Fréttablaðið - 01.05.2009, Blaðsíða 16

18 1. maí 2009 FÖSTUDAGUR
UMRÆÐAN
Jón Baldvin Hannibalsson
skrifar um Ísland og ESB
Öllum þessum frambjóðendum tókst að fara í gegnum kosn-
ingabaráttuna án þess að upp-
lýsa þjóðina um hvað hún skuldaði
mikið; án þess að segja henni frá
neyðarfjárlögum með niðurskurði
og skattahækkunum; og án þess að
þorri kjósenda hafi grænan grun
um yfirvofandi bankahrun ríkis-
banka, sem eru klyfjaðir ónýtum
lánasöfnum.
Á flestum frambjóðendum var
ekki annað að heyra en að fastir
liðir væru bara eins og venjulega.
Samt keyrði um þverbak, þegar
sumir frambjóðendur fóru að upp-
lýsa væntanlega kjósendur um Evr-
ópusambandið. En úr því að Sam-
fylking og Vinstri græn eru þrátt
fyrir allt sest að samningaborði
um Evrópumál, er kannski ekki
úr vegi að leiðrétta verstu ambög-
urnar, sem haldið var að þjóðinni í
kosningabaráttunni.
1. Fullveldi fyrir bí. Evrópusam-
bandið er samtök sjálfstæðra þjóða
og fullvalda ríkja. Sérstaða Evr-
ópusambandsins er sú að aðildar-
ríki láta af hendi hluta af fullveldi
sínu, en fá í staðinn hlutdeild í sam-
þjóðlegu valdi sambandsins. Þetta
þýðir meðal annars að smáþjóðir
eru áhrifameiri um eigin hagsmuni
innan sambandsins en utan.
Eystrasaltsþjóðirnar eru gott
dæmi um það. Þær endurheimtu
sjálfstæði sitt formlega árið 1991,
eftir að hafa verið innlimaðar með
hervaldi í sovéska nýlenduveldið
í tæplega hálfa öld. Fyrsta verk
þeirra að fengnu sjálfstæði var
að ganga í Evrópusambandið. Það
gerðu þær að sjálfsögðu ekki til
þess að farga nýfengnu fullveldi,
heldur til að festa það í sessi og
tryggja það fyrir utanaðkomandi
ásælni. Þær gengu í ESB til þess
að styrkja stöðu sína sem sjálfstæð-
ar þjóðir. Það er fásinna að halda
því fram að frændþjóðir okkar á
Norður löndum, sem eru í ESB, séu
ekki lengur sjálfstæðar þjóðir.
Með aðild okkar að EES-samn-
ingnum erum við nú þegar aðil-
ar að ESB að u.þ.b. tveimur/þriðju
hlutum, án þess að hafa áhrif á
þá löggjöf, sem við fáum senda í
pósti.Það sæmir varla fullvalda
þjóð. Með inngöngu í ESB mund-
um við styrkja fullveldi okkar en
ekki veikja.
2. Ekki núna – kannski seinna.
Það tekur tíma – nokkur ár allt
í allt – að semja um aðild og upp-
töku evru, breyta stjórnarskrá
og leggja aðildar samning undir
þjóðar atkvæði. Einmitt
þess vegna töpum við á
því að draga málið á lang-
inn. Einmitt þess vegna
þurfum við að byrja
samnings ferlið strax. Og
þetta er nauðsynlegt, af
því að traustur gjaldmið-
ill og lægri vextir á lánum
eru forsenda þess, að við
getum unnið okkur út úr
kreppunni. Til þess þurf-
um við að semja við Evrópusam-
bandið núna, ekki seinna. Af því
að Evrópusambandsaðild er partur
af lausninni á bráðavandanum, en
ekki framtíðarmúsík, sem við döns-
um eftir einhvern tíma seinna.
3. Evrópusambandið veitir engar
varanlegar undanþágur. Með
öðrum orðum, það er ekki hægt að
semja við Evrópusambandið. Þetta
er ósatt. Allar þjóðir (og þær eru
núna 27) sem hafa samið um aðild,
hafa fengið viðurkenningu á brýn-
ustu þjóðarhagsmunum í aðildar-
samningum. Það er sjálf aðferða-
fræði Evrópusambandsins að leysa
ágreiningsmál með samningum, á
grundvelli laga og réttar.
Aðildarsamningar hafa sömu
þjóðréttarlegu stöðu og sjálfur
stofnsáttmálinn. Það þýðir að þeim
verður ekki breytt – þeir fela í sér
varanlega lausn – nema við sam-
þykkjum breytinguna sjálf. Dæmi
um sérlausnir með vísan til sér-
stakra aðstæðna eru mýmörg. Gott
dæmi er sérlausn fyrir heimskauta-
landbúnað Finna og Svía norðan
62° breiddargráðu. Með EES-samn-
ingnum hefur Ísland þegar yfirtek-
ið um tvo/þriðju hluta af regluverki
ESB. Meðal samningsmarkmiða
er að fá viðurkenningu á sérlausn
fyrir íslenskt fiskveiðistjórnunar-
svæði.
4. Þeir stela af okkur auðlindunum.
Þetta er skröksaga. Aðildarþjóðir
Evrópusambandsins ráða sjálfar
yfir auðlindum sínum. Bretar ráða
sjálfir yfir sinni Norðursjávarolíu;
Þjóðverjar yfir sínum kolanám-
um í Ruhr, Spánverjar yfir sínum
ólívulundum og Finnar yfir sínum
skógar lendum. Með sama hætti
munum við, Íslendingar, ráða yfir
okkar eigin orkulindum í fallvötn-
um og jarðvarma. Okkur er í sjálfs-
vald sett, hvernig við högum eigna-
réttarskipan á auðlindum – hvort
þær eru í einka- eða þjóðareign.
5. Við glötum yfirráðum yfir fiski-
miðunum. Það er óhætt að full-
yrða að það verður engin breyt-
ing á úthlutun veiðiheimilda innan
íslenskrar lögsögu við aðild að Evr-
ópusambandinu. Grundvallarreglur
um sögulegan rétt og hlutfallsleg-
an stöðugleika þýða að aðrar þjóð-
ir öðlast engan rétt til veiða innan
íslensku lögsögunnar.
Eina breytingin verður
sú, að útlendingar munu
öðlast rétt til að fjárfesta
í íslenskum sjávarútvegs-
fyrirtækjum. Rétt eins og
Samherji t.d. hefur fjárfest
í sjávarútvegsfyrirtækjum
innan ESB. (70 prósent af
tekjum Samherja koma
utan Íslands).
Vegna samkeppnis yfir-
burða íslensks sjávarútvegs er
þetta kostur en ekki galli. Þetta
er til dæmis leið til að losa sjávar-
útvegsfyrirtækin út úr skuldum,
sem þau eru sokkin í vegna kvóta-
brasks. Hverri þjóð er heimilt að
setja nánari reglur til að tryggja
löndun og fullvinnslu afla í heima-
höfn, þannig að tekjur skili sér til
heimalandsins.
6. Sameiginleg fiskveiðistefna ESB
rústar sjávarútveginn. Hin sam-
eiginlega fiskveiðistefna Evrópu-
sambandsins (CFP) er undantekn-
ing frá þeirri grundvallarreglu, að
sérhver aðildarþjóð ráði ein yfir
auðlindum sínum. Ástæðan er auð-
skilin. Öldum saman hafa margar
þjóðir stundað veiðar úr sameigin-
legum fiskistofnum á sameiginlegu
hafsvæði, t.d. á Norðursjónum. Til
þess að gæta jafnræðis var reglu-
setning um nýtingu sameiginlegra
fiskistofna færð til Evrópusam-
bandsins. Aðildarríkin verða síðan
að semja sín í milli um framkvæmd
stefnunnar og nýtingu auðlindar-
innar.
Þetta fyrirkomulag helgast af
þessum sérstöku aðstæðum. Það
gegnir allt öðru máli um íslensku
fiskveiðilögsöguna. Hún er alger-
lega aðskilin frá hinu sameigin-
lega hafsvæði ríkjanna við Norður-
sjó. Helstu nytjastofnar okkar eru
allir staðbundnir. Að því er varð-
ar flökkustofna, þá semjum við
nú við Evrópusambandið og aðrar
nágrannaþjóðir um nýtingu þeirra.
Breytingin verður sú, að eftir aðild
semjum við innan Evrópusam-
bandsins um okkar hlut.
Í ljósi þessara aðstæðna munu
Íslendingar setja fram þá samn-
ingskröfu, að íslenska lögsagan
verði sérstakt fiskveiðistjórnar-
svæði. Rökin fyrir þessari kröfu
eru, að hér sé um brýnustu þjóðar-
hagsmuni að ræða. Fyrir þessu eru
fjölmörg fordæmi. Allar aðildar-
þjóðir hafa fengið viðurkenningu
á brýnustu þjóðarhagsmunum.
Það sem auðveldar okkur að ná
þessari samningsniðurstöðu er, að
það er ekkert frá Evrópusamband-
inu eða aðildarþjóðum þess tekið
og við gerum engar kröfur um að
taka neitt frá þeim, sem þær hafa
átt. Þess vegna ætti ekki að vera
torvelt að ná fram slíkri samnings-
niðurstöðu, sem væri viðunandi
fyrir báða aðila.
7. Landbúnaðurinn mun leggjast
af. Þetta er dæmigerður hræðslu-
áróður. Samningsniðurstaðan
varðandi íslenskan landbúnað
mun sennilega taka mið af sérlausn
Finna og Svía um þeirra heimskauta-
landbúnað. Sú lausn felur m.a. í sér,
að okkur verður í sjálfsvald sett að
styrkja eigin landbúnað umfram þá
styrki, sem fást úr sameiginlegum
sjóðum ESB. En starfs umhverfi
landbúnaðarins hefur verið að
breytast og mun halda áfram að
breytast. Búum fækkar um leið
og þau stækka, vegna hagræðing-
ar. Það er framhald af ríkjandi
þróun. Aukið viðskiptafrelsi með
landbúnaðarafurðir mun hvort
eð er verða staðfest, þegar yfir-
standandi samningalotu alþjóða-
viðskiptastofnunarinnar (WTO)
lýkur.
Starfsskilyrði landbúnaðarins
munu því breytast, hvort heldur við
göngum í ESB eða ekki. Styrkir frá
ESB eru ekki framleiðslutengdir
heldur beinast frekar að búsetu,
byggðastefnu og innviðum á lands-
byggðinni. Innlend landbúnaðar-
framleiðsla mun því áreiðanlega
taka breytingum, hvort heldur við
göngum í ESB eða ekki. En í þeim
breytingum felast líka tækifæri
fyrir sumar greinar landbúnaðar-
ins. Þar getum við mikið lært af
Svíum, en sænsk landbúnaðarfram-
leiðsla hefur styrkt stöðu sína eftir
aðild á innri markaðnum.
8. Evrópusambandið er ólýðræðis-
legt. Engin önnur fjölþjóðasamtök
hafa hjálpað jafnmörgum þjóðum
til að losna frá arfleifð einræðis og
kúgunar og að byggja upp stofnan-
ir og starfshætti lýðræðis eins og
Evrópusambandið. Þetta á við um
Spán, Portúgal og Grikkland. Þetta
á við um þjóðir Mið- og Austur-
Evrópu. Þetta á við um vinaþjóðir
okkar við Eystrasalt. Þetta á við
um hinar nýfrjálsu þjóðir á Balkan-
skaga. Fyrir utan átökin á Balkan-
skaga, þar sem Evrópusamband-
ið gætir nú friðarins, hefur þessi
lýðræðisþróun átt sér stað án vald-
beitingar. Evrópusambandið er
því sterkasta friðar- og lýðræðis-
afl í okkar heimshluta. Þar að auki
er Evrópusambandið öðrum fyrir-
mynd um það, hvernig efnahag og
lífskjörum hinna fátækari þjóða
hefur verið lyft upp á stig hinna,
sem betur hefur búnast.
Evrópusambandið er því öflugt
jöfnunarafl að því er varðar efna-
hags- og lífskjaraþróun íbúanna.
Innan Evrópusambandsins er að
finna rótgrónustu lýðræðisþjóðir
heims. Eftir hrun horfast Íslend-
ingar í augu við veikleika og van-
kanta okkar lýðræðisskipunar. Við
ættum að láta ógert að kveða upp
sleggjudóma um vanþroska lýð-
ræði annarra. Við höfum ekki efni
á því.
9. Við erum svo smá að við höfum
engin áhrif innan ESB. Það eru
vandfundin þau fjölþjóðasamtök í
veröldinni, þar sem smáþjóðir hafa
jafnmikil áhrif og innan Evrópu-
sambandsins. Af 27 aðildar þjóðum
ESB eru 21 skv. skilgreiningu smá-
þjóðir. Forystumönnum þessara
þjóða ber saman um að smáþjóðirn-
ar hafi styrkt stöðu sína með aðild
að ESB í samanburði við að standa
einar utan garðs. Þær þjóðir kall-
ast stórþjóðir, sem geta farið sínu
fram, án þess að taka tillit til ann-
arra.
Stórþjóðir geta haft sitt fram
í krafti efnahagslegra yfirburða
eða hervalds. Það eru hinar stærri
þjóðir innan Evrópusambandsins
(eins og t.d. Þjóðverjar, Frakkar og
Bretar) sem með aðild sinni hafa
afsalað sér valdi og skuldbundið
sig til að leysa ágreiningsmál innan
bandalagsins með samningum,
á grundvelli laga og réttar. Frið-
samleg lausn deilumála er brýn-
asta hagsmunamál smáþjóða. Sú
aðferðafræði Evrópusambandsins
að leysa ágreiningsmál með samn-
ingum er því smáþjóðum í hag.
Innan Evrópusambandsins gætir
vaxandi tilhneigingar til svæðis-
bundins samstarfs. Innan Evrópu-
sambandsins munu Íslendingar
skipa sér í sveit með öðrum Norður-
landaþjóðum og Eystrasaltsþjóðum
í svæðisbundnu samstarfi innan
ESB. Með því móti munum við
styrkja stöðu okkar í samanburði
við það að standa einir utan garðs.
10. Það eru allir vondir við okkur í
ESB, sbr. reynsluna af Bretum og
Icesave. Þetta er misskilningur.
Fórnarlömbin í Icesave-málinu
voru breskir og hollenskir sparifjár-
eigendur og á endanum íslenskir
skattgreiðendur. Skúrkarnir voru
eigendur og forráðamenn Lands-
bankans, sem buðu sparifjáreig-
endum í þessum löndum hæstu
vexti til þess að fá þá til að trúa sér
fyrir sparifé sínu, til þess að bjarga
sjálfum sér úr lausafjárkreppu við
endurfjármögnun eigin skulda.
Að því er varðar Holland, þá
stungu þeir af, án þess svo mikið
sem þakka fyrir sig. Íslensk yfir-
völd vissu frá upphafi, að útibú
íslenskra banka alls staðar á
EES-svæðinu, voru undir íslensk-
um bankaleyfum, undir íslensku
eftir liti og undir íslenskri spari-
fjártryggingu lögum samkvæmt.
Það vorum við sem brugðumst.
Þetta réttlætir að sjálfsögðu ekki
hefndar ráðstafanir Breta með því
að beita hryðjuverkalögum. En af
einhverjum ástæðum hafa íslensk
stjórnvöld ekki treyst sér til að
höfða mál gegn Bretum til að fá því
hnekkt. Þau skulda okkur skýringu
á því.
Sannleikurinn er sá, að Íslend-
ingar hafa notið góðs af samstarfi
við grannþjóðir. Við höfum notið
góðs af Norðurlandasamstarf-
inu. Við nutum góðs af Marshall-
aðstoðinni án þess að fullnægja
settum skilyrðum. Við nutum góðs
af varnarsamstarfinu við Banda-
ríkjamenn – græddum m.a.s. á því,
á meðan aðrar þjóðir færðu fórnir
í þágu landvarna. Við höfum notið
góðs af EES-samningnum, sem
með einu pennastriki veitti okkur
aðgang á jafnréttisgrundvelli að
stærsta fríverslunarsvæði heims.
Og við höfum notið góðs af Evr-
ópusamstarfinu á mörgum sviðum,
ekki síst að því er varðar vísindi og
rannsóknir, menntun og menningu.
Við erum vegna uppruna okkar,
sögu og menningar Evrópuþjóð og
eigum heima í samstarfi evrópskra
lýðræðisríkja.
11. Evrópusambandið er sósíalískt
ríkisforsjárbákn og/eða valda-
stofnun heimskapítalismans í anda
frjálshyggju. Bíðum hæg. Hvort
tveggja getur ekki verið satt, enda
er sannleikurinn sá, að hvorugt er
sannleikanum samkvæmt. Hægri
öfgamenn í Bandaríkjunum fyrir-
líta Evrópusambandið á þeirri for-
sendu að það sé hálfsósíalískt vel-
ferðarapparat, sem hafi misst alla
lyst á að standa við bakið á Banda-
ríkjamönnum í ofbeldisverkum
þeirra vítt og breitt um heiminn.
Það má til sanns vegar færa að
þjóðfélagsgerð flestra Evrópu-
þjóða dregur í vaxandi mæli dám
af hinu norræna velferðarríki
miklu fremur en af óbeisluðum
kapítalisma í amerískum dúr. Evr-
ópuþjóðir verja takmörkuðum fjár-
munum til vígbúnaðar og stefna
ekki að heimsyfirráðum. Evrópu-
sambandið er friðarafl í okkar
heimshluta. Helmingurinn af allri
þróunaraðstoð við fátækar þjóðir
kemur frá Evrópusambandinu og
Evrópusambandið er frumkvöðull
um umhverfisvernd á heimsvísu.
Þrátt fyrir þetta vilja ýmsir
vinstrimenn telja sér trú um, að
Evrópusambandið sé valdastofnun
í þjónustu fjármagns og í anda
frjálshyggju. Þeir sem því trúa
ættu að gera samanburð á velferðar-
þjónustu og félagslegum réttind-
um almennings í ríkjum Evrópu í
samanburði við hið hráslagalega
og mannfjandsamlega auðræði í
Bandaríkjum Norður-Ameríku. Sá
samanburður mun leiða hið sanna
í ljós.
Það ætti líka að auðvelda vinstri-
mönnum að kveða upp úr um það,
hvort heldur þeir vilja að Ísland
framtíðarinnar verði skrípamynd
af amerískum kapítalisma eða
virkur þátttakandi á jafnréttis-
grundvelli í samstarfi hinna nor-
rænu velferðarríkja innan vébanda
Evrópusambandsins.
Höfundur nam vinnumarkaðs-
hagfræði í Svíþjóð 1963-64 og var
sendiherra Íslands í Finnlandi og
Eystrasaltsríkjum 2002-2006.
Ellefu firrur um Evruland
JÓN BALDVIN
HANNIBALSSON
Menningarstefna í mannvirkjagerð - stefna íslenskra stjórnvalda í byggingarlist var samþykkt af ríkisstjórn í apríl 2007. Í
henni er birt stefna íslenskra stjórnvalda um hönnun og byggingu opinberra mannvirkja og þar segir m.a.: “Sjálfbærni og
vistvæn sjónarmið krefjast nýrra nálgana við skipulag, hönnun og framkvæmdir. Í þeim efnum á hið opinbera að vera í
forystu og setja metnaðarfull markmið”.
Þá samþykkti ríkisstjórnin í mars 2009 stefnu um vistvæn innkaup. Í stefnunni er sagt fyrir um hvernig samþætta eigi um-
hverfi ssjónarmið innkaupum hjá ríkinu. Þessi stefna tekur að sjálfsögðu til innkaupa er tengjast opinberum framkvæmdum,
enda fara þar fram á vegum ríkisins umfangsmikil innkaup á vörum og þjónustu.
Til að ræða þessi mál er boðað til opins umræðufundar þriðjudaginn 5. maí 2009, kl. 10:00 í húsi Orkuveitu Reykjavíkur,
Bæjarhálsi 1, Reykjavík. Á fundinn mætir Sannie Verweij frá “Dutch Green Building Council” og mun hún annars vegar segja
frá stofnun þeirra samtaka í Hollandi og hins vegar lýsa því hvernig þeir aðlöguðu BREEAM vottunarkerfi ð að aðstæðum í Hol-
landi.
Dagskrá
Green Building Council:
10.00-10.15 Setning fundar - Óskar Valdimarsson, FSR
10.15-11.00 Kynning á “Dutch Green Building Council”, tilurð hans og hvernig fjármögnun er hátað
Sannie Verweij, DGBC
11.00-11.15 Kaffi hlé
11.15-11.30 Staðan á Íslandi í dag - Kristveig Sigurðardóttir, Almennu verkfræðistofunni
11.30-12.00 Umræður um “Green Building Council”, reynsla Hollendinga og möguleikar á að setja slíkt ráð á stofn á
Íslandi. Stjórn umræðu: Óskar Valdimarsson, FSR
12.00-13.30 Hádegisverðarhlé
Aðlögum BREEAM að íslenskum aðstæðum:
13.30-14.30 BREEAM NL – upplýsingar um aðlögunarferlið í Hollandi og helsta mismuninn á hollenska og breska kerfi nu
- Sannie Verweij, DGBC
14.30-14.45 Kaffi hlé
14.45-15.15 Yfi rlit yfi r helstu atriði í BREEAM sem Ísland gerir athugasemdir við - Harpa Birgisdottir, EFLA
15.15-16.30 Umræður um BREEAM NL og möguleika/áhuga á fara svipaða leið á Íslandi.
Stjórn umræðu: Óskar Valdimarsson, FSR
Vegna þátttöku Sannie Verweij fer fundurinn fram á ensku.
Fundurinn er öllum opinn og aðgangur er ókeypis.
Vistvænar byggingar á Íslandi
Umræðufundur um næstu skref