Andvari - 01.01.1985, Blaðsíða 139

andvari
TÓNLIST. RÉTTLÆTI OG SANNLEIKLfR
137
Setningar geta látið liugsanir í Ijósi, og þess vegna hafa orð málsins merkingu . . . Og
merking heillar setningar ræðst einvörðungu af mætti orðanna sem hún er sett saman
af. . . hessi gagnkvæmu tengsl hluta og heildar eru helzta einkennið á málinu sem við
tölurn. Það er þeirra vegna sem málið verður lært, eins og málfræðingar eru nýlega
farnir að átta sig á. Ef merking setningar ræðst af merkingu orðanna, þá getum við
skýrt það að maður, sem hefúr ævinlega takmarkaðan orðaforða, getur skilið óendan-
lega margar setningar. Máinotkun mín er sjálfkrafa skapandi og veitir mér færi á
óendanlega fjölbreyttri hugsun.15
Hér er að mörgu að hyggja. Eitt er hvort eitthvað er yfírhöfuð til sem heitíð
gæti „sjálfkrafa sköpun“. Fyrir mörgum árum stofnuðu tvær ungar
leikkonur nýjan skóla hér í Reykjavík þar sem þær buðust til þess, sam-
kvæmt auglýsingum, að kenna litlum börnum að tjá sig eðlilega. Er ekki
sjálfkrafa sköpun í ætt við tilgert látleysi?
Hyggjum nú heldur að þessari málgáfu sjálfri hvað sem orðalagi líður.
Scruton eignar sjálfum sér, og hefur væntanlega okkur hin í huga líka,
„færi á óendanlega fjölbreyttri hugsun“ sem birtist í óendanlega mörgum
setningum. Þetta liggur beinast við að skilja á þann veg að það verði að
augljósum ósannindum: hvert okkar ræður ekki yfir nema margvíslega
skörðum gáfum, hvort heldur skynjunar eða skynsemi, og gæti ekki hugsað
óenclanlega margar hugsanir nema á óendanlega löngum tíma þegar bezt
léti. En þetta er ugglaust ekki það sem Scruton hefur í liuga; ætli hann eigi
ekki heldur við hitt að hvert okkar getur skilið ekki endalausan heldur
ótilgreinanlegan fjölda setninga. Þetta vekur stundum furðu fólks: það segir
þá að af endanlegum orðaforða geti ekki verið hægt að mynda nema
endanlegan fjölda setninga, því að naumast geti réttnefnd setning orðið
óendanlega löng. En þá er þess að gæta að við getum til að mynda sagt og
skilið setningar um livaða tölur sem vera skal, og tölurnar eru óendanlega
margar sem kunnugt er.
En nú er þarft að vara sig því hér er mótsögn ekki langt undan. Við byrj-
uðum á þeirri forsendu að orðaforði okkar væri endanlegur; og má nú geta
þess að það étur hver eftir öðrum, málfræðingar eftir heimspekingum og
heimspekingar eftir öðrum heimspekingum. En þegar farið er út í þetta
fáum við dæmi af setningum um tölur. Og kjarni málsins um tölur er auð-
vitað sá að talnakerfið leyfir okkur að mynda óendanlegan fjölda heita: ég
gæti átt það til að nefna hér tölu sem hefði aldrei verið nefnd áður í allri
sögu talnanna. Hér höfum við niðursöllun í fáránleika á þessari greinar-
gerð fyrir sköpunarmætti mannlegs máls. En jafnvel án þessarar söllunar
er nýsköpunarhugmyndin sem hér er á ferðinni — hugmyndin um sjálf-
virka sköpun — tortryggileg fyrir ýmsar aðrar sakir. Til dæmis er sá næsta
vélræni háttur sem við höfum á um myndun nýrra töluorða naumast dæmi
um neitt sem við getum með góðu móti kallað „sköpunarmátt". Hversdags-
legustu dæmi nýsköpunar í máli manna eru ekki talning heldur orðaleikir,