Morgunblaðið - 01.04.2009, Blaðsíða 22

22 UmræðanKOSNINGAR 2009
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. APRÍL 2009
NÚ ER mikið talað
um lýðræði og flokks-
ræði gagnrýnt. Þessi
umræða er mikilvæg en
yfirborðsleg og vægi
hennar sérkennilegt í
kjölfar efnahagshruns,
sem stafar aðallega af
því að hópur auðmanna
hefur ráðskast með
efnahagskerfið og stolið
og sólundað þjóð-
arauðnum. Það er sérkennilegt að þá
skuli aðalumræðan um samfélags-
legar umbætur snúast um stjórn-
kerfið, kosningakerfið og stjórn-
málaflokkana.
Hverju breytir persónukjör til al-
þingis? Hefði eitthvað farið öðruvísi
þótt „flokksræði“ hefði verið minna?
Að hve miklu leyti hafa stjórn-
málamenn og flokkar ráðið ferðinni
og að hve miklu leyti auðstéttin?
Þurfum við ekki frekar að huga að
auðræðinu en flokksræðinu?
Auðstéttin teflir fram sínum
stjórnmálaflokkum og stjórn-
málamönnum hvernig sem kosn-
ingakerfið er, og þá er kannski betra
en ekki að hafa aðra flokka, eins og
Vinstri græna, til mótvægis, hvað
sem tali um „fjórflokkinn“ líður. En
línurnar eru ekki lagðar á vettvangi
stjórnmálamanna og flokka. Sókn
nýfrjálshyggjunnar var ekki mótuð
innan stjórnmálaflokka
heldur á æði fjölbreyti-
legum og flóknum vett-
vangi, sem auðstéttin hef-
ur til að ráða ráðum sínum
og móta þá hugmynda-
fræði sem henni hentar.
Þar spila saman allskyns
stofnanir, svokallaðar hug-
veitur, háskólar eða há-
skóladeildir sem auðmenn
fjármagna, fjölmiðlar í
eigu auðmanna, ráðgjaf-
arfyrirtæki, klúbbar eins
og Bilderberg eða ráðstefnur eins og
World Economic Forum, svo fátt
eitt sé nefnt. Og svo ráða auðmenn-
irnir einfaldlega beint með auðnum:
hverjir hafa í raun skipulagt mat-
vælaverslunina á Íslandi, uppbygg-
ingu heilla hverfa eða stefnuna í ís-
lenska fjármálakerfinu á
undanförnum árum? Fulltrúar
þeirra á stjórnmálasviðinu gera það
sem þeim er sagt.
Meðan ekki er komið skikk á
skiptingu auðsins og lýðræði í eign-
arhaldi og rekstri fyrirtækja hafa
stjórnkerfisbreytingar einar sér lítið
að segja. Einblínum ekki á þær með-
an auðmennirnir ráða ráðum sínum
bak við tjöldin í því skyni að sölsa
allt undir sig aftur og hefja leikinn á
ný.
Vandamálið er auð-
ræði, ekki flokksræði
Eftir Einar Ólafsson
Einar Ólafsson
Höfundur er bókavörður og skipar 14.
sæti á lista VG í SV-kjördæmi.
STAÐA íslenskra
heimila er grafalvarleg.
Samkvæmt tölum
Seðlabankans eiga 30
þúsund heimili ekkert í
húsnæði sínu! Fast-
eignaverð hefur lækk-
að að raungildi um nær
30%, verðtryggð lán
hafa hækkað um tæp
30% á rúmu ári – geng-
istryggð lán margfalt
meira. Hér þarf að bregðast hart
við ef ekki á að fara í verra.
Andstæðingar tillögu Framsókn-
arflokksins um 20% lækkun hús-
næðislána hafa einblínt á kostn-
aðinn en minna velt fyrir sér
áhrifum á fasteignamarkaðinn og
efnahagslífið allt ef þessi leið verð-
ur ekki farin. Mikið er í húfi að
forða fjölda íslenskra heimila frá
gjaldþroti sem kæmi niður á öllum
landsmönnum og þá ekki síst hús-
næðiseigendum – líka þeim sem
skuldlausir eru. Með gjaldþroti
þúsunda heimila mun framboð á
íbúðarhúsnæði margfaldast frá því
sem nú er og þarf þá ekki að
spyrja um verð á íbúðarhúsum.
