Samvinnan - 01.12.1967, Blaðsíða 23

49 togarar, að stærð frá ca.
smátt og smátt á næstu árum,
og munu það hafa verið alls
500 til 1000 lestir, sem byggðir
voru til og með árinu 1960, auk
4 togara sem keyptir voru not-
aðir frá útlöndum. Hin fyrstu
ár eftir styrjöldina voru nokkr-
ir af gömlu togurunum gerðir
út, en smám saman týndu þeir
tölunni og eru nú allir horfn-
ir af sjónarsviðinu fyrir all-
mörgum árum.
Hinn nýi togarafloti reynd-
ist vel og bjó við allgóðan afla
og afkomu framan af. Stund-
aði hann ýmist þorskveiðar í
salt eða ísaði aflann, annað
hvort til sölu á erlendum
markaði eða upplags og úr-
vinnslu heima fyrir. Á þessum
góðu árum voru alllengi gild-
andi verðákvæði, sem sögðu
svo fyrir um, að fiskur af tog-
urum skyldi greiðast á veru-
lega lægra verði en bátafisk-
ur var greiddur innanlands, og
.fyrir hvert sterlingspund, sem
fékkst fyrir togarafisk, var
greitt mun lægra verð en hitt,
sem fékkst fyrir fisk veiddan
af bátum. Þetta var á svoköll-
uðu bátagjaldeyristímabili og
ástæða fyrir þessu fyrirkomu-
Jagi var sú trú, að rekstur tog-
ara væri svo hagstæður, að
hann þyrfti ekki að fá sama
fiskverð og bátar.
íslenzki togaraflotinn var
aðeins lítill hluti þess skipa-
fjölda, sem veiðar stundaði við
ísland á þessum góðu árum,
allt inn að 3 mílna beltinu.
Mikill fjöldi útlendinga stund-
aði hér veiðar, og var því
engin furða þótt ekki liði á
löngu þar til aflatregðu færi
að gæta á heimamiðum. Þegar
svo var komið varð það helzt
til ráða að leita nýrra og fjar-
lægari miða, og var það eink-
um við Grænland og Ný-
fundnaland sem veiðar voru
stundaðar, oft við mjög erfið-
ar aðstæður, en einnig oft
með góðum árangri. Árið 1958
fundust mjög auðug karfa-
mið við Nýfundnaland, og
má segja að það ár og jafnvel
næsta ár á eftir séu síðustu
góðu aflaár togaranna. En
þarmeð voru þau mið uppur-
in og síðan hefur aflamagnið
næstum stöðugt farið minnk-
andi, þótt nokkur áraskipti
hafi verið að því. Jafnframt
minnkandi afla hefur dýrtíð
aukizt svo að segja látlaust
og kaupgjald hækkað, og þarf
ekki að lýsa því hvílíka öfug-
þróun þetta hvorttveggja hef-
ur haft í för með sér. Þá er og
að geta þess, sem ekki sízt
hefur valdið örðugleikum tog-
aranna, en það er útfærsla
landhelginnar í 12 mílur, sem
kom til framkvæmda árið
1958, og svipti þá þarmeð veru-
legum hluta af þeim veiðisvæð-
um, sem þeir höfðu áður haft
aðgang að. Vissulega var það
von manna, að þessi ráðstöf-
un mundi skila þjóðinni miklu
meiri arði en næmi því tjóni,
sem togararnir biðu um stund-
arsakir hennar vegna, en nú
líður senn að 10 ára afmæli
12 mílna landhelginnar og því
miður er ekki enn komin í Ijós
sú aukna fiskgengd, sem vænzt
var af verndun svo víðra fiski-
miða fyrir botnvörpu. Togara-
menn létu sér detta í hug að
landhelgin kynni að verða
opnuð íslenzku togurunum að
einhverju leyti þegar tímar
liðu og útlendingarnir væru
búnir að sætta sig við út-
færsluna, en svo virðist sem
það sé eins og að nefna snöru
i hengds manns húsi að minn-
ast á slíkt. Það mun þó mála
sannast, að rányrkju fiskimið-
anna má framkvæma á miklu
stórfelldari og róttækari hátt
með því að varna fiskinum að-
gangs að gotstöðvum um
hrygningartíma og ausa hon-
um upp áður en hann nær að
hrygna en þótt nokkrir tog-
aragarmar fengju til þess
heimild að fara á vissum tím-
um og vissum svæðum nær
landinu en nú er leyft.
Ég hef hér stiklað á stóru
um forsögu og ástæður fyrir
hví, hversu bágur hagur tog-
aranna er nú: Mismunur á
verði fisks toaara og báta, sem
að vísu er nú úr gildi num-
inn fyrir allmörgum árum, en
tölvísir menn hafa áætlað að
numið hafi um 25 milljónum
króna á hvern togara, miðað
við verðmæti krónunnar fyrir
nýafstaðna gengislækkun; bar-
næst stórminnkandi aflamagn,
síaukinn reksturskostnaður og
víkkun landhelginnar.
Nú munu vera í gangi 22
togarar, þaraf einn við síld-
veiðar; hinir hafa ýmist ver-
ið seldir úr landi eða liggia
ónotaðir og ryðga niður. Sú
staðreynd að enn skuli vera
starfandi nokkrir togarar er
bví að þakka, að útgerðir
þeirra hafa á síðustu árum
notið nokkurs fjárframlags úr
ríkissjóði auk stuðnings frá
aflatryggingarsjóði. Þá ber
bess einnig að geta, að vá-
tryggingariðgjöld skiDanna eru
að mestu endurgreidd togara-
eigendum, sem og eigendum
annarra íslenzkra fiskiskipa,
en það fé er þó að mestu hluti
útflutningsgjalds af sjávaraf-
urðum, sem útgerðin greiðir
sjálf, en er þannig skilað aft-
ur. Ráðamenn þjóðarinnar
hafa sýnt skilning á því, að
bæta þyrfti að nokkru þær
búsifjar, sem bátagjaldeyris-
kerfi og víkkun landhelginnar
hafa valdið, og jafnframt við-
urkennt, að togaraútgerðar sé
enn þörf á íslandi. En ávallt
hefur verið skammtað naumt
og skorið við nögl sem framast
mátti, en það er þó trú mín, að
þar hafi fremur ráðið fjár-
þröng en viljaleysi. Auk þessa
stuðnings hafa bæjarfélög
staðið að nokkru undir töpum
sumra togaranna, þ. e. a. s.
