Morgunblaðið - 01.04.2009, Blaðsíða 24

24 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. APRÍL 2009
Langflest íslensk
ungbörn eru á brjósti
og yfir 95% mæðra
hefja brjóstagjöf hér-
lendis. Kostir þess að
hafa börn á brjósti
eru sífellt til athug-
unar og vega þeir
margfalt þyngra en
neikvæð áhrif af eit-
urefnum í brjóstamjólk. Að sjálf-
sögðu er ekki verið að taka nei-
kvæða afstöðu til þeirra mæðra
sem gefa börnum sínum þurr-
mjólk af einhverjum ástæðum.
Eingöngu er verið að benda á þá
rökvillu sem felst í því að mæður
sem vilja hafa börn sín á brjósti
geri það ekki af ótta við að vera
að „eitra“ fyrir barninu.
Kostir umfram ókosti
Hérlendar rannsóknir Rann-
sóknastofu í næringarfræði við
Landspítala og Háskóla Íslands
sýna að börn sem nærast á móð-
urmjólk seinni hluta fyrsta árs
verða síður of þung við upphaf
skólagöngu, hafa blóðfitu-
samsetningu sem virðist æski-
legri og þau standa sig að jafnaði
einnig betur á þroskaprófum.
Brjóstamjólk inniheldur ekki
eingöngu bestu mögulegu nær-
ingu fyrir ungbarnið heldur ýmis
lífvirk hollustuefni. Brjóstamjólk
inniheldur þannig mótefni, vaxt-
arþætti, ónæmisboðefni, örveru-
eyðandi efni auk sérstakra ónæm-
isfrumna. Þessi efni styðja við
óþroskað ónæmiskerfi ungbarns-
ins og vernda barnið meðan
ónæmiskerfi þess nær fullum
þroska. Enn fremur hjálpa efnin
til við að þroska meltingarfæri
barnsins og taugaþroska ásamt
því að stilla af ýmsa líkamsvirkni.
Margar rannsóknir sýna skamm-
taháð áhrif, því lengur sem barnið
er á brjósti því jákvæðari áhrif
hefur móðurmjólkin á vöxt og
þroska barnsins. Þá sýna þroska-
og taugafræðileg próf góð áhrif á
frammistöðu barna sem fá móð-
urmjólk. Niðurstöður rannsókna
benda einnig til þess að börn sem
drekka móðurmjólk fái sjaldnar
öndunarfærasýkingar, niðurgang,
eyrnabólgu og þvagfærasýkingar
en aðrir jafnaldrar þeirra. Einnig
virðist minnkuð hætta á syk-
ursýki, ofnæmi og ákveðnum
gerðum krabbameina hjá ein-
staklingum sem hafa nærst á
móðurmjólk. Þá virðist móð-
urmjólkin draga úr líkum á offitu
og hjartasjúkdómum síðar á lífs-
leiðinni.
Ráðlagt er að næra börn á
móðurmjólkinni einni saman
fyrstu sex mánuði ævinnar, auk
þess sem þeim eru gefnir D-
vítamíndropar frá fjögurra vikna
aldri. Ef þörf er fyrir ábót fyrstu
fjóra mánuðina er þurrmjólk fyrir
ungbörn ráðlögð, en síðar er
mælt með að gefa vel maukaða
fæðu í litlum skömmtum ef fjög-
urra til sex mánaða barn fær ekki
nægju sína af brjóstamjólkinni.
Styrkur þrávirkra lífrænna
efna (til dæmis PCB og DDT) hef-
ur lækkað í blóði og brjóstamjólk
á undanförnum árum eða eftir að
notkun þessara efnasambanda var
takmörkuð eða bönnuð. Efna-
greiningar Rannsóknastofu í lyfja-
fræði við Háskóla Íslands stað-
festa þetta. Einnig má nefna að
nýlega lét Rannsóknastofa í nær-
ingarfræði mæla magn kvikasilf-
urs í blóði ungra kvenna og sýndu
þær efnagreiningar lágan styrk.
