Tíminn - 16.04.1991, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 16. apríl 1991
Tíminn 7
VETTVANGUR
Alexander Stefánsson:
Jöfnun orkukostnaðar
Það hefur verið eitt mesta baráttumál íbúa landsbyggðarinnar að
orkuverð verði það sama á öllu landinu, hliðstætt t.d. að bensín
og olía, mjóik og mjólkurvörur er selt á sama verði hvar sem er
um landið. Þetta hefur verið torsótt réttlætismál þrátt fyrir
stefnuyfirlýsingar stjómmálaflokka og ríkisstjóraa. Nú síðast í
stefnuskrá núverandi ríkisstjóraar var því lofað að jafna orku-
verðið á kjörtímabilinu, sem nú er að ljúka, ekki síst til hitunar á
íbúðahúsnæði.
Þingmenn hafa þing eftir þing
flutt þingsályktunartillögur, laga-
frumvörp og fyrirspurnir sem fela
í sér ákveðnar kröfur um beinar
aðgerðir í þessu mikilvæga jafn-
réttismáli sem er ein meginfor-
senda eðlilegrar byggðar í land-
inu. Þingmenn Vesturlands hafa
haft mikilvæga forystu um þetta
mál á Alþingi.
Nokkuð hefur miðað í rétta átt á
síðustu árum, en hvergi nálægt
jöfnuði. Enn er upphitunarverð
íbúða með raforku út um land 2.4-
2.8 sinnum hærra en t.d. á Stór-
Reykjavíkursvæðinu. Atvinnu-
rekstur út um land býr við sama
óréttlæti í orkuverði.
Það var krafa okkar framsóknar-
manna við myndun síðustu ríkis-
stjórnar að jöfnun orkuverðs væri
eitt forgangsverkefni nýrrar ríkis-
stjórnar, kemur það fram í mál-
efnasamningi stjórnarflokkanna.
Iðnaðarráðherra var falið að fram-
kvæma þessa ákvörðun á kjör-
tímabilinu.
Þrátt fyrir fyrirspurnir þing-
manna á undanförnum þingum er
það ekki fyrr en 1. okt. 1990 að
iðnaðarráðherra skipar nefnd til
að gera tillögur um verðjöfnun á
raforku og undirbúa frumvarp til
laga um það efni.
Nefndin skilaði skýrslu 5. mars
s.l. til iðnaðarráðherra. Meirihluti
nefndarinnar er þeirrar skoðunar
að eðlilegt sé að Alþingi lýsi vilja
sínum í þessum efnum og sé til
þess vilji, mætti þá setja hug-
myndir nefndarinnar fram af hálfu
ríkisstjórnarinnar í formi þings-
ályktunar.
I nefndina voru skipaðir:
Eiður Guðnason, alþingismaður,
formaður
Þorvarður Hjaltason, kennari
Óli Þ. Guðbjartsson, ráðherra
Jón Helgason, alþingismaður
Sveinbjörn Jónsson, fram-
kvæmdastjóri
Danfríður Skarphéðinsdóttir, al-
þingismaður
Birgir ísl. Gunnarsson, alþingis-
maður
Pálmi Jónsson, alþingismaður.
Hér fara á eftir þær hugmyndir
sem komu fram í nefndinni og
meirihluti nefndarmanna telur að
skilað geti árangri í þessum efn-
um. Sumir nefndarmanna gera þó
fyrirvara um ákveðin atriði.
Lækka ber húshitunarkostnað á
íslandi þar sem hann er hæstur og
minnka þannig þann aðstöðumun
einstaklinga og fjölskyldna sem
nú er við lýði.
Þessi aðstöðujöfnun getur átt sér
stað með eftirfarandi hætti:
1. Auknum jöfnuði verði náð í
þremur áföngum á næstu tveimur
árum uns því markmiði er náð að
kostnaður við hitun íbúðarhús-
næðis vísitölufjölskyldunnar
(35.420 kWh ársnotkun) hjá raf-
veitum og rafkyntum hitaveitum,
verði ekki hærri en 5000 krónur
að jafnaði á mánuði, miðað við
verðlag í janúar 1991.
2. Alþingi beini því til þingkjör-
inna fulltrúa í stjórn Landsvirkj-
unar að þeir á þeim vettvangi beiti
sér fyrir sérstökum aðgerðum til
lækkunar á heildsöluverði raforku
til hitunar íbúðarhúsnæðis. Að-
gerðirnar miði að því að heildsölu-
verð á raforku til hitunar íbúðar-
húsnæðis lækki á næstu tveimur
árum niður í kostnaðarverð orku
frá nýjum virkjunum að viðbætt-
um flutningskostnaði til dreifi-
veitna.
