Tíminn - 16.04.1991, Blaðsíða 9

8 Tíminn
Niðurstaða Hagfræðistofnunar Háskóla íslands er sú að þjóðhagslega hagkvæmt sé að efla leikskólann og lengja grunnskóladaginn:
ÞJÓDARTEKJUR AUKAST UM TVO
TIL
MILLJARÐA A ARI
Það er þjóðhagslega hagkvæmt að efla leik-
skólann og lengja grunnskóladaginn. Gera
má ráð fyrir að það auki þjóðartekjur um 2
til 4 milljarða á ári. Er þá ekkert tillit tekið
til gildis menntunarinnar, sem verður held-
ur aldrei metin til fjár. Þetta eru helstu nið-
urstöður í bráðabirgðaskýrslu, sem Hag-
fræðistofnun Háskóla íslands hefur gert fyr-
ir menntamálaráðuneytið um „Þjóðhagslega
hagkvæmni eflingar leikskóla og lengri
skóladags í grunnskóla".
Á undanförnum árum hafa skólayfirvöld
kannað ýmsar leiðir til að breyta dagvistun
og menntun barna hérlendis. Markmiðið er
að uppfýlla óskir foreldra og bæta uppeldi og
menntun. Lengst hafa menn leitað eftir
lengri skóladegi í grunnskólum og auknu
hlutverki leikskóla.
Með nýjum leikskóla- og grunnskólalögum
er áfanga náð. Þar er ráðgert að 40% foreldra
barna á aldrinum 1/2 til 2 ára og 80% for-
eldra barna 2 til 5 ára vilji nýta sér leikskóla.
Þá er gert ráð fyrir að grunnskólinn verði
einsetinn með 25 til 35 kennslutímum á
viku fyrir hvern nemanda.
Nýju lögin hafa ýmis áhrif. 18 janúar sl. fól
menntamálaráðuneytið Hagfræðistofnun
Háskóla íslands að gera athugun á þjóðhags-
legri hagkvæmni þess að auka hlutverk leik-
skólans og lengja grunnskóladaginn. í gær
kynnti Hagfræðistofnun bráðabirgðaskýrslu
sína. Hana unnu þeir dr. Pétur Orri Jónsson
dósent óg dr. Ragnar Árnason prófessor.
Hinn síparnefndi heful' jafnframt umsjón
með verkefninu.
Hagfræðilegur grundvöllur
Að efla leikskólann og lengja grunnskóla-
daginn hefur ýmis áhrif, krefst útgjalda, sem
annars hefðu farið í önnur verkefni. Þá
breytast aðstæður foreldra og barna. Það
hefur áhrif á velferð þeirra og annarra.
Breytingarnar snerta alla þjóðfélagsþegna.
Áhrifin eru að verulegu leyti huglæg og
þeirra sér iðulega lítil merki í athöfnum
fólks. Mörg þeirra er ekki hægt að mæla.
Til þess að varpa ljósi á hagræna eiginleika
viðfangsefnisins er hins vegar gagnlegt að
athuga einfalt líkan af aðalatriðum þess.
Segjum að notagildi hvers heimilis ráðist af
neyslu, vinnutíma, barnagæslutíma og
lengd skóladags. í þeim vef finnast vitaskuld
fleiri þræðir. Ætla má að lengri skóladagur
hafi lítil áhrif á þá. Því er óhætt að setja þá
fasta.
Vinnutími takmarkast við barnagæslutíma.
Hann styttist hins vegar við lengd skóladags.
Vinnutími og barnagæslutími ráðast því af
lengd skóladags.
Neysla markast auðvitað af ráðstöfunartekj-
um, tekjum að frádregnum opinberum
gjöldum. Tekjur ákvarðast af margfeldi
vinnulauna og vinnutíma. Opinber gjöld
verða að duga fyrir kostnaði við að reka
skólakerfið. Þau hækka með lengd skóla-
dags. Ráðstöfunartekjur markast því einnig
af skólatíma.