Þrávirk efnasambönd og þung-
málmar safnast fyrir, bæði í kon-
um og körlum í áranna rás – og
halda áfram að safnast í fituvef
fólks löngu eftir að fólk er hætt
að drekka úr brjóstum mæðra
sinna! Brjóstamjólk er því ekki
eini vefur mannsins sem inniheld-
ur umrædd efnasambönd. Því er
barnið ekki varið fyrir þessum
efnum úr umhverfinu þótt það fái
ekki móðurmjólkina.
Mælingar á brjóstamjólk og
öðrum líkamsvessum hafa hjálpað
til og ýtt undir strangari reglu-
gerðir til að takmarka notkun
efna eins og PCB og DDT.
Strangari löggjöf um eiturefni
hefur einmitt skilað því að magn
ýmissa eiturefna er minna í mann-
inum í dag en var fyrir 10-20 ár-
um. Samkvæmt nýrri grein í tíma-
ritinu Umhverfisheilsa
(„Environmental Health“) eru
lífsýni frá löndum sem hafa reglur
um efnanotkun með mun lægri
styrk eiturefna en lífsýni frá
löndum sem hafa ekki slíkar regl-
ur. Þegar athygli er dregin að
efnaleifum í brjóstamjólk þá má
ekki gleyma uppsprettunni.
Mengunarefni frá ýmiss konar
iðnaði fara út í umhverfið og
valda menguninni. Þrávirk eitur-
efni safnast fyrir og hafa áhrif
sem greina má upp alla fæðukeðj-
una, þar með talið á menn. Það
má því líta á söfnun slíkra efna í
brjóstamjólk sem vísbendingu um
þá byrði sem mengunin er fyrir
alla, ekki eingöngu brjóstabörn.
Mælingar og frekari rannsóknir í
framtíðinni munu gera það kleift
að fylgjast með og meta efni í
umhverfi mannsins. Þannig er
unnið að því að styrkja reglur
sem varna losun eiturefna út í
umhverfið en öðruvísi er ekki
hægt að takmarka uppsöfnun
þeirra í mannslíkamanum.
Móðurmjólkin er ákjósanleg-
asta næringin fyrir ung börn
samkvæmt niðurstöðum margra
rannsókna. Það má jafnvel leiða
líkum að því að hún sé besta upp-
bótin sem völ er á fyrir þau hugs-
anlegu neikvæðu áhrif sem barnið
verður fyrir í móðurkviði vegna
flutnings óæskilegra efna um
fylgju.
Brjóstamjólk – eitur eða lífsins elexír?
Svandís Erna
Jónsdóttir og Inga
Þórsdóttir tíunda
jákvæð áhrif
brjóstamjólkur
á börn
»Móðurmjólkin er
ákjósanlegasta nær-
ingin fyrir ung börn
samkvæmt niðurstöðum
margra rannsókna.
Svandís Erna er næringarfræðingur
og doktorsnemi við Rannsóknastofu í
næringarfræði við Landspítalann og
Háskóla Íslands. Inga er for-
stöðumaður Rannsóknastofu í nær-
ingarfræði og prófessor við matvæla-
og næringarfræðideild Háskóla Ís-
lands.
Svandís Erna
Jónsdóttir
Inga
Þórsdóttir
UNDANFARIÐ
hafa birst tölur um
ráðgjafarkostnað hins
opinbera. Í þeirri um-
ræðu hefur verið mikið
rætt um kostnað en
ekki þann mikla ávinn-
ing sem aðkeypt vinna
ráðgjafa getur leitt af
sér. Hefur því tónninn
í kjölfarið verið sá að opinberir að-
ilar ættu að halda sig frá slíkum
fjáraustri – þar væri verið að bruðla
og fara illa með fé. En er það nú rétt
ályktað?
Þegar vel er að staðið felst lyk-
ilkostur ráðgjafar í tímabundinni að-
komu sérfræðinga sem hafa ítarlega
þekkingu og reynslu á tilteknum
sviðum. Í grófum dráttum getur
ráðgjafarfyrirtæki bæði greint upp-
lýsingar sem nýtast til stefnumót-
unar í einstökum málum sem og
skipulagt, endurskipulagt eða bætt
störf og verkferli á ákveðnum svið-
um. Það má með sanni segja að ráð-
gjafi sé eins og gestur þar sem gildir
að glöggt er gests augað.
