Samvinnan - 01.12.1967, Blaðsíða 15

Stalín við hersýningu á Rauðatorgi 1937 ásamt Krústsjov og Dímítrov (t.v.), Mólotov og Mikójan (t.h.).
þúsunda saklausra karla og kvenna. Að
vísu höfðu átt sér stað minniháttar of-
sóknir á árunum 1935—1936, eftir morðið
á Kírov í desember 1934. Kírov hafði ver-
ið dyggur skjólstæðingur Stalíns, a. m.
k. framtil 1934, og verið sendur til Len-
íngrad til að vinna bug á hinum miklu
áhrifum Zínovévs í þeirri borg. Ekki er
vitað með vissu hvernig morðið bar að
höndum, þareð allir samstarfsmenn
Kírovs voru síðar drepnir, en Krústsjov
og fleiri hafa meir en gefið í skyn að
Stalín hafi fyrirskipað morðið þegar
hann hélt að jafnvel Kírov væri að snú-
ast gegn sér. Stalín var án efa hræddur,
því hann vissi um logandi hatur óteljandi
óvina; morðingjarnir voru dæmdir með
leynd og réttaðir. Fjörutíu af lífvörðum
Stalíns voru einnig dregnir fyrir rétt og
annaðhvort fangelsaðir eða líflátnir. Og
tugir þúsunda kommúnista í Leníngrad
voru ýmist drepnir eða fluttir til Síberíu
þar sem þeir lifðu við margfalt grimmi-
legri kjör en Stalín sjálfur 20 árum áð-
ur. Zínovév og Kamenév héldu lífi í bili
með því að játa enn fleiri afglöp, en var
haldið í fangelsi. Trotski hélt uppi stöð-
ugum árásum á Stalín fyrir svik hans
við byltinguna úr útlegðinni í Noregi og
Mexíkó, og þegar hreinsanirnar héldu
áfram mun Túkhatsévskí marskálkur
hafa stofnað til samsæris gegn Stalín
(einsog þýzku herforingjarnir gegn Hitl-
er). En yfirgnæfandi meirihluti fórnar-
lambanna 1936—’38 voru dyggir flokks-
menn sem ekkert höfðu til saka unnið
nema kannski vera kunnugir eða tengd-
ir einhverjum sem kynni að hafa samúð
með Zínovév eða Kamenév eða Búkhar-
in, að ekki sé minnzt á sjálfan erkióvin-
inn Trotskí. Fólk hvarf unnvörpum,
þegjandi og hljóðalaust, og menn lærðu
fljótt að spyrja engra spurninga. Flest
„réttarhöldin“ voru leynileg, en hald-
in voru þrenn sýndarréttarhöld yfir fræg-
ustu mönnunum: í þeim fyrstu voru
Zínovév, Kamenév og fjórtán aðrir dæmd-
ir (ágúst 1936), í þeim næstu Radek og
sextán aðrir (jan. 1937) og í þeim þriðju
Búkharin, Rýkov, Jagóda (sem verið
hafði aðalvitnið gegn Zínovév og Kam-
enév) og átján aðrir (júní 1937). Túkha-
tsévskí marskálkur, hin mikla hetja
Rauða hersins í borgarastyrjöldinni, og
aðrir háttsettir herforingjar voru dæmd-
ir með leynd og skotnir 12. júni 1937.
Þann dag voru fimm af sex síðum
Pravda helgaðar háværum kröfum um
líflát og meiri líflát.
Við öll réttarhöldin lauk hinn opinberi
ákærandi, Visjinskí, máli sínu með orð-
unum „Skjótið þessa óðu hunda“. Lýsing-
ar hans á sökudólgunum voru mjög í
sama dúr. Það merkilega var, að helztu
upphafsmenn ógnanna voru alls ekki
óhultir. Jagóda og Jezhov, sem báðir voru
yfirmenn öryggislögreglunnar á þessum
árum, voru líflátnir hvor á eftir öðrum.
Um það er lauk voru allir sjö meðlimir
framkvæmdaráðsins undir stjórn Len-
íns fallnir — nema Stalín; og af 21 með-
limi miðstjórnarinnar á dögum Leníns
voru aðeins tveir lífs — Stalín og eini
kvenmaður miðstjórnarinnar. Af fimm
marskálkum Rauða hersins lifðu tveir af
hreinsanirnar. Fleiri starfsmenn Kom-
interns voru á þessu skeiði handteknir
af sovézkum yfirvöldum en af öllum auð-
valdsríkjunum næstu 20 ár þar á undan.
Enginn gömlu bolsévíkanna fékk að
halda lífi — Trotskí var erfiðastur við-
fangs, en sumarið 1940 náði launmorð-
ingi einnig til hans og banaði honum
með íshaka þar sem hann sat við að
semja ævisögu Stalíns.
Hreinsanir Stalíns höfðu furðulítil
áhrif á efnahagsþróun Sovétríkjanna.
Nýir embættismenn og tæknifræðingar,
flestir ungir og fáfróðir um heiminn utan
ættlandsins, tóku við rekstri ríkisins. En
Rauði herinn varð fyrir alvarlegu áfalli,
einsog síðar kom átakanlega í ljós.
Utanríkisstefna Stalíns hafði alla tíð
einkennzt af mikilli varfærni og tor-
tryggni, byggzt á „jafnvægi óttans."
Framtil 1933 var hann heldur vinveittari
Þjóðverjum, erfðafjendum Rússa, en
Bretum og Frökkum sem áttu Pólverja
og Tékka að bandamönnum. En eftir
valdatöku Hitlers, sem opinskátt boðaði
stríð á hendur bolsévíkum og þýzkt veldi
í Úkraínu og Síberíu, snerist hann í orði
kveðnu á sveif með Bretum og Frökkum,
gekk í Þjóðabandalagið, gerði vináttu-
sáttmála við Frakka og bauð jafnvel
Anthony Eden til Moskvu. En hann
treysti hvorki nazistum né kapítalistum,
og Múnchen-sáttmálinn 1938 sannfærði
hann um að Bretar og Frakkar mundu
ekki berjast við Þjóðverja meðan þeir
beindu sjónum sínum austurábóginn.
Þegar Bretar fóru þess á leit eftir að
Þjóðverjar höfðu hernumið Prag í marz
1939, að Rússar tækju ábyrgð á landa-
mærum Póllands og Rúmeníu, hafnaði
Stalín því nema til kæmi fullkomið hern-
aðarbandalag. Chamberlain forsætisráð-
herra Breta neitaði að ræða þann mögu-
leika; Pólverjar og Rúmenar þverneit-
uðu að hleypa rússneskum herafla eða
flugvélum innfyrir landamæri sín; yfir-
leitt var farið með Stalín einsog skálk,
sem gæti orðið að liði í viðureigninni
við þýzka vitfirringinn, en yrði aldrei
dubbaður uppí heiðvirðan laganna vörð.
Þegar loks ensk-frönsk samninganefnd
var send til Moskvu á elleftu stundu
(ágúst 1939), voru í henni tiltölulega
valdalitlir herforingjar; þeir frestuðu
brottför sinni í ellefu daga og lögðu þá
uppí fimm daga siglingu í stað þess að
fljúga! Kannski hefur Stalín dottið í
hug, að Bretum og Frökkum væri ekki
full alvara með tali sínu um bandalag
gegn Hitler.
Einsog hans var vandi hafði hann far-
ið að öllu með slægð. Meðan hann þótt-
ist vera að semja við Breta og Frakka,
hafði hann gert Hitler leynileg boð um
samkomulag: ekkert stríð milli Rússa og
Þjóðverja um Pólland, heldur bróðurleg
helmingaskipti. Þannig sá hinn frægi
sáttmáli Stalíns og Hitlers dagsins ljós og
kom öllum mjög á óvart. í Sovétríkjun-
um olli hann miklum ruglingi meðan ver-
ið var að setja áróðursvélarnar í öfug-
an gír. Meðal kommúnista utan Rúss-
lands skóp hann óvænta nauðsyn þess
að standa á höfði, sem þeir gerðu í heil
tvö ár og virtust una því bærilega. Stal-
ín tók hér mikla áhættu og taldi sig
vafalaust hafa valið skárri kostinn af
tveimur illum, en honum skjátlaðist þar.
Hann ávann sér illvilja og aðhlátur hugs-
andi manna; hann fékk ekki hindrað
styrjöld, og þegar ráðizt var á Rússa
voru hugsanlegir bandamenn ýmist ger-
sigraðir eða einangraðir frá meginlandi
Evrópu (Bretar).
Á árunum 1939—’40 reyndi Stalín að
efla varnirnar að vestan ánþess að
15