Það hrynur. Þau verða þá ekki
„aðeins“ 30 þúsund heimilin í land-
inu sem væru eignarlaus sem
myndi síðan leiða af sér enn meira
hrun. Mikilvægt er fyrir óskuldsett
eða lítið skuldsett heimili að
vandamálin færist ekki
yfir á þau.
Við fall bankanna voru
þessi útlán afskrifuð að
stórum hluta þegar þau
voru færð til nýju rík-
isbankanna. Þá munu af-
föllin hjá ríkisbönkunum
minnka umtalsvert þegar
þúsundum heimila er
forðað frá gjaldþroti.
Margir sem eru á mörk-
unum munu leggja sig
fram um að komast í
gegnum skaflinn. Ef
mönnum eru allar bjargir bann-
aðar leggja menn árar í bát og
mikil verðmæti fara forgörðum.
Eðlilegt er að almenningur
spyrji sig hvort hann sé tilbúinn að
greiða niður skuldir náungans.
Vorum við einhvern tíman spurð
að því hvort við værum tilbúin til
að greiða niður skuldir þeirra sem
settu Ísland á hausinn? Ef við setj-
um tölur í samhengi kemur í ljós
að skuldir heimilanna, þó miklar
séu, eru aðeins brot af því fjár-
magni sem þegar hefur verið af-
skrifað á stóra viðskiptavini gömlu
bankanna. Við skulum ekki gleyma
hlutverki heimilanna í landinu. Þar
eru uppeldisstöðvar barna okkar
og undirstöður þjóðfélagsins. Höf-
um við efni á kerfishruni?
Höfum við efni
á kerfishruni?
Eftir Guðrúnu Valdi-
marsdóttur
Guðrún
Valdimarsdóttir
Höfundur er hagfræðingur og skipar
3. sæti Framsóknarflokksins í
Reykjavík – suður.
FYRIR ári lýsti seðlabankastjóri
Bandaríkjanna yfir miklum áhyggjum af
hruni á fasteignamarkaði þarlendis og
hvatti lánveitendur til að lækka höfuðstól
fasteignalána. Hann taldi að greiðslujöfn-
un og skuldbreyting væri ekki nóg þar
sem enginn hvati væri fyrir fólk með nei-
kvætt eigið fé í húsnæði sínu til að
greiða skuldir sínar. Nýjasta tölublað
Economist bendir einnig á að fólk sem
skuldar þetta mikið í húsnæði sínu er
mun ólíklegra til að flytja, jafnvel þótt
það verði atvinnulaust þar sem það losnar ekki við
húsnæði sitt. Í stað átthagafjötra er nú hægt að tala
um fasteignafjötra.
Virtir hagfræðingar í Bandaríkjunum hafa miklar
áhyggjur af þessari þróun, þrátt fyrir að hlutfall
heimila með neikvætt eigið fé sé um helmingi lægra
þar en hér á landi. Dr. Nouriel Roubini, einn virtasti
hagfræðingur Bandaríkjanna tók nýlega svo til orða
að nauðsynlegt væri að rifta öllum fasteignasamn-
ingum og lækka höfuðstól lánanna til að koma efna-
hagslífinu aftur af stað. Hins vegar virðast hag-
fræðilegar málpípur stöðnunar hafa litlar sem engar
áhyggjur af því að binda íslenskan almenning á
skuldaklafann og í fjötra við fasteign sína.
Engin von fyrir Íslendinga
Í grein í Morgunblaðinu skrifa Jón Steinsson og
Gauti B. Eggertsson um leiðir inn í fasteignafjötrana.
Eftir að hafa slegið hugmyndir um niðurfærslu á höf-
uðstól út af borðinu án nokkurra raka, hvort sem um
væri að ræða beina niðurfærslu eða niðurfellingu á
verðbótum, útskýra þeir hvernig best er að draga
alla von og bjartsýni úr hjörtum Íslendinga. Þar
leggja þeir til að þak verði sett á greiðslubyrði heim-
ilis sem hlutfall af ráðstöfunartekjum hvers árs á
lánstímanum. Mismunurinn, sem ekki næst
að greiða á lánstímanum, leggst við höf-
uðstólinn og greiðist síðar. Ef ekki hefur
tekist að greiða upp lánið að loknum 20, 30
eða 40 árum, verður hægt að lengja lánstím-
ann og tryggja þannig að börnin okkar og
barnabörnin taki nú örugglega við greiðslu-
byrðinni.