Í þróaðri stjórnsýslu, eins og til
dæmis á Norð-
urlöndum, er almennt
viðurkennt að meiri ár-
angur næst alla jafna í
rekstri hins opinbera
ef leitað er aðstoðar
ráðgjafarfyrirtækja við
stefnumótun og lausn
afmarkaðra verkefna.
Skýringin er, eins og
bent er á hér að ofan,
að í krafti þekkingar og
reynslu hafa ráðgjaf-
arfyrirtæki tök á að
leysa verkefni með
hnitmiðuðum hætti.
Í Danmörku er notkun ráðgjaf-
arfyrirtækja hjá opinberum aðilum í
mjög föstum skorðum. Stofnun sem
sér um innkaup fyrir ríki og sveit-
arfélög hefur gert rammasamninga
við tiltekin ráðgjafarfyrirtæki að
undangengnu útboði þar sem tekið
er tillit til gæða og verðs á þjónustu
fyrirtækjanna. Stofnunin hefur því
unnið forvinnu sem opinberir aðilar
geta nýtt sér þegar þeir hyggjast
kaupa ráðgjöf. Danska ríkið er mjög
stór kaupandi ráðgjafar þar í landi
enda stefna stjórnvalda að leita
ávallt hagkvæmustu leiða m.a. með
útvistun verkefna til einkaaðila.
Í umræðunni undanfarið hefur
borið á ósanngjörnum viðhorfum
gagnvart ráðgjöfum og ráðgjaf-
arfyrirtækjum hér á landi. Sumt í
þeirri gagnrýni á rétt á sér en um-
ræðan ber vott um ákveðið þekking-
arleysi á eðli og gagnsemi ráðgjafar
og sérfræðiþjónustu. Capacent er ís-
lenskt fyrirtæki með á annað hundr-
að starfsmenn á Íslandi og um 400
starfsmenn í Danmörku, Svíþjóð og
Finnlandi. Stærstu viðskiptavinir
Capacent eru opinberir aðilar í Dan-
mörku, bæði ríki og sveitafélög. Þar
er löng hefð fyrir því að þessir aðilar
nýti sér sérfræðiráðgjöf með mark-
vissum og árangursríkum hætti og
er Capacent eitt þeirra ráðgjaf-
arfyrirtækja sem hafart ramma-
samninga við dönsku innkaupastofn-
unina.
Á Íslandi eru ríki og sveitarfélög
skemur komin í að nýta sér þjónustu
ráðgjafarfyrirtækja en merkja má
jákvæða þróun í þessum málum m.a.
með auknu aðhaldi og gagnsæi í um-
fjöllun og viðleitni ríkiskaupa við út-
boð á ráðgjafarþjónustu. Lykilatriði
til árangurs í þessum efnum er að
skilgreina verkefnin vel, vanda val
ráðgjafa og meta árangur af verk-
efnum. Það er mikill misskilningur
að halda að ríkið geti sparað sér ráð-
gjafarkostnað með því að fjölga op-
inberum starfsmönnum.
Utanaðkomandi ráðgjöf er við-
urkenndur liður í þróaðri stjórn-
sýslu í mörgum nágrannalöndum
okkar sem byggjast ríkri hefð í
þessum efnum. Það væri hrapallegt
ef óupplýst umræða á Íslandi yrði til
þess að fæla opinbera aðila frá því
að nota þessa viðurkenndu leið til að
gera betur í íslenskri stjórnsýslu.
Ráðgjöf – Viðurkennd
leið í þróaðri stjórnsýslu
Ingvi Þór Elliðason
fjallar um ráðgjöf
og þróaða stjórn-
sýslu
» Í umræðu um ráð-
gjafarkostnað hins
opinbera hefur verið
mikið rætt um kostnað
en ekki þann mikla
ávinning sem aðkeypt
vinna ráðgjafa getur
leitt af sér.
