Uppeldi og menntun - 01.01.2007, Blaðsíða 97

97
(3) Hver eru mikilvægustu markmið skólastarfs?
Þegar við höfum komið okkur niður á hver þessi markmið eru getum við byrjað á
að rannsaka hvað séu skynsamlegar leiðir til að ná þessum markmiðum og þar með
hvað hafi gildi í skólastarfi. Ef mikilvægustu markmið skólastarfsins eru A, B og C,
og þær leiðir sem eru vænlegastar til að ná þessum markmiðum eru X, Y og Z, getum
við sagt:
A, B og C eru mikilvæg gildi í skólastarfi (hafa mikið gildi) vegna þess að þau eru
markmið þess, og X, Y og Z eru líka mikilvæg gildi í skólastarfi (hafa mikið gildi)
vegna þess að þau eru leiðir að markmiðum skólastarfs.
Gott og vel. Þarf nú ekki bara að finna út hvað A, B og C standa fyrir og svo í fram-
haldinu hvað X, Y og Z eru? Er þetta ekki tiltölulega blátt áfram (en ekki endilega
einföld) spurning? Svarið veltur á því hver svarar.
Fræðsluyfirvöld, kennarar og nemendur
Ef sá sem svarar spurningu (1) er þess umkominn að setja skólastarfi markmið (t.d.
menntamála ráðherra) er spurningin blátt áfram og svarið veltur ekki á því að tiltekin
gildi séu uppgötvuð sem grunngildi heldur veltur það á ákvörðun. Svarið við spurn-
ingu (1) veltur á því að spurningu (3) hafi verið svarað og fræðsluyfirvöld geta svarað
spurningu (3) með ákvörðun frekar en t.d. fræðilegri leit. Að vísu kann slík ákvörðun
að vera upplýst af fræðilegri leit (ef vel hefur verið staðið að málum) en hún gæti allt
eins stuðst við heimóttarlega fordóma og gamlar kreddur undir yfirskini heilbrigðrar
skynsemi.
Ef sá sem svarar spurningu (1) er, á hinn bóginn, aðili sem vinnur í kerfinu en hefur
ekki nema takmarkaða stjórn á því hvaða markmið eru sett til grundvallar, þá horfir
málið allt öðruvísi við. Kennari á vettvangi getur ekki ákveðið hvað skuli vera yfirlýst
markmið skólastarfs heldur verður hann að beygja sig undir ákvarðanir eða yfirlýs-
ingar annarra um þau mál. Hann getur því ekki svarað spurningu (3) með ákvörðun,
heldur verður hann að leita svarsins, ýmist með því að lesa lög og reglugerðir (t.d.
aðalnámskrár) eða á vettvangi fræðanna, t.d. í hugmyndasögu skóla og menntunar, í
sálfræðilegum kenningum um þroska og sálarlíf barna og unglinga eða í kenningum
um félagsfræðilegan veruleika barna og unglinga.
Kennari á vettvangi rekur sig á að í ýmsum mikilvægum efnum er þegar búið að
taka ákvarð anir fyrir hann (og án þess að spyrja hann og oft án þess að skoða sérstak-
lega þær kringumstæður sem fyrir hendi eru). Þeir sem hafa tekið þessar ákvarðanir
eru fræðsluyfirvöld: sveitarfélög, ráðuneyti, Alþingi og jafnvel fjölþjóðlegar ráðstefn-
ur. Þessir aðilar hafa skilgreint ákveðinn ramma sem kennarinn verður, að öllu jöfnu,
að halda sig innan og þessi rammi er að verulegu leyti skilgreindur af gildum eins
og berlega kemur fram í almennum hluta Aðalnámskrár grunnskóla. Í þessu umhverfi
kann kennarinn að upplifa sjálfan sig staddan á neðsta þrepi í sumpart framandi stig-
veldi sem einkennist af því að þeir sem marka stefnuna, setja kröfurnar og skaffa þau
úrræði sem kennarinn hefur (Alþingi, ráðuneyti og sveitarfélög), vinna ekki sjálfir
eftir þeirri stefnu sem tekin hefur verið til að ná þeim markmiðum sem hafa verið sett
og með þeim úrræðum sem í boði eru.
ÓLAFUR PÁLL JÓNSSON