3. Viðskiptaráðherra ákveði að á
síðari helmingi þessa árs verði
greiddar 35 milljónir af því fé, sem
á fjárlögum er veitt til niður-
greiðslna á vöruverði á árinu
1991, til aukinnar verðjöfnunar á
raforku til hitunar íbúðarhúsnæð-
is, enda eigi húseigendur ekki kost
á að kaupa orku frá hitaveitum
sem byggja á jarðvarma. Þessi til-
færsla niðurgreiðslufjár verði síð-
an aukin.
4. Iðnaðarráðherra láti fara fram
úttekt á fjárhagsstöðu hitaveitna
sem byggja á jarðvarma þar sem
kostnaður við hitun íbúðarhús-
næðis er hærri en sambærilegur
kostnaður við upphitun íbúðar-
húsnæðis vísitölufjölskyldunnar
hjá rafveitum og rafkyntum hita-
veitum. Úttektinni verði lokið eigi
síðar en 1. október 1991.
5. Fjármálaráðherra beiti sér fyr-
ir ráðstöfunum til að aðstoða hita-
veitur sem byggja á jarðvarma við
skuldbreytingar á lánum þeirra
eða Ieggi fram tillögur um aðrar
aðgerðir til þess að tryggja að
kostnaður við hitun íbúðarhús-
næðis vísitölufjölskyldunnar hjá
þeim verði ekki hærri en hjá raf-
veitum og rafkyntum hitaveitum
skv. 1. tölulið, enda sýni fyrirtæk-
in aðhaid í rekstri og umsvifum.
6. Því fé, sem Landsvirkjun kann
í framtíðinni að verða gert að
greiða ríkinu fyrir virkjunarrétt-
indi, verði að hluta varið til auk-
innar verðjöfnunar á innlendri
orku.
Iðnaðarráðherra leggur síðan
fram þingsályktunartillögu á síð-
ustu dögum þings, 11. mars s.l.,
þskj. 854, sem vísað er til fjárveit-
inganefndar 18. mars s.l., sem tók
tillöguna til meðferðar að morgni
19. mars, og ákvað meirihluti fjár-
veitinganefndar að afgreiða tillög-
una strax til þingsins til sam-
þykktar.
A sama tíma er tilkynnt að iðnað-
arráðherra hafi gert samkomulag
við stjórnarandstöðu á Aiþingi
kvöldið áður, 18. mars, eins og
segir í bókun, til að Ijúka þingi, að
„þingsályktunartillögur um lækk-
un húshitunarkostnaðar og um
álver í Vatnsleysustrandarhreppi
— fari skipulega til nefndar það
kvöld en komi ekki aftur fyrir 113.
löggjafarþing."
Þetta átti fyrst og fremst að vera
lagt til vegna hótunar sjálfstæðis-
manna á Alþingi um málþóf og
stöðvun annarra þingmála, eins
og lánsfjárlög, ef afgreiða ætti
þingsályktun um lækkun húshit-
unarkostnaðar.
Þar með voru hendur fjárveit-
inganefndar bundnar í málinu.
Þetta er ótrúlegur endir á brýnu
hagsmunamáli til að ná fram leið-
réttingum í jafnréttisaðgerðum til
að minnka þann mikla aðstöðu-
mun einstaklinga og fjölskyldna í
Þetta er ótrúlegur endir
á brýnu hagsmunamáli
til aö ná fram leiðrétt-
ingum í jafnréttisað-
gerðum til að minnka
þann mikla aðstöðumun
einstaklinga og fjöl-
skyldna i landinu sem
búa við hæsta húshit-
unarkostnað. En er lýs-
andi dæmi um aðgerða-
leysi og áhugaleysi iðn-
aðarráðherra, sem hef-
ur haft málið til
meðferðar í tæp 4 ár.
Jafnframt lýsir þetta
furðuiegri kröfu sjálf-
stæðismanna og raunar
Kvennalista um að
stöðva þingsályktunar-
tillöguna á Alþingi.
landinu sem búa við hæsta húshit-
unarkostnað. En er lýsandi dæmi
um aðgerðaleysi og áhugaleysi
iðnaðarráðherra, sem hefur haft
málið til meðferðar í tæp 4 ár.
