Teningur - 02.12.1985, Blaðsíða 22

málum, meðal annars. í stað hans
komu Ný félagsrit Jóns Sigurðssonar á
árunum 1841-73. Það er talið fyrsta
stjórnmálatímarit sem verulega kveður
að á íslandi, og beitti sér fyrir auknu
sjálfstæði íslands innan danska ríkisins,
bæði í stjórnskipun og verslun. Þess í
stað kom svo Andvari, 1874, gefinn út í
Reykjavík æ síðan. A árunum milli
stríða er hann eitt hefti árlega, um 100
blaðsíður í litlu broti (ámóta og Tímarit
Hins íslenska bókmenntafélags og Ið-
unn). Þar var (og er) jafnan löng grein
um nýlátið stórmenni, en annars grein-
ar um ýmis efni, svo sem rakið var um
Skírni.
Eimreiðin var stofnuð 1895 af Valtý
Guðmundssyni í Kaupmannahöfn, en
seld til Reykjavíkur 1917, og birtist þar
þangað til hún lagði upp laupana 1975.
Þetta var stærsta menningartímaritið
milli stríða, 4—5 hefti árlega, um 380-
480 blaðsíður í Skírnisbroti. Sveinn Sig-
urðsson var ritstjóri 1923-1955.
Iðunn (þriðja tímaritið með því
nafni) var stofnuð í árslok 1915, og
birtust tuttugu árgangar, en hún hætti
að birtast 1937. Iðunn var ársfjórðungs-
rit, í nokkuð minna broti en Eimreiðin,
og hafði um 2/3 rýmis hennar, sam-
anlögð útgáfuár sín. Fyrstu sjö árgang-
arnir voru undir stjórn Agústs H.
Bjarnasonar prófessors. Magnús Jóns-
son guðfræðidósent, þingmaður m.m.
stýrði Eimreiðinni fyrst eftir heimkomu
hennar, 1918—23. Síðan tók hann við
Iðunni, en síðasta skeiðið, 1927—37 var
hún undir stjórn Árna Hallgrímssonar.
Ekki létu menn sér þetta nægja, svo
öfundsvert sem þetta framboð tímarita
mætti þykja nú á dögum, og 1927 var
fimmta menningartímaritið stofnað af
Sigurði Nordal, Kristjáni Albertssyni
og fleiri „þjóðlegum íhaldsmönnum"
(svo notað sé orðalag Stefáns Einars-
sonar í Islenskri bókmenntasögu). Það
hét Vaka og slagaði hátt upp í
Eimreiðina að stærð (3—4 hefti árlega),
en ekki birtust nema þrír árgangar.
Enn er að nefna tvö tímarit. Eftir
1915 stofnuðu fáeinir þingeyskir bænd-
ur Rétt, fyrsta stjórnmálatímaritið eftir
Ný félagsrit. Það var tvö hefti árlega
(síðan eitt), 160-200 blaðsíður. Upp-
haflega beitti það sér fyrir samvinnu-
stefnu og n.k. þjóðnýtingu jarðnæðis.
En 1924 taka kommúnistar að móta
ritið, og 1926 kaupir Einar Olgeirsson
það, hann hefur verið ritstjóri þess síð-
an. Með Einari kemur bókmenntaefni í
Rétt, og tekur það um fjórðung rúms á
árunum milli stríða.
Árið 1935 stofna svo kommúnistar og
samherjar þeirra meðal rithöfunda
ársritið Rauða penna (320 blaðsíður,
síðar 260 bls.). Það birtist í fjögur ár, en
svo tók Tímarit Máls og menningar við
af því árið 1940.
Efnishlutföll
Efnishlutföll tímaritanna eru að sjálf-
sögðu nokkuð háð tilviljunum frá einu
hefti til annars, og frá ári til árs. En sé
litið yfir lengra tímabil, þessa tvo ára-
tugi í heild, þá birtast skýrar línur. Ekk-
ert tímaritanna er bókmenntatímarit í
þeim skilningi að það birti fyrst og
fremst bókmenntaverk og umfjöllun
um bókmenntir. Meira en helmingur
rýmis þeirra (oft 2/3) er helgaður grein-
um og frásögnum. í Skírni, Vökit og
Rétti er það um 85%, Andvari birti
eingöngu greinar. Þetta, hve greinar
yfirgnæfa annað efni, held ég að hljóti
að stafa af því viðhorfi, að menningar-
tímarit eigi fyrst og fremst að frœða
lesendur og mennta, fremur en að
miðla þeim list til dæmis. Það er eftir-
tektarvert hve almenn samstaða virðist
vera unt þessa menningarhugsjón
skynsemihyggjunnar. En um hvað vildu
menn fræða lesendur? Það er nokkuð
mismunandi, eins og sjá má á töflu hér
um fjölda greina í einstökum mála-
flokkum (því miður eru ekki tiltæk
gögn um Eimreiðina fyrir stríð, né
Skírni):
efnishlutföll
Islensk erlend
þjöbmál málefni
saga vlsindl huglelbln bókmenn
gar tir
Mistir
efnisflokkar
□ Eimreibin 1945-69
a TMM 1940-76
□ TMM 1940-44
i Raubir pennar
n Ibunn 1927-37
ii Ibunn 1915-26
■ Andvari 1918-45
20