryðja sér til
rúms varð það viðloðandi
deiluefni í bókaheiminum hver
áhrifin yrðu á bókmenntirnar.
Þar er ekkert einhlítt svar en
áhrif á nemendurna eru að án
efa skerpir kennslan skilning
þeirra á sjálfu handverkinu,
gefur þeim tækifæri til að
spreyta sig undir leiðsögn,
eflir sjálfstraustið ef vel geng-
ur og aflar þeim sambanda. En
þarna spretta kannski síður
höfundar sem ryðja nýjar
brautir. Bandaríski rithöfund-
urinn Mary Flannery O’Conn-
or (1925-1964) sagðist oft spurð
„hvort háskólar hefti rithöf-
unda. Mín skoðun er að þeir
hefti ekki nógu marga þeirra“.
Þekktir„skriftakennarar“
Sextíu milljónir króna í árs-
laun eru ekkert undrunarefni
lengur í fjármálageiranum en
margir göptu þegar það frétt-
ist í vetur að rithöfundurinn
Martin Amis (f. 1949) hefði
verið ráðinn upp á þau býti
sem prófessor í skapandi skrif-
um við Háskólann í Manchest-
er. Fjölmiðlar fóru auðvitað
strax að reikna út hvað hver
kennslustund yrði þá dýr, ljóst
að kennsluskyldan átti ekki að
íþyngja honum.
Hvort sem talan stenst eða
ekki er ljóst að háskólar bjóða
vel í menn eins og Amis, sem
er líka kunnur fyrir að álíta sig
eiga skilið góðar greiðslur ekki
síður en bankamenn. Deilurn-
ar um tilgang eða tilgangsleysi
slíkrar kennslu hófust í Eng-
landi þegar rithöfundurinn
Malcolm Bradbury (1932-2000)
kom á MA-námi í skapandi
skrifum við Háskólann í East
Anglia á sjöunda áratugnum.
Bradbury gat sér góðan orð-
stír fyrir eigin skriftir en þó
einkum fyrir kennsluna.
Ian McEwan (f. 1948) var
fyrsti nemandi Bradburys og
hefur gengið vel æ síðan. Árið
1983 valdi tímaritið Granta í
fyrsta skipti tíu bestu bresku
ungu höfundana og í þeim hópi
var McEwan. Hann vann
Booker-verðlaunin 1988 fyrir
skáldsöguna „Amsterdam“ og
kvikmyndin „Atonement“,
byggð á bók hans sem kallast
Friðþæging í íslenskri þýð-
ingu, eflir nú enn frægð hans.
Kazuo Ishiguro (f. 1954) er
annar Booker-verðlaunaður
nemandi Bradburys.
Þeir sem tortryggja kennslu
í skapandi skrifum benda
gjarnan á bækur McEwans
sem dæmi um „kennslustíl“:
bækur hans séu áferðarfalleg-
ar og bragðlausar. Aðdáendur
hans segja velgengni hans
skapa öfund.
Andrew Motion (f. 1952), nú
einnig lárviðarskáld Breta, tók
við af Bradbury þegar hann
hætti 1995. Motion er áberandi
í opinberri umræðu og East
Anglia-háskólinn enn eftirsótt-
ur í faginu. Birkbeck College í
London er nokkurs konar öld-
ungadeild á háskólastigi, þykir
veita góða menntun á mörgum
sviðum og þá einnig í skapandi
skrifum. Amis hefur alla burði
til að gera það gott fyrir nem-
endur sína í Manchester.
East Anglia-mafían
Það er mikill misskilningur að
meta áhrif kennslunnar í skap-
andi skrifum eingöngu í fræg-
um höfundum sem þar ungast
út. Þeir sem hrekjast af ritvell-
inum verða oft áhrifamenn í
bókaútgáfu og fjölmiðlum og
þannig hefur farið um marga
nemendur frá East Anglia.
Í breskum bókaheimi er því
oft talað um East Anglia-bóka-
mafíuna sem hampi sínu fólki
hikstalaust. Hinn umdeildi
McEwan er enn og aftur nefnd-
ur sem dæmi um höfund sem
hafi á þennan hátt notið góðs
af náminu á sínum tíma – og
aftur svara aðdáendur hans að
þetta sé bara öfund.
Þau sambönd sem námið
fæðir af sér gilda að sjálfsögðu
um aðra skóla en East Anglia.
Þekktir höfundar skapa orð-
stír deildanna en nemendur
sem dreifast í áhrifastöður
tengdar bókaheiminum ýta
undir svo námið og kynnin sem
þau veita halda áfram að nýt-
ast um ókomin ár.
Helstu persónur og leikend-
ur í tískuheiminum og lista-
heiminum sækja útskriftar-
sýningar þekktustu
hönnunar- og listaskólanna til
að finna nýja hæfileikafólkið.
Skapandi skrif veita ekki færi
á sýningum en umboðsmenn
og útgefendur rækta sambönd-
in við deildirnar í leit að næsta
McEwan og sækja þangað
ábendingar sem kræfir kenn-
arar eru auðvitað meira en
fúsir að veita.