Hvatt til skattsvika
Skuldsett heimili sjá litla sem enga eigna-
myndun í húsnæði sínu, höfuðstóllinn heldur
áfram að hækka og hvatinn til að borga er
lítill sem enginn. En hvatinn til að svíkja
undan skatti er mikill, þar sem greiðslubyrðin á að
miðast við ráðstöfunartekjur fólks. Afleiðingin er að
ríkissjóður verður af enn meiri skatttekjum, sem
leiðir væntanlega til hærri skatta, sem leiðir svo aft-
ur til meiri undanskota frá skatti. Vefrit Bloomberg
vitnar í rannsóknir frá Comptroller of Currency og
Fitch Ratings í Bandaríkjunum, sem sýna að lækkun
höfuðstóls um fimmtung eða meira leiðir til þess að
fleiri standa í skilum en ef lengt er í lánum,
greiðslum frestað eða gripið til annars konar
greiðslujöfnunar. Við greiðslujöfnun standa 55% lán-
takenda, sem býðst hún, ekki í skilum, en um 28%
lántakanda standa ekki í skilum ef höfuðstóll er
lækkaður innan sex mánuða. Spírallinn er ekki stopp-
aður, efnahagslífið heldur áfram að dragast saman,
fasteignamarkaður verður frosinn áfram og atvinnu-
leysi viðvarandi. Allt af því menn vilja ekki horfast í
augu við raunveruleikann, að íslensk heimili geta
ekki staðið undir núverandi skuldsetningu. En það
skiptir víst litlu máli þar sem við munum ekki geta
farið neitt, heldur verðum reyrð í fasteignafjötra um
ókomna tíð.
Í fasteignafjötrum
Eftir Eygló Harðardóttur
Eygló Harðardóttir
Höfundur er þingmaður Framsóknarflokksins.
FRUMVARP UM breytingar á lögum
um stjórn fiskveiða þess efnis að kvóta-
setja frístundaveiðar var lagt fram í vik-
unni.
Umsagnir Fiskistofu og Lands-
sambands smábátaeigenda voru þannig
að báðir þessir aðilar lýstu sig andsnúna
frumvarpinu.
Við í Frjálslynda flokknum fluttum fyr-
ir nokkrum vikum frumvarp um frjálsar
handfæraveiðar og töldum að þar hefðu
þessar veiðar fallið inn í, þau lög og regl-
ur, með takmörkunum þar að lútandi, sem
jafnframt myndi innihalda það atriði að byrja að
virða álit Mannréttindanefndar Sameinuðu þjóð-
anna.
Það álit inniheldur í fyrsta lagi það atriði að
óeðlilegt er, með tilliti til úthlutunar til örfárra og í
öðru lagi er veðsetning aflaheimildanna og í þriðja
lagi skortir að sjómönnum sem hefur verið brotið á
hafi verið bætt tjónið.
Við horfum upp á það að hvorug síðustu rík-
isstjórna hefur brugðist við áliti Mannréttinda-
nefndarinnar. Virðingu fyrir mannréttindum hefur
því ekki verið að finna hjá þessum aðilum.
Geymsluréttur á milli ára í kerfinu var
aukinn úr 20 % í 33% sem aftur hefur leitt
af sér hækkað leiguverð á kvóta.
Veiðileyfagjaldi sem átti að vera 1100
milljónir fyrir tveimur árum er búið að
koma niður í 400 milljónir, vegna nið-
urskurðar á þorski og þótt við veiðum nú
160 þús. tonn í stað 130 þús. tonna, hefur
gjaldið ekki breyst.
Í ljósi þess að hér er verið að stuðla að
frekari kvótasetningu í kerfi sem nú þeg-
ar brýtur gegn mannréttindum, má
spyrja: hvar eru þeir menn, sem undirrit-
uðu Mannréttindasáttmála Sameinuðu
þjóðanna?