Jafnframt lýsir þetta furðulegri
kröfu sjálfstæðismanna og raunar
Kvennalista um að stöðva þings-
ályktunartillöguna á Alþingi.
Og ekki er stór hlutur endur-
skoðunarnefndar og formanns
hennar, sem skilar aðeins óska-
lista um úrbætur, en leggur ekki
fram frumvarp, eins og ráðherra
fól nefndinni, sem átti að bera
með sér raunhæfar úrbætur.
Á bls. 7 í nefndaráliti kemur fram
að óeðlilegt sé, svo skömmu fyrir
kosningar, að binda hendur næstu
ríkisstjórnar varðandi verðjöfnun
á orku til húshitunar. Mikil er
reisnin yfir þessu nefndarstarfi.
Þingsályktunin sjálf er dæmigerð
um meðferð málsins í heild hjá
iðnaðarráðherra og form. þing-
flokks Alþýðuflokksins — einföld
lausn á síðustu sólarhringum Al-
þingis að störfum. „Alþingi ályktar
að fela ríkisstjórninni að beita sér
fyrir að lækka húshitunarkostnað
á fslandi þar sem hann er hæstur
og minnka þannig þann aðstöðu-
mun einstaklinga og fjölskyldna
sem nú er við lýði.“ Vísa málinu til
ríkisstjórnar sem hefur haft þetta
stefnumál í fjögur ár, átti nú að
leysa málið á þremur síðustu dög-
um kjörtímabilsins á Alþingi.
Ég vil taka fram að hugmyndir
nefndarinnar eru vissulega ágætt
innlegg í umræður um þetta mik-
ilvæga réttlætismál — en það
vantar hvernig á að taka á þessu
máli í heild, raunar ekki orð um
jöfnun orkuverðs í atvinnurekstri
bæði í iðnaði og fiskvinnslufyrir-
tækjum.
Við lokaafgreiðslu fjárlaga í des-
ember s.I. var þetta mál til um-
ræðu í fjárveitinganefnd. M.a.
komu fulltrúar orkujöfnunar-
nefndarinnar á fund og gáfu upp-
lýsingar um stöðu mála.
Ríkisstjórnin gaf fjárveitinga-
nefnd fyrirmæli um að ekki ætti
að hækka niðurgreiðslulið fjár-
laga vegna niðurgreiðslu orku,
þar sem nefnd iðnaðarráðherra
væri með málið og tillögur eða
frumvarp um úrbætur yrðu til-
búnar áður en Alþingi yrði slitið.
Við í fjárveitinganefnd trúðum því
að hér yrði ekki staðar numið eft-
ir allar umræður og heitstreng-
ingar um þetta mál, ef ekki, hefð-
um við örugglega komið með
breytingatillögur við fjárlagaaf-
greiðslu.
Það er skoðun mín að aðalþrösk-
uldur þessa máls sé „Landsvirkj-
un“, sem er sjálfstætt fyrirtæki í
eigu ríkisins, sem er 50%, Reykja-
víkurborgar 44.525% og Akureyr-
arbæjar 5.475%. Landsvirkjun
hefur einkarétt á virkjun og sölu
raforku m.a. í heildsölu til dreif-
ingaraðila svo sem Rarik og ann-
arra rafveitna í landinu. Lands-
virkjun greiðir í raun ekkert gjald
fyrir virkjunarrétt, ákveður sjálf
fýrningatíma mannvirkja sem er
að jafnaði 20 ár — afskrifar því
mjög hratt virkjanakostnað, sem
þýðir hátt heildsöluverð orkunnar
og hækkun vaxta og gengisbreyt-
ingar koma strax fram í hækkun
smásöluverðs.
Við sem teljum okkur berjast fyr-
ir lækkun og jöfnun orkuverðs
bendum á alltof stuttan fyrninga-
tíma, lengri fyrningatími geti
lækkað heildsöluverð orkunnar,
þar með lægra smásöluverð. Við
teljum að Landsvirkjun eigi skil-
yrðislaust að taka beinan þátt í
jöfnun á orkuverði í landinu —
bæði til húshitunar og til at-
vinnurekstrar. Ef ekki, hlýtur að
koma að því að Alþingi setji lög
um eitt orkufýrirtæki í landinu,
þ.e. sameina Rarik og Landsvirkj-
un.
Nú er upplýst að Landsvirkjun
græðir á annan milljarð á sl. ári og
svo hefur verið undanfarandi ár.
