Fréttablaðið - 17.02.2008, Blaðsíða 10

10 17. febrúar 2008 SUNNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
Ríkisstjórnin þarf að
taka sér tak
Talsvert hefur gengið á í íslensku hagkerfi á umliðnum árum. Fjármálakerfi þjóðarinnar
hefur verið endurskapað með sjálfsábyrgum
viðskiptabönkum, umsvifamikil útrás á sér stað,
stærstu stórframkvæmdir Íslandssögunnar hafa
gengið yfir og húsnæðislán og veðlánamarkaður
hafa gengið í gegnum byltingu. Á sama tíma náðist
töluverð kaupmáttaraukning m.a. vegna ábyrgrar
efnahagsstefnu þáverandi ríkisstjórnar. Sveiflur í
gengi íslensku krónunnar verða að teljast skiljan-
legar við þessar aðstæður. Raunar er það svo að
sveiflur gjaldmiðla almennt eru staðreynd.
Umræðan þroskist
Umræða um aðild að Evrópusambandinu eða
upptöku annars gjaldmiðils þarf þó að halda áfram
og þroskast. Á hinn bóginn er ljóst að við þessar
aðstæður þarf að halda fast um stjórnartaumana.
Seðlabankinn hefur til þess eitt stjórntæki, stýri-
vexti. Til þess að það tæki láti fyllilega að stjórn
þarf umhverfið að spila með og vegur þar einna
þyngst efnahagsstefna ríkisstjórnarinnar. Því miður
virðist núverandi ríkisstjórn ekki taka hlutverk sitt
á þessu sviði mjög alvarlega. Verulega bólgin
fjárlög og innspýtingar á sviði ríkisútgjalda verða
grátbroslegur einleikur á sviði efnahagsmálanna
sem hefur alvarlegar afleiðingar fyrir heimilin í
landinu.
Úthald og þrek á þrotum
Það er veruleg einföldun að líta á stýrivexti eina og
sér í þessu samhengi því fleiri strengir eru á
hljóðfærinu. Mikilvægast er að ná stöðugleika. Hann
næst með jafnvægi á milli efnahags-, atvinnu- og
fjármála. Til þess þarf bæði úthald og þrek sem ekki
verður séð að núverandi ríkisstjórn hafi. Hún hefur
eingöngu áhuga á að kaupa sér vinsældir með
auknum útgjöldum sem aftur hafa neikvæð áhrif á
stjórntækið stýrivexti. Boðaðar eru skattalækkanir
sem ekki er útlit fyrir að geti orðið að veruleika á
næstu árum og ekki eru teknar óþægilegar ákvarð-
anir um stór mál. Fjármálalífið, atvinnulífið og
fólkið í landinu hanga í lausu lofti.
Bremsuklossar búnir
Niðurstaða mín er sú að til þess að hægt verði að
lækka stýrivexti, verði ríkisstjórnin að snúa sér að
því að taka ákvarðanir um fyrirhugaðar stórfram-
kvæmdir og tímasetningar þeirra, að draga verulega
úr útgjöldum þó henni finnist gaman að eyða pening-
um hins vel stæða ríkissjóðs og koma í veg fyrir að
þensla með tilheyrandi verðbólgu nái ennþá frekari
útbreiðslu en þegar er orðið. Verkefnið er erfitt og
það reynir á vinsældir. Í mínum huga er þó ljóst að
ef menn taka sér ekki tak, og það strax, bretta upp
ermar og vinna vinnuna sem enginn vill vinna, þá
væri farsælla fyrir íslenska þjóð að ríkisstjórnin
pakkaði saman og fengi aðra í verkið. Bremsukloss-
ar Seðlabankans eru búnir.
Stöðugleikinn er
fyrir öllu
Ákvörðun Seðlabankans um óbreytta stýrivexti þurfti engum að koma á óvart. Lengi hefur legið
fyrir sú spá bankans að ekki kæmi til lækkunar
stýrivaxta fyrr en á síðari hluta þessa árs. Þótt
markaðsaðstæður hafi síðan versnað er verðbólga
síðustu 12 mánaða samt tæp 6% og útlit er fyrir að
hún hækki í næsta mánuði. Þá er ekki farið að gæta
lækkana á húsnæðismarkaðnum og ekkert lát virðist
á eftirspurn eftir innfluttri neysluvöru. Það mátti
því vera ljóst að ólíklegt væri að bankinn breytti um
stefnu og hæfi nú vaxtalækkunarferlið. Bankinn
skýrði hins vegar að vænta má fyrstu lækkana í
síðasta lagi á fyrir fram ákveðnum vaxtalækkunar-
degi í apríl.