þeirra sem að öllu eða ein-
hverju leyti eru reknir á þeirra
vegum. Byggist sá stuðningur
á því, að viðkomandi byggðar-
lagi hefur verið talin þörf
þeirrar atvinnu, sem togararn-
ir og vinnsla aflans hefur í
för með sér. En slíks stuðn-
ings hafa einstaklingar, sem
gera út togara, ekki notið svo
mér sé vitanlegt, og gegnir það
furðu, að þeir skuli enn geta
haldið skipum sínum til veiða.
Láta mun nærri, að fastur
kostnaður togara með 31
manns áhöfn hafi verið fyrir
gengisbreytingu rúmlega 46
þúsund krónur á úthaldsdag,
og er þá aðeins reiknað með
455 þúsund króna fyrningu á
ári. Af þessum dagkostnaði
mun láta nærri að framlög rík-
issjóðs og aflatryggingarsjóðs
svo og endurgreiðsla vátrygg-
ingariðgjalda nemi um 9500
krcnum ef miðað er við s.l. ár.
Auk þessa kostnaðar kemur
svo breytilegur kostnaður eft-
ir afla hverju sinni, svo sem
mannahlutir, ís, losun á afla
o. fl. Miðað við þau aflabrögð,
sem verið hafa að undan-
förnu, og það fiskverð, sem
gilt hefur og enn er í gildi,
nægja ofangreind framlög eng-
an veginn til þess að rekstur-
inn geti borið sig þegar um
heimalandanir er að ræða. Til
þess að reksturinn gæti talizt
hallalaus tel ég að mánaðar-
afli þyrfti að vera 400 til 450
smálestir á mánuði, en það er
miklu hærra en núverandi afli.
Á Akureyrartogurunum fjórum
hefur meðalafli á skip á mán-
uði, frá því að siglingum var
hætt á s.l. vori og farið í þess
stað að leggja fiskinn á land
heima, numið um 293 smálest-
um.
Togaraútgerðin hefur nú um
sinn beðið þess í ofvæni, að
hún fengi aukið framlag úr
ríkissjóði, og í þeirri von stöð-
ugt aukið á lausaskuldir og
vanskil á föstum lánum án
þess að leggja upp laupana.
Lánardrottnum er haldið í
skefjum með loforðum um ein-
hverja greiðslu þegar hjálpin
terist, en verði það ekki mjög
fljótt fæ ég ekki séð að unnt
verði að halda áfram miklu
lengur nema til komi veruleg
og skyndileg afla-aukning.
Þegar þessar línur eru rit-
aðar hefur gengislækkun ný-
lega farið fram. Telja má lík-
legt að hún bæti eitthvað af-
komumöguleika togaranna, a.
m. k. í bili. Hitt er óljóst, hve
varanlegur ávinningur verði að
henni, og er reynslan af fyrri
gengislækkunum ekki slík að
ástæða sé til þess að vera mjög
bjartsýnn. Augljóst er þó, að
ísfisksölur erlendis eiga að
öðru jöfnu að gefa fleiri krón-
ur en áður, einkum í Þýzka-
landi. Hinsvegar hefur verð á
ísfiski erlendis verið fremur
lágt í haust og það sem af er
vetri, svo að ótryggt er að
reikna með betri afkomu með
þeirri afsetningu aflans en
áður var. Enn hefur ekki verið
ákveðin verðhækkun á fiski,
sem landað er innanlands, en
verðhækkun á olíu er þegar
komin til framkvæmda. Er því,
að svo komnu, aðeins um
kostnaðaraukningu að ræða
af völdum gengisbreytingar-
innar.
Ég minnist þess að þegar ég
var á barnsaldri og varð það á
að biðja um að mér væri gefið
eitthvað það, sem hugurinn
girntist, þá fékk ég oft þetta
svar; „Hvimleiður sá öllum er,
sem alltaf segir gefðu mér.“
Þetta eða annað líkrar merk-
ingar fáum við oft að heyra,
sem höfum fengið það hlut-
skipti að vinna við togaraút-
gerð. Það mun vera nokkuð
stór hluti þjóðarinnar, sem
telur það hreinustu firru að
halda áfram togararekstri; þó
held ég að það fólk sé ekki
nægilega kunnugt þessum mál-
um til þess að geta fellt slíka
dóma. Mér virðist að ekki þurfi
mikla hagspeki til þess að
skilja, að meðan þjóðin þarfn-
ast erlends gjaldeyris til þess
að kaupa sér lífsnauðsynjar
og öflun þess gjaldeyris verð-
ur ekki framkvæmd á annan
cdýrari hátt en með því að
afla fisks úr sjó, þá verði að
greiða fyrir gjaldeyrinn a. m.
k. þá lágmarksupphæð, sem
kostar að afla hans með góðri
og hagsýnni stjórn. Ég fæ ekki
séð að það sé eðlilegt eða sann-
gjarnt, að togaraútgerð eða
hver önnur útgerð, sem e. t. v.
þarf að greiða t. d. 180 krón-
ur fyrir það að afla eins sterl-
23