Morgunblaðið - 02.03.2006, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. MARS 2006 25
DAGLEGT LÍF Í MARS
Þ
egar meta á hvort
plöntum stafar veruleg
ógn af frostsköðum þarf
fyrst að átta sig á því hve
langt þær eru komnar á
laufgunarstiginu og einnig þarf að
gera sér ljóst að þær þola ágætlega
vægt frost í skamman tíma t.d. létt
næturfrost,“ segir Þorkell Gunnars-
son, formaður Félags skrúðgarð-
yrkjumeistara. „Ef spáð er miklu
frosti og jafnvel langvarandi er hægt
að skýla þeim fyrir frostinu með efni
sem ekki lokar á ljós og loft, eins og
striga. Annað sem
garðplöntustöðvar
hafa stundum gert
er að sprauta vatni
á þær og láta það
frjósa á þeim til
hlífðar. Þau atriði
sem skipta mestu
um hversu vel ein-
stakar plöntur eru
í stakk búnar til að
mæta frosti er
hversu heilbrigðar
plönturnar eru og
hvort þær þjáist af
næringarskorti
eða vatnsskorti.
Gott er að vökva
plöntur að hausti
ef þurrt er, þetta
er mikilvægast
fyrstu árin eftir
plöntun. Einnig
þarf að tryggja að
jarðvegurinn henti
þeim og að í beð-
inu séu ekki
illgresisplöntur
sem stela vatni og
eða næringu.“
Óheilbrigðar plöntur verr settar
Þorkell segir að ef fólk sé hrætt
um að planta hafi orðið fyrir tjóni af
völdum frosts sé mikilvægt að forð-
ast að fjarlægja næringarforða, að
það sé ekki æskilegt að klippa t.d.
stórar greinar í burt. „Aðalreglan er
sú að ef notast er við framandi eða
óheilbrigðar plöntur er hættan meiri
og menn verða að sætta sig við að
slíkar plöntur geta orðið fyrir áföll-
um en ef þær eru ekki of stórar er
hægt að hlúa að þeim og láta þannig
plöntur, sem í raun ekki þrífast hér,
lifa. Oft á tíðum er kalskemmdum
ruglað saman við frostþurrk en það
er ástand sem kemur til ef planta,
sem er sígræn að vetri, verður fyrir
mikilli útgufun af völdum vinds og
sólar og nær ekki að sjúga vatn úr
jarðveginum til að bæta fyrir tapið.
Slíkt gerist ef jarðvegurinn er fros-
inn niður fyrir rótardýpt sem er ca
30 cm og úti er sólskin og frost, þetta
er hægt að forðast með því að skýla
þeim fyrir vindi og sól með t.d.
striga.“
Harðgerðar í dvalaástandi
Þorkell segir að hjá trjákenndum
plöntum skiptist árið í dvala-vöknun-
laufgun-orkusöfn-
un og lauffall.
„Tímabilið frá lauf-
falli að vöknun er
dvalaástand og í
því ástandi er
plantan nægilega
harðgerð fyrir
frost. Það gerir
hún með því að um-
breyta orku í
mjölva, sem er
þurrefni, og þenst
þess vegna ekki út
í frosti, um leið
tæmir hún allar
frumur af vatni.
Með þessu móti
getur hún frosið án
þess að skaðast.
Þurrefnið eða
mjölvinn inniheld-
ur orku sem þær
þurfa að nota til að
geta laufgast, þessi
orka losnar úr læð-
ingi á vöknunar-
stiginu en þá sýgur
plantan vatn og
umbreytir mjölv-
anum í orkuform sem nýtist henni á
þessu stigi. Frá byrjun vöknunar og
þar til laufgun er langt komin er
plantan að taka af forða sínum og
fær nánast engan nýjan, þar sem
ljóstillífun er ekki hafin. Orkubirgðir
þessar eru geymdar, hjá trjám og
runnum, í rót-stofni og greinum en
hjá fjölærum plöntum og laukplönt-
um í rótum og hnúðum, það er tak-
markað magn af orku sem kemst fyr-
ir þar og því ekki mikill umframforði
til en þó einhver.
