Búnaðarrit - 01.01.1992, Page 14

Miltisbrandur eða miltisbruni fór að stinga sér niður hér á landi á síðari
hluta nítjándu aldar. Er talið að einna fyrst hafi hans orðið vart á Skarði á
Skarðsströnd árið 1865, og drápust þar síðari hluta vetrar 120 - 140 fjár úr
veikinni. Nokkru síðar fórust um 20 stórgripir úr miltisbruna í Miðdal í
Mosfellssveit. Eftir það fór miltisbrandur að stinga sér niður hingað og
þangað um landið. Að því er Magnús telur, kom veikin nær undantekning-
arlaust upp, þegar skepnur komust í vatn, þar sem útlendar húðir höfðu
verið lagðar í bleyti, én innflutningur hertra stórgripahúða hófst uppúr
1860.
Árið 1898 skrifar Magnús ítarlega grein um miltisbrand og beitir sér síðan
fyrir því að lögum um aðfluttar ósútaðar húðir frá árinu 1891 var breytt og
ný lög nr. 3,14. febrúar 1902 sett, þar sem heimilt var að banna innflutning á
ósútuðum húðum og skinnum. Þau lög eru enn í gildi, og hafa án efa stuðlað
að því að miltisbruni hvarf að mestu, kom þó stöku sinnum upp ef gert hafði
verið jarðrask þar sem hræ af miltisbrunasjúklingum höfðu verið grafin
endur fyrir löngu. Síðast kom miltisbrandur upp í Ölvesi árið 1966 eftir slíkt
jarðrask.
Árið 1901 varð miltisbruna vart í Reykjavík. Hafði Magnús mælt fyrir um
hvernig með þessa hættulegu sýki skyldi fara, en út af því var brugðið.
Meira að segja hafði eigandi sýktrar kýr, sem drepin hafði verið, lagt sér til
munns hluta af kjöti kýrinnar. Mælt er að Magnús hafi sagt, er hann frétti
það: „Maðurinn verður dauður á morgun“. Gekk það eftir.
Fjárkláðinn
Eins og kunnugt er barst fjárkláði til landsins árið 1855 með enskum
lömbum sem flutt voru að Hraungerði í Flóa. Breiddist kláðinn ört út og var
tilefni til hatrammra deilna milli þeirra sem beita vildu niðurskurði á
sýktum hjörðum og hinna sem beita vildu lækningu með því að baða allt fé á
sýktum landsvæðum. í reynd var svo hvorutveggja aðferðinni beitt, en oft
óskipulega. Deilur um fjárkláðann stóðu út alla öldina og raunar allt fram á
þennan dag, en kláðinn lifði af allar deilur fjáreigenda og lifir enn.
Þegar kom fram að aldamótum 1900 varð fjárkláða vart víða um land. Þá
ákvað Alþingi að fram skyldi fara svonefnd útrýmingarböðun gegn veik-
inni. Til að stjórna og standa fyrir því vandasama verki var kvaddur til
norskur maður, Ole Myklestad að nafni, en hann hafði starfað við
sauðfjárbaðanir í Noregi um langt skeið og náð góðum árangri. Um leið var
gengið fram hjá eina dýralækni landsins, Magnúsi Einarssyni. Þegar ljóst
var hvaða aðferð Myklestad hugðist beita benti Magnús á að vonlítið væri
að útrýma fjárkláðanum með þeirri aðferð. Spunnust af þessu nokkrar
deilur.
Útrýmingarböðun á öllu sauðfé landsmanna fór síðan fram á árunum
1903-1905. Var notað seyði af blaðtóbaki sem baðlyf. Vinnan við þessa
12
i