Æskan - 01.02.1972, Qupperneq 33

Leeuwenhoek i rann-
sóknarstofu sinni aS
skoða blóSdropa meS
^Vstu smásjá sinni. A5
neðan: rauSu og hvítu
blóðkornin, sem hann
uPPgötvaði.
1- RauSu blóSkornin. 2.
HWtu blóðkornin.
Hann skóf lítilsháttar himnu af tanngómi sínum, rannsakaði
skófina og fann, að hún var einnig full af smálífverum. i sam-
óandi við þasr athuganir gerði hann athyglisverða uppgötvun:
þegar hann hafði drukkið mjög heitt kaffi, komu nokkrir gerlanna
óauðir af tanngóminum. Það var fyrsta sönnun þess, að hiti
repur gerla. Dag nokkurn var hann að virða fyrir sér sporð á
smáfiski, og sá þá í fyrsta sinn hinar örsmáu æðar, sem flytja
lóðið úr- aðalæðunum. Þessar æðar eru svo fíngerðar, að þær
y°ru kallaðar „kapillaren" eftir latneska orðinu, sem þýðir ,,hár-
tint".
i kaflanum hér á undan var skýrt frá þvi, hvernig William
arvey uppgötvaði hreyfingu blóðsins í slagæðunum út i háræð-
®rnar og þaðan aftur til hjartans. En hann vissi í rauninni ekki,
®rriig blóðið komst milli slagæðanna og háræðanna.
seuwenhoek gat nú upplýst þetta. Um árabil hafði Leeuwen-
skrifað Hinni konunglegu vísindaakademíu í Englandi og
ýrt frá athugunum sínum, og þar var reynt að endurtaka þær
°9 sannPrófa. Árið 1680 voru félagar akademiunnar loks orðnir
syo sannfærðir um snilli hans, að þeir ákváðu að gera þennan
olærða alþýgumann ag heiðursfélaga. Sér þvert um geð varð
Leeuwenhoek nú frægur maður og fékk heimsóknir af svo frægu
fólki sem Pétri mikla Rússlandskeisara og drottningu Englands.
Hann var nær áttræður að aldri, er honum tókst að gera enn
nýja uppgötvun. Hann hafði um nokkurt skeið verið að athuga
skeljar og skelfisk úr Delft ánni. Hann hafði látið einn skelfiskinn
liggja dögum saman í vatnsglasi hjá sér. Þegar hann fór að
rannsaka hann, varð hann þess áskynja, að gerlarnir voru smátt
og smátt að eyða fiskinum.
Þannig gat hann upplýst fyrir undrandi umheiminum, að þessir
örsmáu sýklar gætu drepið lífverur, sem væru þeim þúsund
sinnum stærri og öflugri. Hann gat einnig upplýst, að sumir
þessara sýkla gætu verið nytsamir, því að þeir eyddu rotnandi
efnum.
Níutíu og eins árs að aldri lagði Leeuwenhoek smásjá sína á
hilluna og lokaði sínum þreyttu augum að eillfu. Þótt hann væri
alþýðumaður, sem aldrei hafði sótt æðri skóla né kynnzt visinda-
störfum, varð hann þó vegna þrautseigju sinnar og þolinmæði
einn af brautryðjendum gerla- og sýklafræðinnar.
31