Andvari - 01.01.1985, Blaðsíða 66

64
ÖRN ÓLAFSSON
ANDVARI
Við erum orðnir gamlir, en ýmsir bændur hér í sveit eru ungir og
upprennandi. Hver veit hvernig þeir snúast, þegar nýjungafarganið
sækir á? Mér heyrðist í dag á honum Jósef á Tindum, að hann sæi eklti
mikið eftir því gamla.9
Svipað hendir Guðmund oftar, jafnvel í góðum smásögum, t. d. í sög-
unni „Einstæðingar", þar sem raktar eru hugsanir einmana krypplings-
stúlku, sem heldur að kaupamaður sé orðinn skotinn í henni:
Jú, hún varð að trúa því, að hann vildi henni eitthvað sérstakt . . .
(Guð og lukkan, bls. 60)
Svona talar stúlkan ekki, heldur höfundur, lesinn í sálfræði. En þessar og
þvílíkar aðfmnslur eiga ekki bara við frumraun Guðmundar í skáldsagna-
gerð. Önnur skáldsaga hans, Brennumenn, fylgir þeirri tísku sem þá var ráð-
andi, t. d. í því að útmála þrútnar tilfmningar ástar og haturs — að maður
ekki segi tilfinningsemi, í stíl Einars H. Kvarans, sem þá var höfunda vin-
sælastur. Persónusköpun er miklu iiefðbundnari — og lakari — en vant er bjá
Hagalín, enda er málfar persónanna ekki sérkennandi fyrir þær, eins og er
Jx') í smásögunum. Ymist tala persónur í liversdagslegustu lágkúru, eða í
ritmáli, þegar meira þykir liggja við, svo sem í hugsunum kvenhetjunnar,
sem á að vera í uppnámi vegna þess að hún er að missa kærastann:
En ef hann nú, þrátt fyrir allt, elskaði hana enn þá? Nei, |)á hefði
hann ekki vísað henni frá sér, þegar hann helzt þurfti ástúðar. Tor-
tryggni fólksins hennar vegna og lítilsvirðing og hatur foreldra henn-
ar á þeim hugsjónum, sem honum voru kærastar, liafði smátt og
smátt lantað ást hans -l(l
Atburðarásin er ekki síður hefðbundin, og mjög reyfarakennd. Önnur
kunnasta skáldsaga Guðmundar, Sturla í Vogum, hefur ýmsa j)essa galla, og
er einnig gölluð að byggingu, — svo sem ýmsir bentu á. Sú saga fékk góðar
viðtökur; um hana birtust a. m. k. flmmtán ritdómar, allir jákvæðir nema
tveir eða þrír. Almennast er lof um að persónur bókarinnar séu lifandi og
líkar raunverulegu fólki. En algengustu aðfmnslurnar voru J)ær, að sumir
atburðirnir væru of reyfaralegir, og sumar persónur of yfirborðslega
dregnar, í svörtu og hvítu, jafnvel aðalpersónan. Brátt skal vikið nánar að
þessum aðfmnslum, sem mér finnst tvímælalaust réttmætar. Skáldsögur
Guðmundar eru svo miklu lakari en smásögur hans, að óttast má að það
hafi spillt dómgreind hans á eigin verk, hve mjög hann Jtverskallaðist við
Jtessu og beitti sér að skáldsagnagerð. Skýring þessa er sjálfsagt sú, að skáld-
sögur voru og eru miklu meira metnar en smásögur. Guðmundur er þarna