Þegar planta fer af stað að vori
vekur hún ekki öll brumin sem geta
orðið að laufi, þannig að ef hún verð-
ur fyrir áfalli hefur hún varaforða
sem hún getur gripið til. Þetta veldur
að þær eru vel í stakk búnar til að
takast á við áföll eins og frost eftir
laufgun, þetta er þó misjafnt eftir
tegundum.“
Þorkell segir plöntur laga sig að
þeim aðstæðum sem þær koma úr og
vakna við vekjaraklukku sem saman-
stendur aðallega af hita og ljósi.
„Þegar plöntur eru teknar úr sínu
náttúrulega umhverfi og fluttar milli
landshluta og jafnvel heimsálfa rugl-
ast þessi klukka og því meir sem þær
eru framandi því viðkvæmari verða
þær fyrir að láta blekkjast og laufg-
ast ótímabært, en þess skal þó gæta
að það er mjög misjafnt hvenær
plöntur fara af stað, t.d. eru til lauk-
plöntur sem blómstra að vetri, svo
sem margir krókusar og hátíðar-
liljur, og þetta virðist ekki gera þeim
lífið erfiðara.“
Guðmundur Vernharðsson hjá
Gróðrarstöðinni Mörk segir tegundir
eins og reyniblöðku, gljámispil og
blátopp vera fljótar af stað á vorin og
geta farið illa út úr hlýindakafla um
vetur.
„Þær tegundir sem verða helst
fyrir skemmdum eru þær sem
blómstra áður en þær laufgast og þá
eru það rósakirsi og töfratré.“
Páskaliljurnar geta farið illa
Guðmundur segir þó hlýindakafl-
ann sem kom nú í febrúar ekki hafa
átt að valda neinum skaða. „Hlýinda-
kafli í febrúar er ekki eins hættu-
legur og hlýindakafli í mars. Því í
mars er bæði hlýrra og sólin er kom-
in hærra á loft og þá gerist allt miklu
hraðar.“ Hann segir fjölærar
plöntur, eins og páskaliljur, sem
blómstra mjög snemma á vorin geta
farið illa út úr hlýindakafla um miðj-
an vetur.
„Það er sagt að á haustin eigi fólk
ekki að hreinsa laufin ofan af fjölæru
plöntunum því þau skýla þeim bæði
fyrir hita og frosti.“ Guðmundur ráð-
leggur fólki að gera ekki neitt við
plöntur í hlýindaköflum nema það
séu sérstakar dekurplöntur, þá sé
hægt að setja striga utan um þær.
„Annars verðum við bara að láta
náttúruna hafa sinn gang.“
 GARÐYRKJA | Flestar plöntur eru nokkuð vel í stakk búnar til að takast á við frost eftir ótímabæra laufgun
Strigi skýlir
plöntum fyrir
miklu frosti
Eftir Ingveldi Geirsdóttur
ingveldur@mbl.is
Morgunblaðið/Ásdís
Þorkell Gunnarsson skrúðgarðyrkjumeistari segir að þegar planta fari af
stað að vori veki hún ekki öll brumin sem geta orðið að laufi, þannig að ef
hún verður fyrir áfalli hefur hún varaforða sem hún getur gripið til.
Morgunblaðið/Steinunn Ásmundsdóttir
Fjölærar plöntur, eins
og páskaliljur, sem
blómstra mjög snemma
á vorin geta farið illa
út úr hlýindakafla
um miðjan vetur.
Morgunblaðið/Ásdís
„Þegar meta á hvort plöntu stafar
veruleg ógn af frostsköðum þarf
fyrst að átta sig á því hve langt þær
eru komnar á laufgunarstiginu,“
segir Þorkell.