Uppeldi og menntun - 01.01.2007, Blaðsíða 100

100
Vandinn við hið tæknilega skynsemishugtak er að skynsemisdómar verða afstæðir
við markmið sem sjálf eru handan skynseminnar (nema sem leiðir að enn öðrum
markmiðum). Hið gríska gildishlaðna skynsemishugtak er ekki afstætt með þessum
hætti. Með því hugtaki getum við spurt um skynsemi tiltekinna markmiða, sem mark-
miða tiltekins einstaklings, stofnunar, ríkis o.s.frv. Spurningin verður þá t.d.: Hvað er
skynsamlegt markmið fyrir manneskju? Sá ágreiningur sem hin ólíku sjónarhorn kalla
fram verður ekki úr sögunni en í stað þess að hann rísi vegna ólíkra markmiða krist-
allast hann í spurningum eins og:
(4) Hvað eru skynsamleg markmið fyrir stofnun eins og grunnskóla?
Og til að svara þessari spurningu ættum við ekki að horfa til þess hvaða markmiðum
skólinn á að ná – og þar með hvaða leiðir eru skynsamlegar að þeim markmiðum
– heldur fyrir hverja skólinn er. Er skólinn fyrir nemendur eða fyrir menntayfirvöld,
eða er hann kannski bara af gömlum vana af því að allir eru sammála um að hann sé
nauðsynlegur án þess að hugleiða það nánar?
Hvaða gildi?
Við upphaf 20. aldar sá Ellen Key fyrir sér að komandi öld yrði öld barnsins. Það
gekk brösuglega framan af og um miðja öldina var henni örugglega betur lýst sem
öld stórstyrjalda – og slíkt brölt er ekki heppilegt fyrir börn. En kannski 21. öldin
geti orðið öld barnsins – að minnsta kosti á okkar afskekkta hjara veraldar. Ef við
viljum að svo verði, þá verðum við að gera börnin sjálf að útgangspunkti skólastarfs-
ins. Þessi tónn er ekki nýr, hann var t.a.m. sleginn með eftirminnilegum hætti af
Rousseau á 18. öld.
Við þekkjum ekki barndóminn. Við göngum út frá ranghugmyndum okkar um
barndóminn og því lengra sem við höldum, því lengra berumst við af réttri leið.
Hinir fróðustu dragast að því sem er mikilvægast fyrir menn að vita, án þess
að leiða hugann að því hvað börn ráða við. Þeir eru alltaf að leita að manninum
í barninu, án þess að hugleiða hvað hann var áður en hann varð að manni
(Rousseau, 2003, bls. xlii. Ísl. þýð. Ó. P.).
Spurningin um grunngildi í skólastarfi kallar því á spurninguna:
(5) Hvað er skynsamlegt markmið fyrir barn í skóla?
Ef útgangspunktur okkar er börnin sjálf, þá kallar það á að við skoðum skólastarf
með hagsmuni barnanna í huga. Það sem við þurfum er ekki einstaklingsmiðað nám
heldur barnmiðað nám. Og nám getur ekki orðið barnmiðað nema skólinn sjálfur sé
barnmiðaður og þá t.a.m. ekki skipu lagður í kringum samkeppnispróf sem gera suma
að sigurvegurum en aðra að misheppnuðum manneskjum. Í barnmiðuðu námi er
barnseðlið útgangspunktur, ekki markmið. En hvert er þá markmiðið? Markmiðið er
hið góða líf, en ekki eftir tiltekinni forskrift eða fyrirfram gefnu gildismati? Samtíminn
einkennist af fjölhyggju um skoðanir og gildi og það er ekki lengur til neitt kennivald
sem segir okkur hvað sé gott líf. Að komast að því hvað er gott líf er ævistarf hvers og
V IÐHORF