Ingvi Þór Elliðason
Höfundur er forstjóri Capacent
á Íslandi.
Sæll Steingrímur.
Hvað hyggst þú
sem ráðherra fjár-
mála gera í sam-
bandi við eftirfar-
andi?
Óheiðarleg vinnu-
brögð Landsbankans
í tengslum við pen-
ingamarkaðsreikn-
inga bankans
a) Kynning bankans var röng
og hafði það í för með sér að ís-
lenskur almenningur í þús-
undavís fékk eftir fall bankans
stöðu fjárfesta, en skilningur
fólksins og tilgangur með við-
skiptum við Landsbankann var
fjárvarsla, geymsla á sparifé,
ekki fjárfesting. Það gengur ein-
faldlega ekki að þúsundir verði
allt í einu fjárfestar bara vegna
þess að Landsbankinn segi það.
Hefur fólkið sjálft ekkert um það
að segja?
b) Meðferð fjármuna sem söfn-
uðust í peningamarkaðssjóð
Landsbankans.
Það er rökstuddur grunur um
að sjóðsstjórar hafi ekki unnið í
þágu eigenda peningabréfareikn-
inga eins og þeim bar heldur í
þágu stærstu eigenda Lands-
bankans.
Það er óverjandi að skilanefnd
Landsbankans og/eða NBI geti
neitað að veita umbeðnar upplýs-
ingar til eigenda peningabréf-
areikninga (á fagmáli kallað hlut-
deildarskírteina) í bankanum.
Hvernig má það vera að sér-
stakur saksóknari skipaður af
stjórnvöldum fær ekki tafarlaust
upplýsingar úr bönkum sem eru í
eigu sömu stjórnvalda? Veit
vinstri höndin ekki hvað sú
hægri gerir?
c) Eru þær þúsundir sem töp-
uðu sparifé í peningabréfum á
meðal kröfuhafa Landsbankans?
Ef ekki, hvers vegna?
Skattlagningu sparifjár sem
tapaðist vegna ofanritaðs og
setningu neyðarlaganna í byrjun
okt. 2008
Hvaða réttlæti er í
því að fólk og félög
sem geymdu sparifé
sitt í peningamark-
aðsreikningum bank-
anna borgi skatta af
því sparifé sem tap-
aðist við hrun bank-
anna og setningu
neyðarlaganna?
Skattlagningu á
hlutabréfum sem töp-
uðust við fall bank-
anna í okt. 2008
Getur það verið að fólk sem
átti hlutabréf sem töpuðust við
fall bankanna þurfi að borga
skatta af eigninni sem tapaðist?
Ef ofanritað er dæmi um rétt-
lætiskennd þeirra sem landinu
stjórna, þá þarf ég ekki kynnast
þeirra ranglæti. Þetta er meira
en nóg.
Hvernig ætla stjórnvöld að
byggja upp traust á bankakerf-
inu og stjórnkerfinu almennt ef
ofanritað verður ekki leiðrétt?
Ég óttast að fjöldi fólks á öll-
um aldri muni flýja Ísland á
næstunni ef ekki fara að sjást al-
mennilegar aðgerðir í stað orða.
Margir eiga í innri baráttu vegna
þess að réttlætiskennd þeirra og
ást á landinu togast á. Það þarf
að bregðast við strax svo við
missum ekki úr landi fjölda hæfi-
leikaríks fólks. Fólk sem við
þurfum á að halda til að end-
urbyggja nýtt samfélag, opnara
og betra en það sem hrundi í
haust.
Svar óskast.
Reykjavík 26. mars 2009
Með kveðju
Opið bréf til
fjármálaráðherra
Hörður Hilmarsson
skrifar Steingrími
J. Sigfússyni
Hörður Hilmarsson
»Ég óttast að fjöldi
fólks á öllum aldri
muni flýja Ísland á
næstunni ef ekki fara að
sjást almennilegar að-
gerðir í stað orða.
Höfundur er framkvæmdastjóri.