Erfið staða Seðlabankans
Eftir stendur hins vegar að hlutverk Seðlabankans
er ekki auðvelt nú. Margt bendir til að stýrivaxta-
stefnan sé í sjálfheldu og að lækkunarferlið geti
verið erfitt í framkvæmd, sérstaklega þar sem
bankinn virðist einnig horfa til gengismarkmiðs, a.
m.k. að hluta. Við höfum búið við hækkandi stýri-
vexti frá árinu 2004, á sama tíma og verðbólga hefur
alltaf verið yfir verðbólgumarkmiði bankans. Vegna
þessara háu vaxta nota heimili og fyrirtæki í
auknum mæli aðra gjaldmiðla með lægri vöxtum.
Þetta langvarandi hávaxtatímabil hefur þannig
frekar orðið til að verðleggja krónuna út af innlend-
um peningamarkaði, en til að draga úr innlendri
eftirspurn. Það er þess vegna ekkert gefið að
stýrivaxtastefnan dugi til að endurheimta stöðug-
leikann.
Allir þurfa að leggjast á eitt
Við þessar aðstæður skiptir höfuðmáli að hið
opinbera styðji við stýrivaxtastefnu Seðlabankans.
Gæta þarf aðhalds í fjármálastjórn hins opinbera og
styðja þannig við þau markmið stýrivaxtastefnunn-
ar að draga hratt úr eftirspurn.
Nú eru allar horfur á að kjarasamningar á
almennum vinnumarkaði séu á lokastigi. Verkalýðs-
hreyfingin hefur við samningsgerðina sýnt í verki
samfélagslega ábyrgð sína og lagt höfuðáherslu á að
bæta kjör þeirra sem minnst hafa milli handanna.
Mikilvægt er að ríki og sveitarfélög styðji við þessa
stefnumörkun. Það verður best gert með skatta-
breytingum sem nýtast fyrst og fremst þeim sem
lægstar hafa tekjurnar. Þar má meðal annars horfa
til aukningar framlaga til barnabóta, vaxtabóta,
húsaleigubóta eða til nýs lægra skattþreps á lágar
tekjur.
Sumir kalla nú eftir flatri skattalækkun til að
hressa upp á efnahagslífið. Ekkert er jafn vitlaust
við núverandi aðstæður. Slík skattalækkun nýtist
best þeim sem mestar hafa tekjurnar. Hún myndi
líka ýta undir verðbólguþrýsting og draga þannig úr
líkum á að Seðlabankinn telji sér fært að lækka
stýrivexti fljótlega. Við höfum bitra reynslu af illa
tímasettum skattalækkunum á liðnum árum og
eigum ekki að feta þá braut á ný.
Hvernig er hægt að lækka stýrivexti?
BITBEIN Árni Páll Árnason spyr:
Boðaðar eru skattalækkanir sem ekki er útlit
fyrir að geti orðið að veruleika á næstu árum
og ekki eru teknar óþægilegar ákvarðanir um
stór mál. Fjármálalífið, atvinnulífið og fólkið í
landinu hanga í lausu lofti.
Sumir kalla nú eftir flatri skattalækkun til að
hressa upp á efnahagslífið. Ekkert er jafn vit-
laust við núverandi aðstæður.
Bílasalar
Undirbúningsnámskeið vegna prófs
til leyfis sölu notaðra bifreiða
verður haldið á Akureyri 6.-11. mars og 7.–22. apríl í Reykjavík
ef næg þátttakanda næst.
Umsóknarfrestur er til 1. mars fyrir Akureyri og 1. apríl fyrir Reykjavík.
Nánari upplýsingar og skráning í síma 590 6400
eða ragnar@idan.is og www.bilgrein.is
IÐAN fræðslusetur
Hallveigarstíg 1 - 101 Reykjavík
www.idan.is - s. 590-6400
Prófnefnd bifreiðasala
Af sem áður var
Lundarfarið í íslenskri þjóðarsál virð-
ist hafa tekið nokkrum breytingum
á síðustu mánuðum. Áður heyrðum
við af konunglegum fjárútlátum við-
skiptajöfra sem nokkur stíll var á þótt
fjölmargir vitnuðu í speki forfeðranna
sem kvað á um að menn ættu að
kunna sér hóf. En nú ramba margir
viðskiptajöfrar, sem fyrir
hálfu ári vissu varla
aura sinna tal, á barmi
gjaldþrots.
Eru klósettset-
urnar úr gulli?
FL Group kynnti nýlega
rekstrarafkomu
sína og í
stað þess
að taka
siðferðislega afstöðu til þess hvort
menn eigi að kunna sér hóf eða ekki
þá er nú spurt „þessir tveir milljarðar
sem flokkast undir annan kostnað, í
hvað fóru þeir?“ Sennilega verður fátt
um svör nema klósettseturnar séu úr
gulli í Síðumúlanum.
Ekkert raskar ró Sigga Easy
Síðan þrengir að annars staðar líka
því loðnan hefur ekki fundist
nema að litlu leyti. For-
ráðamenn sjávarútvegs-
fyrirtækja, sem nýlega
hafa þurft að ganga
í gegnum skerðingu
veiðiheimilda á
þorski, sjá nú fram
á eitt áfallið enn.
