Samvinnan - 01.12.1967, Blaðsíða 42

Þáttaskil hafa orðið í því
félagslega umróti í Kína sem
frumkvöðlar breytinganna
hafa skírt hina miklu menn-
ingarbyltingu öreiganna.
Rauðu varðliðarnir, sem frá
því síðsumars 1966 hafa farið
um landið í fylkingum milljón-
um saman, skipzt á byltingar-
reynslu og látið skothríðina
dynja á margvíslegum aðal-
stöðvum svarta endurskoðun-
arsinnabófaflokksins, svo not-
að sé þeirra eigið orðalag, eru
flestir setztir á skólabekk á ný.
Maó formaður, hinn mikli
kennari, mikli leiðtogi, mikli
yfirhershöfðingi og mikli stýri-
maður, fór í haust í eftirlits-
ferð um nokkur héruð í Norð-
ur-, Austur- og Mið-Kína. Eft-
ir heimkomu hans til Peking
voru gefin þar út ný fyrirmæli
til menningarbyltingarmanna.
Byltingarsamtök skulu sam-
kvæmt þeim hér eftir byggjast
á vinnustöðum, stofnunum,
starfsgreinum og skólabekkj-
um, en ekki vera eins laus í
reipunum og hingað til hefur
tíðkazt. Samtök af þessu tagi
mega síðan mynda byltingar-
bandalög í stærri sniðum.
Markmiðið með þessari skipu-
lagsbreytingu er að „berjast
gegn einkahagsmunum og
gagnrýna flokkadrætti og
hafna þeim,“ segir Maó. Breyt-
ingin er gerð eftir að til þess
hafði komið á ýmsum stöðum
að mismunandi hópum Rauðra
varðliða og svonefndra bylt-
ingarsinnaðra uppreisnar-
manna hafði lent saman. Að
því er bezt verður séð hefur
breytingin náð tilgangi sínum,
því upp á síðkastið hafa engar
fregnir borizt af átökum á borð
við þau sem urðu í Kanton og
víðar í haust.
Við þessi þáttaskil er ekki
úr vegi að leitast við að átta
sig eftir föngum á atburðun-
um í Kína undanfarin þrjú
misseri. Yfir fjölmennustu þjóð
heims hafa gengið umbrot sem
eiga engan sinn líka síðan
kommúnistar unnu fullnaðar-
sigur í borgarastyrjöldinni
1949, og væri þó synd að segja
að kyrrð hafi ríkt í Kína á því
tímabili. Hver sem reynir að
fylgjast með alþjóðamálum
hlýtur að veita slíkum tiðind-
um athygli eftir því sem kostur
er. En sá hængur er á, að ljós-
ar fregnir af gangi mála í Kína
eru af skornum skammti, flest
sem þaðan berst er meira og
minna litað af mismunandi
áróðurssjónarmiðum. Gildrur
eru því við hvert fótmál þess
sem úr fjarlægð hyggst greina
þar rétt frá röngu, en við því
verður ekki gert. Hér verður
reynt að tjalda því sem til er.
Menningarbyltingin hófst
fyrir alvöru vorið 1966, en
gerði boð á undan sér misseri
áður. Á fundi miðstjórnar
kommúnistaflokksins sem þá
var haldinn, hinum fyrsta á
þriggja ára tímabili sem skýrt
var frá opinberlega, setti Maó
Tsetúng fram allhvassa gagn-
rýni á ástandið í menningar-
málum og kvað þörf aðgerða
til að kveða niður borgaraleg
viðhorf sem þar gætti. Slíkt
sætti engum stórtíðindum í
sjálfu sér. Róttækir, kínversk-
ir menntamenn lögðu komm-
únistaflokknum snemma lið,
en flokksforustan hefur alltaf
öðru hvoru átt í brösum við þá.
Síðustu mánuði ársins 1965
hófst svo atlaga í blöðum gegn
rithöfundi að nafni Vú Han,
sem samið hafði leikrit um
frægan embættismann frá
keisaratímunum, Hæ nokkurn
Júí, sem vikið var úr embætti
fyrir þá sök að hann var mað-
ur réttlátur og tók málstað
bænda gagnvart yfirgangssöm-
um höfðingjum. í ársbyrjun
1966 harðnaði hríðin og beind-
ist nú gegn hóp menntamanna
í Peking, sem skrifað höfðu í
sameiningu rabbgreinar í blöð
sem gefin eru út á vegum
flokksdeildarinnar í höfuðborg
Kína. Jókst nú orð af orði,
þangað til í júníbyrjun að Peng
Sén, borgarstjóra Peking,
framkvæmdastjóra kommún-
istaflokksins í borginni og
fulltrúa í æðstu stjórn flokks-
ins, stjórnmálanefnd mið-
stjórnarinnar, var vikið frá.