Kvótakerfi sjávarútvegs sem verið hefur við lýði í
tuttugu ár hefur orsakað miklar hamfarir í sjáv-
arbyggðum allt í kring um landið eins og það er úr
garði gert.
Kerfinu þarf að breyta og færa kvótann aftur til
þjóðarinar og þingmenn geta ekki lengur hundsað
þann vilja fólksins.
Frístundaveiðar standi
alfarið utan kvótasetningar
Eftir Grétar Mar Jónsson
Höfundur er þingmaður Frjálslynda
flokksins í Suðurkjördæmi.
Grétar Mar
Jónsson
ÞÓNOKKUÐ er um það, að útgerð-
armenn telji að hugmyndir Frjálslyndra
um breytt kvótakerfi gangi út á það að
taka af þeim réttinn til að veiða fiskinn,
til þess að færa hann einhverjum öðrum.
Þetta að sjálfsögðu alrangt og bara dap-
urlegt þegar útgerðarmenn reyna að
troða upp á sína sjómenn einhverjum til-
búnum upplýsingum um það að stuðn-
ingur við Frjálslynda muni kosta þá at-
vinnuna.
En út á hvað ganga hugmyndir Frjáls-
lyndra? Jú, við viljum opna kerfið neð-
anfrá með því að gefa handfæraveiðar frjálsar. Ís-
landsmet á handfæraveiðum eru 12.000 tonn, þegar
um 2.000 bátar voru á handfærum. Í dag er þetta
ekki nema einn fjórði af þessum flota og aflinn eftir
því. Þetta væri að sjálfsögðu mjög gott tækifæri fyrir
unga menn og gamla að reyna fyrir sér í útgerð og
alveg ljóst, að gríðarleg atvinna gæti skapast í kring-
um þessa hugmynd. Einnig höfum við talað fyrir því
að reyna að taka tegundir úr kvóta. Varðandi aðra
báta, þá ganga hugmyndir okkar fyrst og fremst út á
það að geta komið í veg fyrir, að menn selji, leigi eða
braski á einhvern hátt með aflaheimildirnar, enda al-
veg ljóst að í dag eru allar aflaheimildir á Íslands-
miðum veðsettar og alveg ljóst, að haldi
óbreytt kvótakerfi áfram, þá munu menn
halda áfram að veðsetja aflaheimildirnar og
nokkuð augljóst, að börnin okkar og barna-
börnin munu þurfa að takast á við þær
skuldir, ef þetta verður ekki stöðvað núna.
En hvernig á að leysa málið? Jú, við
stofnum auðlindasjóð, skráum aflaheimild-
irnar hjá sjóðnum, leigjum mönnum þær
aftur gegn hóflegu gjaldi, tökum inn í sjóð-
inn allar skuldir sem komið hafa til á unda-
förnum árum vegna kvótakaupa og greiðum
þær niður á markaðsverði með gjaldinu. Til
þess að tryggja að aflaheimildirnar safnist
ekki allar saman á eitt byggðarlag, þá yrðu
aflaheimildirnar eins og þær standa í dag bundnar
við ákveðin svæði eftir staðsetningu og yrðu þá t.d.
Vestmannaeyjar eitt svæði. Það gefur augaleið, að
þeir sem eru í útgerð í dag og hafa hugsað sér að
halda áfram í útgerð, munu að sjálfsögðu hafa ákveð-
in forréttindi, enda starfandi í útgerð í dag, en aðrir,
sem hafa áhuga á að fara í útgerð, munu þá geta boð-
ið í aflaheimildirnar hjá auðlindasjóðnum og þannig
tryggt það, að það verði ekki bara erfingjar í útgerð í
framtíðinni.
Nýtt kvótakerfi
Eftir Georg Eið Arnarson
Georg Eiður
Arnarson
Georg Eiður Arnarson er trilluútgerðarmaður og er í 2. sæti
Frjálslynda flokksins í Suðurkjördæmi.
Með og á móti
Ragnar Kristján Gestsson
| Ísland – Extra Large!
Meira: mbl.is/kosningar
Fréttir
í tölvupósti
www.veggfodur.is