Það var þungt hljóðið
í Eyjamönnum þegar
blaðamaður ræddi við útvegsmenn
þar. Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson,
framkvæmdastjóri Vinnslustöðvar-
innar, sagðist þó vita um
einn Eyjapeyja sem ekki
léti þessar þrengingar
raska ró sinni; hann
stendur greinilega
undir nafni gamli
verbúðarjaxlinn Siggi
Easy.
Kannski er
hann hetja
dagsins nú
þegar fjármála-
fylleríið er búið
og gömlu gildin
verða guðspjall
dagsins?
jse@frettabladid.is
F
jármálaórói síðustu mánaða hefur vakið umræðuna um
krónuna af værum blundi. Kerfisbreyting á því sviði
getur þó ekki verið þáttur í skyndilausn á aðsteðjandi
vanda. Hún er langtímaúrræði. Skyndiákvarðanir um
grundvallarbreytingar eru ekki á dagskrá eins og sakir
standa bæði af formlegum og efnislegum ástæðum.
Í fyrsta lagi er ljóst að aðild að Evrópusambandinu kallar á
stjórnarskrárbreytingu. Ætla verður að engin alvöru ríkisstjórn
myndi sækja um aðild meðan hún er óheimil af stjórnskipulegum
ástæðum. Í öðru lagi er ljóst að Ísland uppfyllir ekki aðildarskil-
yrðin við svo búið. Með markvissri efnahagsstjórn má á hinn bóg-
inn ná því marki að stórum hluta á tveimur til þremur árum.
Á þessum tímapunkti er þar af leiðandi bæði skynsamlegt og
rétt að fastsetja það markmið að þjóðin geti innan þriggja ára tekið
slíka ákvörðun. Um leið þarf að gera þær efnislegu og formlegu
ráðstafanir sem óhjákvæmilegar eru til þess að þeirri stöðu verði
náð.
Aðsteðjandi vandi í peningamálum stafar annars vegar af ytri
aðstæðum á alþjóðlegum fjármálamörkuðum og hins vegar af því
að Seðlabankinn hefur í reynd lítil sem engin áhrif á fjármálalegan
stöðugleika og verðbólgu. Ákvarðanir hans hafa fyrst og fremst
áhrif á gengi krónunnar.
Rangt er að saka stjórnendur Seðlabankans um þessa stöðu. Þeir
fara eftir lögum og sjálfvirkum reiknilíkönum. Rétt var á sínum
tíma að gera þessa tilraun. Hún er nú fullreynd. Lögin og reikni-
líkönin taka einfaldlega ekki tillit til þess að á opnum alþjóðlegum
fjármálamarkaði eru aðrir kraftar aflmeiri en Seðlabankinn. Fyrir
þá sök ræður hann ekki við það hlutverk sem honum er ætlað. Það
er sú staðreynd sem blasir við.
Verðbólgumarkmiðið sem lögum samkvæmt er sett sameigin-
lega af ríkisstjórn og Seðlabanka hefur verið marklaus bókstafur
of lengi. Nú er brýnast að horfast í augu við þann raunveruleika og
setja bankanum ný markmið sem einhverjar líkur eru á að haldi.
Þetta á ekki að gera til þess að gefa eftir í baráttunni við að
tryggja stöðugleika í þjóðarbúskapnum. Þvert á móti. En það gerir
illt verra að láta Seðlabankann halda áfram þeirri einu meðalagjöf
sem hann ræður yfir og virkar ekki lengur á þá bólgu sem hún á
að vinna á.
Vaxtaákvörðunardagar Seðlabankans eiga með réttu að vera ein-
hvers konar þyngdarpunktur í heilbrigðisdagatali fjármálamark-
aðarins. Í staðinn eru þeir að verða eins og síendurtekinn sirkus-
sýning án viðhlæjenda.
Viðskiptabankarnir hafa verið uppteknir við það undanfarin ár
að fjármagna hlutabréfakaup, fyrirtækjasamruna og yfirtökur.
Þeir hafa lagt minni áherslu á að sinna venjulegum rekstri og innri
verðmætasköpun í fyrirtækjunum. Þegar upp er staðið er það þó
hún sem skapar þau verðmæti sem að baki hlutabréfunum standa.
Nú verða viðskiptabankarnir því að beina kröftum sínum á ný að
þessum grundvallarþáttum.
Ríkisstjórnin sem í raun ræður för varðandi fjárfestingar sem
byggja á orkunýtingu verður að horfast í augu við þá staðreynd að
á næstu árum verður þörf fyrir nýja verðmætasköpun á því sviði
ef hér á að halda uppi velferðarsamfélagi af sama myndarskap og
verið hefur. Það dugar ekki að hlaupa í kringum þann heita graut
eins og kötturinn.
Allt eru þetta ný efnahagsleg- og fjármálaleg markmið sem
þurfa að liggja skýr fyrir ef vel á að vera.
Hvað á að gera við Seðlabankann?
Ný markmið
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu,
Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
VALGERÐUR
SVERRISDÓTTIR
ÁRNI PÁLL
ÁRNASON