Um svipað leyti og Peng Sén
var sviptur embættum hófust
svo í Peking þær aðgerðir sem
hlutu nafnið menningarbylt-
ing, og var riðið á vaðið í há-
skólum borgarinnar og öðrum
menntastofnunum. Hópar stú-
denta og kennara sem kölluðu
sig byltingarsinna réðust á
rektora, forstöðumenn háskóla-
deilda og rannsóknarstofnana
í veggblöðum, stefndu þeim
fyrir fjöldafundi og sökuðu þá
um ýmsar ávirðingar. í synda-
registrinu þá og síðan bar jafn-
an hæst borgaraleg viðhorf,
sem birtust í lítilsvirðingu á
alþýðu manna, óhlýðni við
stefnu flokksins og vanmati á
hugsun Maó Tsetúngs.
Uppreisnarhreyfing þessi
gegn háembættismönnum
flokks og ríkis breiddist út um
landið með örskotshraða. í
ágústbyrjun kom miðstjórnin
saman á fund og samþykkti
ýtarleg fyrirmæli um fram-
kvæmd menningarbyltingar-
innar. Um sömu mundir mun
hafa verið tekin lokaákvörðun
um stofnun hreyfingar Rauðra
varðliða, en áður hafði verið
tilkynnt að öllum skólum yrði
lokað í eitt misseri meðan verið
væri að semja nýja námsskrá.
Loks var á þessum mið-
stjórnarfundi gerð meirihátt-
ar breyting á flokksforustunni.
Ljú Sjásí, forseti ríkisins, sem
verið hafði staðgengill og næst-
ráðandi Maó Tsetúngs á þriðja
áratug, vék úr þeim sessi fyrir
Lin Píaó marskálki og land-
varnaráðherra.
Nú hófst blómaskeið Rauðra
varðliða. Haldinn var í Peking
hver fjöldafundurinn af öðr-
um, þar sem æskan hyllti Maó
Tsetúng. Á síðasta fundinum
af ellefu var kunngert að alls
hefðu 11 milljónir varðliða
gengið fyrir Maó á þessum
samkomum.
En hópfundirnir voru ekki
annað en hátíðabrigði í dag-
legu starfi, sem felast átti í
því að útrýma borgaralegum
viðhorfum og venjum og leifum
lénsskipulagsins úr kínversku
þjóðfélagi. í því gat falizt allt
mögulegt, frá því að hrifsa
völdin yfir fyrirtækjum og
stofnunum og setja stjórnend-
ur þeirra af til þess að líma
miða með háðglósum á minn-
ismerki frá keisaratímunum.
Framan af fóru varðliðarnir
með töluverðum óspektum,
hröktu fólk og börðu ef þeim
fannst það ganga borgaralega
til fara, eyðilögðu húsgögn,
skrautmuni og bækur á heimil-
um og munaðarvörur í verzl-
unum. í nóvember ákvað rík-
isstjórnin að taka í taumana
og hótaði hörðum refsingum
þeim sem misþyrmdu fólki,
héldu því föngnu eða leiddu
fyrir skyndidómstóla.
Gerðust nú margir hlutir í
senn. Taó Sjú, sem sóttur hafði
verið um vorið til Kanton úr
svæðisstjórn í Suður-Kína til
að taka við yfirstjórn út-
breiðslu- og áróðursmála, var
vikið frá störfum og skipað í
svarta bófaflokkinn í áróðurs-
greinum. Dreifiblöð Rauðra
varðliða tóku að krefjast þess
að Ljú Sjásí forseta og Teng
Hsiaóping, aðalframkvæmda-
stjóra kommúnistaflokksins,
yrði vikið úr embættum. Átök
hófust víða um landið milli
menningarbyltingarmanna og
þeirra sem yfirvöld á hverjum
stað gátu fengið til liðsinnis
við sig.
í ársbyrjun 1967 kunn-
gerðu menningarbyltingar-
menn fyrsta stórsigur sinn,
valdatöku í milljónaborginni
Sjanghæ. Næstu mánuði voru
tilkynntir samskonar sigrar
byltingarafla í fimm af 26
fylkjum Kína, en síðan ekki
söguna meir. Það kom á daginn
að yfirvöld á ýmsum stöðum
voru ekki á því að víkja bar-
áttulaust, stofnuðu sínar eigin
varðliðasveitir og buðu byrg-
in þeim sem yfirstjórn menn-
ingarbyltingarinnar í Peking
sendi á vettvang.
Þótt víða kæmi til átaka
stappaði aldrei nærri borgara-
styröld, enda var hernum fljótt
skipað að grípa í taumana, þeg-
ar sýnt var að hverju fór. Var
hernum falið að styrkja menn-
ingarbyltingarmenn til að
gegna hlutverki sínu, en tvenn-
um sögum fer af hve trúlega
þeim fyrirmælum hefur verið
framfylgt. í afskekktum landa-
mærahéruðum, þar sem her-
foringjarnir eru jafnframt
leiðtogar flokksdeildanna, virð-
ist lítil breyting hafa orðið.
Alvarlegustu átökin munu
hafa orðið í Kanton, þar sem
barizt var dögum saman í
42