Það liggur ljóslega fýrir að Lands-
virkjun hefði auðveldlega getað
jafnað orkuverðið til notenda, t.d.
vegna húshitunar, með hluta þess
hagnaðar sem hún hirðir af sölu
orku til almennra nota í landinu.
Hér vantar meirihlutavald í stjórn
Landsvirkjunar sem skilur nauð-
syn réttlætis í þessum samskipt-
um.
Hér má ekki láta staðar numið,
baráttan fyrir jöfnuði á raforku-
verði hvar sem er í landi okkar
verður að halda áfram af fullum
krafti. Orkan í fallvötnum og jarð-
hiti á að koma öllum landsmönn-
um til góða — á sama verði —
hvar á landinu sem menn búa.
ÚR VIPSKIPTALÍFINU
Af kaffiekrum Mið-Ameríku
Sakir fráhvarfs frá Alþjóðlega
kaffi-samkomulaginu (Interna-
tional Coffee Agreement, ICA) hef-
ur ræktun kaffibauna aukist í Mið-
Ameríku síðustu tvö árin, en á
fundi Alþjóðlegu kaffisamtakanna
(International Coffee Organizati-
on, ICO) í London í september
1990 tókst ekki nýtt samkomulag.
Fluttu Mið- Ameríkurfkin út 10
milljónir sekkja af kaffibaunum
1990, um helming svonefnds
„annars milds kaffis" sem á alþjóð-
legan markað fór. (Sekkur vegur
60 kg.)
í Guatemala, helsta ræktunar-
landsins í Mið-Ameríku, er vænst
að uppskera kaffibauna 1990-91
verði 3,4 milljónir sekkja, en
birgðir í lok 1990 munu hafa ver-
ið innan við 100.000 sekkir. Hef-
ur landi tvöfaldað útflutning sinn
síðustu tvö ár. Uppskera af kaffi-
baunum í Hondúras 1989-90 nam
1,8 milljónum sekkja, en ICA
kvóti þess var 650.000 sekkir. Og
hefur landinu tekist að selja nær
alla uppskeruna. Gengislækkun
gjaldmiðils landsins um 50% hef-
ur að miklu leyti bægt frá rækt-
endum áhrifum verðfalls á kaffi á
alþjóðlegum markaði. í Nicar-
agua hafa lok skæruhernaðar leitt
til þess að kaffiekrur í landinu
sunnanverðu hafa aftur verið
teknar í ræktun. Og landinu
munu aftur hafa opnast markaðir
í Bandaríkjunum. í Costa Rica
hafði ræktun verið langt umfram
ICA kvóta, þannig að 40% af upp-
skeru landsins voru seld utan að-
ildarlanda ICO, en jafnvel þótt þá
væri selt undir markaðsverði
hlóðust upp birgðir, um 1 milljón
sekkja 1988. Uppskera 1989-90,
2,3 milljónir sekkja, varð hins
vegar öll seld og í lok 1990 voru
birgðir komnar niður í 350.000
sekki. í E1 Salvador jókst upp-
skera úr 1,6 milljónum sekkja
1988- 89 upp í 2,7 milljónir sekkja
1989- 90 og var þá aftur orðin
álíka mikil sem í upphafi níunda
áratugarins.
í Brasilíu var metuppskera af
sojabaunum 1989, 23,7 milljónir
tonna. En 1990 og aftur 1991 var
minna land lagt undir þá rækt-
un, sem að verulegum hluta er í
innlöndum Brasilíu, fjarri hafn-
arborgum í Mato Grossi og Mo-
togrossu do Sul, þótt að stórum
hluta sé líka í Parana og Sao
Pauolo. Uppskeran varð 19,4
milljónir tonna 1990, en verður
væntanlega um 17,5 milljónir
tonna 1991. Samdráttur er mest-
ur í innlöndunum, ekki síst sak-
ir hás flutningskostnaðar á vöru-
bílum til hafnarborga, um 80 $ á
tonn. Framleiðslukostnaður á
býlum mun um 160 $, en soja-
baunir eru skattlagðar umfram
flestar búvörur, 25%
í Brasilíu eru 180 sojamyllur
sem malað geta árlega um 30
milljónir tonna og eru um 40
þeirra ekki starfræktar. Engu að
síður eru allmargar í smíðum,
en þær kosta kringum 25 millj-
ónir dollara. í myllunum hafa
þannig verið festir um 4 millj-
arðar dollara. Þar eð sojabaunir
eru að hluta fluttar út ómalaðar
hafa þær ekkert ár malaða um-
fram 15 milljónir tonna.