Með einföldun má rekja þjóðhagsleg vel-
ferðaráhrif af lengri skóladegi upp í fimm
þræði. Þeir eru: breyttar Iaunatekjur for-
eldra vegna meiri ráðstöfunartíma, breytt
útgjöld samfélagsins, breytt notagildi heim-
ilanna vegna breytts vinnutíma, breytt nota-
gildi heimilanna vegna breytts gæslutíma,
breytt notagildi heimilanna beinlínis vegna
lengingar skóladags. Með því að mæla þessa
fimm þræði ætti aö vera unnt að meta þjóð-
hagsleg velferðaráhrif lengri skóladags.
Vandinn er að þeir verða ekki svo auðveld-
lega mældir. Þrír þeir síðastnefndu fléttast
saman við notagildi. Á þá er enginn einhlít-
ur mælikvarði. Til þess að meta með skyn-
samlegum hætti hagkvæmni þess að lengja
skóladag, verður þó ekki hjá því komist að
slá samræmdu hagfræðilegu máli á einstaka
þætti.
Öflugri leikskóli og grunnskóli lengir ráð-
stöfunartíma foreldra. Þeir geta lengt vinnu-
tíma sinn.
Til að efla leikskólann og lengja skóladag-
inn þarf að byggja fleiri skóla og fjölga sér-
hæfðum starfsmönnum. Almennur rekstrar-
kostnaður mun aukast. Á móti kemur að
lengri og samfelldari skóladagur dregur úr
snúningum foreldra, notkun farartækja og
álagi á samgöngukerfi. Væntanlega fækkar
slysum vegna minni umferðar barna. í öðru
lagi má ætla, að skipulegt uppeldi á vegum
sérhæfðs starfsliðs innan vébanda skólans
geri nemendur ratvísari á refilstigum samfé-
lagsins. Má minna á þann kostnað sem því
lylgir að leiðbeina þeim sem leiðast afvega.
Með lengri skóladag gefst færi á lengri
vinnutíma. Hugsanleg hækkun tekna af
þeim sökum er þó ekki fullnægjandi mæli-
kvarði á hagsbót heimilanna. Ganga má að
því sem vísu að vinnan göfgi manninn, sé
góð í sjálfri sér.
Flestir íslendingar telja menntun og skóla-
vist m^nnbætandi. Það bendir til að skólinn,
sem slíkur, og þar með lengri skóladagur,
hafi sjálfstætt þjóðhagslegt gildi. Auðveld-
lega má færa rök að því að hér eru mikil
þjóðfélagsleg verðmæti.
Efling leikskóla
í nýjum lögum um leikskóla er gert ráð fyr-
ir að hann rúmi allt að 40% barna á aldrin-
um 1/2 árs til 2 ára, og allt að 80% barna á
aldrinum 2 til 6 ára. Því fýlgir þessi kostnað-
ur.
Lausleg athugun bendir til að í flestum
leikskólum hafi hvert barn 3.5 fermetra.
Ætla má að kostnaður á hvern fermetra sé
130.000 kr. Kostnaður við hvert barn er því
455.000. Miðað við 6.8% raunvexti og 2%
viðhaldskostnað er fjárfestingin um 40.000 á
barn á ári. Þá er miðaö við einsetinn skóla.
Gert er ráð fyrir að til aldamóta fjölgi börn-
um í leikskóla um 6000. Til koma þeim und-
ir þak þarf að festa um 250 milljónir á ári.
Dagvistun er margs konar og kostnaður við
hana mismikill. Til einföldunar má nota
meðalrekstrarkostnað leikskóla á landinu
árið 1989. Þá má ráðgera að rekstrarkostn-
aður öflugri leikskóla aukist um 2 milljarða
á ári. Nú má ætla að heildarkostnaður vegna
öflugri leikskóla aukist á ári hverju um 2.2
milljarða.
Þar í móti kemur þetta: Augljósasti ávinn-
ingur foreldra er lengri ráðstöfunartími.
Gera má ráð fyrir að hver klst. barna í leik-
skóla lengi ráðstöfnuartíma foreldra um 0.6
klst. Til viðmiðunar má reikna með að hver
klst. skili um 515 kr. Ef miðað er við um
6000 heilsdagsvistanir yrði ávinningur for-
eldra um 3.4 milljarðar á ári. Ávinningur
umfram kostnað er því um 1.2 milljarðar.
ÍÁstæðan er sú að gæslukostnaður í leikskól-
/ um er ekki mikill. Hann er um 244 kr. á klst.
[ fyrir börn yngri en 2 ára og 143 kr. á klst.
fýrir börn frá 2 til 6 ára. Laun foreldra þurfa
því ekki að vera há til að dagvistun borgi sig.
Rétt er að ítreka að nú hafa aðeins verið
Amar
Ámason
—
mæld þau áhrif öflugri leikskóla, sem auð-
sæjust eru. Ljóst má vera að þau er fleiri og
fæst þeirra má mæla. Flest bendir til að auk
þess að vera mannbætandi, séu þau líka
þjóðhagslega hagkvæm. Ávinningurinn er
meiri en tölurnar gefa til kynna.
Lengri skóladagur
Að lengja skóladag í öllum bekkjum í 35
kennslustundir á viku kostar sitt. Kostnaðn-
um má skipta í þrennt: Fjárfestingarkostn-
aður vegna húsbygginga. Kostnaður vegna
kennslu. Annar rekstrarkostnaður. Lengri
skóladagur kallar á einsetinn skóla. Til þess
þarf stærra kennslurými. Til viðmiðunar má
gera ráð fyrir að í einsetinn grunnskóla þurfi
550 nýjar kennslustofur. Ætla má að hver sé
um 88 fermetrar, þegar gangar og tilheyr-
andi er reiknað með. Miðað við að bygging-
arkostnaður sé um 110.000 kr. á fermetra
kost^ 550 stofur 5.3 milljarða. Vegið meðal-
tal raunvaxta á spariskírteinum ríkissjóðs er
um 6.8%. Ætla má að viðhald skólabygginga
kosti 2% á ári. Þjóðhagslegur kostnaður
vegna fjárfestinga í skólahúsnæði er því um
8.8% af stofnkostnaði á ári. Vegna lengri
skóladags þarf að festa um 468 milljónir kr. á
ári.
Að auki má gera ráð fyrir að kostnaður
vegna kennslu aukist um 742 milljónir á ári.
Annar kostnaður um 381 milljón. Saman-
lagt er aukinn kostnaður um 1.6 milljarðar.
Á sömu forsendum og áður má ráðgera að
lengri ráðstöfunartími foreldra skili 2.2
milljörðum. Minni snúningar spari 170
milljónir og færri umferðarslys 42 milljónir.
Það gerir um 2.5 milljarða á ári. Þegar öllu
er til skila haldið má ætla að lengri skóla-
dagur auki tekjur þjóðarinnar um tæpan
milljarð. Hér er þó heldur varlega áætlað.
Ávinningurinn er meiri. Sem fyrr er ekki
tekið tillit til þess að mennt er máttur.
Að lokum
Niðurstöður þeirra dr. Péturs Orra og dr.
Ragnars eru að öflugri leikskóli og lengri
skóladagur eru þjóðhagslega hægkvæmir.
Þeir munu skila frá 2 til 4 milljörðum í bein-
hörðum peningum og auka þjóðartekjur um
nálega 1%. Á því sem kallast „mælikvarði
innri vaxta“ hleypur arðsemi þessara fjár-
festinga á tugum prósenta. Hér þykir gott að
arðsemi fjárfestinga í iðnaði sé um 10%.
Á íslandi er öflugt og dýrt, opinbert
menntakerfi. Hingað til hefur það verið rétt-
lætt með gildi menntunarinnar. Hún verður
vitaskuld aldrei metin til fjár, og þarfnast
ekki réttlætingar. Félagshyggjufólki er þó
fengur í þessari athugun. Hún færir þeim
vopn til að sækja að þeim frjálshyggjumönn-
um sem allt vilja meta á mælistiku pening-
anna.
-aá.