Sjálfsþurftarbúskapur úr bókum
Samhliða æ fleiri kennslustöð-
um í skapandi skrifum hefur
orðið til kennslubókaútgerð í
sama efni, margar auðvitað
skrifaðar af kennurum í fag-
inu eða þeim sem hafa sótt
þangað kennslu. Þó hugtakið
skapandi skrif vísi oftast til
listrænna skrifa veita stærri
deildir, ekki síst við banda-
ríska háskóla, líka kennslu í
því að koma frá sér bókum
sem stefna ekki á viðurkennd
verðlaun heldur bara sölu – og
sama er með „skriftabækurn-
ar“.
En til að ná sölu þarf bókin
að fást útgefin. Til að hún fáist
útgefin þarf að lokka umboðs-
mann til að taka hana að sér og
til að það gerist þarf að kunna
tökin á að ná athygli þeirra.
Um þetta eru líka til bækur.
„Your Writing Coach: From
Concept to Character, from
Pitch to Publication“ eftir
Jurgen Wolff nær yfir allt ferl-
ið, alveg frá því að þróa bókar-
hugmynd og persónur yfir í að
egna fyrir umbana og fá bók-
ina útgefna.
Wolff er Bandaríkjamaður
með langt ritskott bóka, leik-
rita og skrifa fyrir útvarp og
sjónvarp. Hann er raunsær og
rifjar upp þrautagöngu JK
Rowling (f. 1965) til að fá
Harry Potter útgefinn en Wolff
er heldur ekki að skrifa fyrir
ritspírur sem dreymir um að
verða næsti Laxness eða Joyce
heldur fyrir þá sem vilja lifa
þokkalegu lífi af skriftum.
Enska skáldið David Morley
stefnir hærra í „The Cam-
bridge Introduction to Creative
Writing“. Hann kennir fagið
við háskólann í Warwick, notar
O’Connor-tilvitnunina hér að
ofan, er á því að lestur góðra
bóka sé forsenda góðra skrifa
– engin hraðleið til í þeim
efnum – og að þeir frumlegu
finni nýjar leiðir í stað þess að
feta þær troðnu.
Netið: viskubrunnur og samfélag
Eins og í öðrum efnum er netið
óþrjótandi uppspretta þegar
kemur að skapandi skrifum.
Leitin getur til dæmis byrjað á
því að slá inn „skapandi skrif“
á vef Háskóla Íslands og þaðan
má sigla hraðbyr á íslenskar
og erlendar netslóðir. Og auð-
vitað ausa bæði Wolff og Mor-
ley af visku sinni og vísindum
á netinu.
„Writers’ Yearbook“ var í
áratugi biblía þeirra sem voru
að leita fyrir sér um útgáfu í
Bretlandi. Bókin birti bæði
leiðbeiningar um hvernig væri
best að snúa sér hvort sem
menn væru með handrit að
ljóðabók, leikrit, skáldsögu
eða annað í handraðanum.
Netið hefur löngu tekið yfir
þetta hlutverk.
Makalaus vefsíða af þessu
tagi er www.everyonewhos-
anyone.com þar sem höfundur
að nafni Gerard Jones hefur í
mörg ár rakið baráttu sína
fyrir að finna útgefanda að
skáldsögu sinni, „Ginny
Good“. Í leiðinni hefur hann
safnað saman nöfnum 1.300
umboðsmanna og útgefenda,
einkum í Bandaríkjunum og
Bretlandi, og þeim miðlar
hann á síðunni, oft með athuga-
semdum um viðskipti sín við
viðkomandi.
Nám í skapandi skrifum
gefur skrifandi fólki tækifæri
til að bera saman bækur sínar.
Víða á netinu eru vefsíður sem
veita færi á að tengjast öðrum
í sömu hugleiðingum. Skrifta-
hópar af öllu tagi eru víða til,
bæði nettengir eða að menn
hittast í alvörunni og ræða
verk hver annars. „Poetry
Café“ í Covent Garden í hjarta
London er samastaður „The
Poetry Society“ en líka opið
hverjum sem er.
Handbragð og innblástur
Stef Penney (f. 1969) vann
Costa-bókmenntaverðlaunin
2006 fyrir fyrstu skáldsögu
sína „The Tenderness of
Wolves“. Bókin er spennusaga
sem gerist í óbyggðum Kan-
ada á 19. öld og náttúrulýsing-
ar hennar og upplifun
öræfanna þótti sterk. Það vakti
því undrun þegar hún rakti í
viðtölum að bókin væri skrifuð
í bresku þjóðarbókhlöðunni og
að hún hefði aldrei komið til
Kanada. Aðrir bentu á að
kjarninn í að skrifa vel væri
auðvitað hæfileikinn til að fá
lesandann til að trú textanum.
„A Novel in a Year: A
Novelist’s Guide to Being a
Novelist“ eftir rithöfundinn
Louise Doughty (f. 1963) er
samsafn greina sem Doughty
Kristín Ómarsdóttir skáldkona að vinnu í vinnustofu sinni. MYND/ANTON
Ian McEwan
Kennsla í
skapandi
skrifum
er gamalt
deiluefni í
bókaheim-
inum og
sjálfshjálp-
arbækur og
netið bæta
þar enn
við.
BÓKMENNTIR
SIGRÚN
DAVÍÐSDÓTTIR
ER INNBLÁSTUR HANDAN KENNSLU Í HANDV
Skapandi skrif: