Samvinnan - 01.12.1967, Blaðsíða 66

fyrst og fremst af siðum þess þjóðfé-
lags eða þeirrar stéttar, sem þeir eru
hluti af: jafnvel þeir hópar sem gera
uppreisn gegn siðum þjóðfélagsins mynda
sér sína ákveðnu siði, sem þeir fylgja á
sama hátt og aðrir fylgja almennum
siðum (og eru auk þess mótaðir af af-
stöðu þeirra til almennu siðanna), og
markmið Rohmers, sem hefur orðið fyrir
miklum áhrifum af frönskum 18. aldar
bókmenntum, er að gera dæmisögu um
atferli ákveðins hóps ungs fólks í frönsku
nútímaþjóðfélagi, þess fólks sem hefur
losað sig einna mest undan áhrifavaldi
gamalla siða, og rök (eða útskýringar)
unga fólksins á þessu atferli. Til að ná
þessu fram byggir hann myndina upp á
þremur sviðum: sviðum atburðanna
sjálfra, sem sýna óljós, breytileg tengsl
persónanna hverrar við aðra, sviði sam-
ræðna persónanna um atferli sitt og
viðskipti, og sviði skýringa Adriens (sem
segir söguna) á öllu saman, og milli þess-
ara sviða getur bæði verið samhljómur
og spenna. — Daniel fellur brátt fyrir
Haydée, en þeirra ævintýri varir skamma
stund. Adrien á hins vegar í talsverðri
baráttu við sjálfan sig. Hann vill gjarn-
an liggja konuna, en hann gerir það
ekki, því að hann segist ekki vilja verða
hluti af „safni“ hennar. En er það öll
ástæðan? Adrien er sköpunarverk nú-
timamenningarinnar, gáfaður, mennt-
aður og flæktur í brotum alls kyns heim-
speki og vísinda, svo að hann getur alls
ekki komizt út úr sínum eigin heimi og
getur því alls ekki nálgazt Haydée. Hann
vill ekki sofa hjá henni, því að hann veit
að hún verður honum jafn fjarlæg og
óþekkjanleg eftir sem áður. En öll
Haydée er í rauninni ekki annað en
það sem fyrsti formálinn sýndi, ung
stúlka sem gengur um í sterku sól-
skini á strönd Miðjarðarhafsins eins
og Sapfó fyrir 25 öldum, og dularfullt
bros hennar „þýðir“ ekkert, heldur er
aðeins hluti af henni sjálfri, geislun
hennar.
Barátta Adriens varir nokkra stund,
en þegar hann er í þann veginn að falla
fyrir stúlkunni, flýr hann burt. Fin.
DEUX OU TROIS CHOSES QUE JE
SAIS D’ELLE
(Tvennt eða þrennt sem ég veit um hana)
eftir Jean-Luc Godard.
Jean-Luc Godard er án efa einn hinna
þekktustu kvikmyndara Frakklands af
yngri kynslóðinni nú, en um leið er hann
þeirra umdeildastur. Hann hefur ákafa
aðdáendur, sem æpa „guðdómleg snilld“
í hvert skipti sem hann sendir frá sér
nýja kvikmynd (en slíkt gerist venjulega
tvisvar á ári) og dæma gjarnan myndir
annarra eftir því að hve miklu leyti
þær líkjast verkum meistarans (gott
dæmi um slíka menn er gagnrýnandi
vikublaðsins Le nouvel observateur, hinn
kjarnyrti Michel Cournot, sem sagði t. d.
um nýjustu mynd Antonionis, Blow up:
„Snilldarverk — en aðeins fyrir IBM-
vélar!“). En Godard á einnig harðvít-
uga andstæðinga, sem telja varla þuml-
ung af verkum hans neins virði og gagn-
rýna myndir hans því harðar, sem þær
verða fleiri.
Ástæðan fyrir þessu er að sjálfsögðu
persónuleiki hans og stíll. Godard hefur
löngum farið sínar eigin götur, m. a.
stefnt að því að gera hlutverk sögunn-
ar í kvikmyndinni sem allra minnst og
ná fram áhrifum hins ruglingslega lif-
aða lífs. Þegar hann setti saman sina
fyrstu kvikmynd, A bout de souffle,
klippti hann þegar burtu atriði, sem þó
voru nauðsynleg fyrir atburðarás mynd-
arinnar, og síðan hefur þessi tilhneiging
hans aukizt með hverri kvikmynd. Þetta
ásamt ýmsum mjög persónulegum stíl-
brögðum Godards hefur mjög farið í
taugar margra.
í vetur vann Godard samtímis að gerð
tveggja kvikmynda „Made in U.S.A.“ og
„Deux ou trois choses que je sais d’elle“
og voru þær frumsýndar með stuttu milli-
bili. Made in U.S.A. mun fjalla um Ben
Barka málið, sem mjög rótaði upp í hug-
um Frakka á sínum tima, en hana hef
ég því miður ekki séð, svo að ég get
ekki neitt um hana sagt. „Tvennt eða
þrennt sem ég veit um hana“ („hún“
mun hér vera Parísartorg) er hins vegar
innblásin af frásögn vikublaðs um að
ýmsar ungar húsmæður, sem flytja inn
í hin nýju fjölbýlishús Parísar (byggð
fyrir efnalítið fólk til að útrýma heilsu-
spillandi húsnæði) séu stundum svo
blankar að þær verði jafnvel að gerast
vændiskonur í hjáverkum til að tekjur
þeirra og gjöld geti mætzt. Aðalpersóna
myndarinnar er ein slík húsmóðir. En
það er þó rangt að segja að myndin
fjalli um þetta þjóðfélagsvandamál, eða
segi frá þessari konu. Hvort tveggja er
í rauninni ekki nema átylla kvikmynd-
arinnar, því að hér er Godard kominn svo
langt á sinni braut, að hann er búinn að
kasta fyrir borð öllum leifum af hefð-
bundinni frásögn og líta verður á verk-
ið eins og n. k. sýn. Það er mynd God-
ards af því sem er að gerast í kringum
hann, í frönsku þjóðfélagi, í franskri
menningu, í heiminum, hans eigin „nú“
(Godard hefur mjög stefnt að því að
ná hinu raunverulega, algera núi og hef-
ur því mjög tamið sér sams konar vinnu-
brögð og við heimildarmyndir), og öðl-
ast einingu sína af því að sýn Godards
er ein. Ef Godard þyrfti að beygja sig
undir kröfur frásagnar er augljóst að
sýnin myndi breyta um eðli og kvik-
myndin þá verða skipulagning augna-
bliksins nú eða skipulögð umhugsun um
augnablikið nú (sem væri þá auðvitað
ekki nú lengur, heldur e. k. „historískur
presens") í stað þess einfaldlega að
bregða því upp í sýn. Godard verður því
að byggja upp mynd sína á brotum, eins
og ljóskastara væri beint hér og þar á
víðáttumikið landslag, en í staðinn vinn-
ur hann það að hvert augnablik öðlast
algert gildi.
Og sem sýn hefur kvikmynd Godards
mikla kosti, hún bregður upp sterkri
mynd af þeim heimi, sem við lifum í
og sífellt er að breytast: þar getur að
lita heil hverfi mjög nýtízkulegra fjöl-
býlishúsa í byggingu um leið og ærandi
vélaskrölt myndar hljóðrænan kontra-
punkt, og rödd Jean-Luc Godards sjálfs
hvíslar fram skýringum á því, sem birtist
á tjaldinu (því miður er röddin oft á
mörkum hins heyranlega). Stundum les
hann hugleiðingar um þessar byggingar
og þjóðfélagið sem skapar þær, teknar
orðréttar upp úr blöðum eða bókum, og
þylur þá upp flest þau slagorð og glós-
ur, sem yfirborðslestur vasabóka og tíma-
rita hefur breitt út meðal manna. Stund-
um talar hann hins vegar um atriði sem
hann er að sýna, og spyr þá jafnvel
sjálfan sig að því hvort ekki hefði verið
réttara að hafa það öðru vísi. Atriði
myndarinnar eru mjög fjölbreytt (m. a.
tekur Godard einu sinni mjög hvers-
dagslega alþýðustúlku, stillir henni upp
fyrir framan myndavélina og lætur hana
segja frá sínu daglega lífi á þann hátt
sem henni er eðlilegastur, öðru sinni sýn-
ir hann nærmyndir af yfirborði kaffi-
bolla, sem verið er að hræra i, svo að úr
því verður mjög skemmtileg myndræn
fantasía), og á milli þeirra á Godard það
til að bregða upp myndum af ýmsum
þeim vasabókum, sem nýlega hafa verið
gefnar út í Frakklandi o. þ. h. Godard
raðar þannig oft saman óskyldum hlut-
um á mjög fyndinn hátt (sem menn
munu, að ég held, skilja því betur sem
þeir eru kunnugri frönsku þjóðlífi).
Markmið hans virðist vera að sýna, hve
erfitt það getur verið að lifa í stórborg-
armenningu nútímans, þrátt fyrir örar
framfarir (eða kannske vegna þeirra)
og honum tekst mætavel að lýsa hinum
ruglingslega heimi nútímamannsins. Þótt
stíll Godards fari harla oft í taugar
manna og hugmyndir hans virðist stund-
um furðu grunnar, held ég að það sé
nauðsynlegt fyrir hvern áhugamann um
kvikmyndalist að fylgjast vel með verk-
um hans.
Þessar þrjár kvikmyndir munu senni-
lega teljast með framúrstefnumyndum,
einkum tvær hinar síðarnefndu — en
Jessua er hefðbundnastur þessara höf-
unda þrátt fyrir persónulegan og ný-
stárlegan stíl — og gefa þær allgóða
hugmynd um sitthvað sem nú er að ger-
ast í franskri kvikmyndagerð. Harla fjöl-
skrúðug er hún að vísu, og mætti t. d.
ekki siður tala um Robert Bresson, hinn
stranga meinlætamann kvikmyndalist-
arinnar, en um Jean-Luc Godard — eða
þá yngstu framúrstefnumennina, sem
gera kvikmyndir sínar stundum á mörk-
um venjulegs framleiðslu- og dreifingar-
kerfis, safna peningunum sjálfir og fá
vini sína og kunningja til að leika í
myndinni. Allir hafa þessir menn sínar
eigin hugmyndir og skoðanir á kvik-
myndagerð. En þessar þrjár kvikmynd-
ir, sem ég hef reynt að gefa mönnum
nokkra hugmynd um, meðan beðið er
eftir tækifæri til að sjá þær hér, sýna
vissar tilhneigingar, sem víða hefur bor-
ið á og í ýmsum formum: tilhneigingar
til að nema burtu alla bókmenntalega
uppistöðu kvikmyndanna og byggja á
myndunum sjálfum og sérleik þeirra.
66