Teningur - 02.12.1985, Blaðsíða 25

SA RAUÐIR r i
PENNAR IIAU.OÓH KIUAX I.AXNKM MARI1N ANOEK»r.N NRSÓ JÓIUNMOI r n KÖTI.UN HALUKÍR STKrtMMION tUALM.UI UULLHKRU MAGKCK Asr.KIR.SHON
w GCtMHtXDl'B IIMllMON THKOtMÍH IHII.RIkNMlN Ul'KKAK RE.VKIIIklH.SIIN lUliRN t'KA.N/.KO.N JÚK CR V6« KUnrrfK i.kihsimIitik I.ISI.I tsMI MlKMIN r.L'liMUNDI'R MiDVAKKSAN AIIALNORG SIGl KIIAKU. OI.AV AN'Kltl.'HT VV. H. At.'tlRV K.IRtKLK MAGNClMO.N HTEN 8KLAMIKR ALKXANORR lll.OI'K SIGLHOt'K IIAKAir. KRMTtNN K VMikIhHON <
IIELOI I.AXPAL NOKIIAIll. CRIKG | wihhTkivn i). sir.PHP.sMA
antó í Iðunni 1927: „Mannsbarn" eftir
Henri Allari.
Þetta er þá dæmi um eftirleguhátt
íslenskrar menningar. Tímaritin fylgja
hér alveg ráðandi smekk, ríkjandi hefð,
og viðhalda henni um leið. Ekki
treystist ég til að segja um hvort ástæð-
an sé sú að aðstandendur tímaritanna
hafi ekki þorað að bjóða lesendum ann-
að, eða ekki þekkt sjálfir. Víslega
þekkti a.m.k. Halldór Laxness surrea-
lismann vel, þegar árið 1923, og
Eimreiðin birti kvæði hans, „Ungling-
urinn í skóginum“ vorið 1925, Lesbók
Mbl. „Rhodymenia palmata" vorið
eftir.
íslcnskur skáldskapur
Ekki verður séð að hann dreifist á
tímaritin eftir neinum sérstökum regl-
um. Helstu bókmenntamenn skrifa ein-
faldlega í tiltæk tímarit. Undantekning-
ar frá þessu virðast helst munu vera af
persónulegum ástæðum. T.d. birtir
Einar Benediktsson aðeins efni í Iðunni
s.hl. 1926, eftir að Árni Hallgrímsson
tekur við henni. Davíð Stefánson birtir
mjög lítið í tímaritum þessum eftir
1930, Einar H. Kvaran sömuleiðis.
Guðmundur Friðjónsson og Jakob
Smári halda sig aðallega við Eimreiðina
og yfirgnæfa þar alla aðra að magni.
Ýmis lítt kunn skáld birta verk sín ein-
göngu í þessu stærsta tímariti á bók-
menntasviðinu.
En á 4. áratugnum kemur upp hneigð
til aðgreiningar, sem verður æ ótví-
ræðari: vinstrimenn hætta að birta efni í
Eimreiðinni. Jóhannes úr Kötlum og
Kristinn E. Andrésson birta þar nánast
ekkert eftir 1931, Halldór Laxness
hverfur úr henni 1934, Magnús Ásgeirs-
son 1938, Ólafur Jóhann 1939, Stefán
Jónsson 1940, Guðmundur Böðvarsson
raunar ekki fyrr en 1944. Pórbergur
Þórðarson átti þar aðeins eina grein,
1919, Gunnar Benediktsson aldrei
neitt. Sumir kommúnistar sem hefja
skriftir á 4. áratugnum birta ekkert í
Eimreiðinni: Halldór Stefánsson,
Steinn Steinarr. Aðrir snúa þangað eft-
ir að þeir hætta að vera rauðir: Guð-
mundur Daníelsson, Sigurður Einars-
son. Annars stendur þessi aðgreining
fram til loka kalda stríðsins á 6. ára-
tugnum. En hvor aðilinn skyldi hafa
valdið henni, ritstjórinn eða höfund-
arnir? Peir skrifuðu manna mest í sín
tímarit, Rétt og Rauða penna, og tölu-
vert í Iðunni að auki. En þeir hefðu
samt átt nóg efni í Eimreiðina líka, það
sést á ljóðasöfnum og smásagna, sem
síðar birtust, eftir þessa menn. En ein-
mitt á seinni hluta 4. áratugsins hættir
Eimreiðin að mestu að birta ritdóma
um bækur þessara höfunda, en birti þó
ritdóma um u.þ.b. 60% skáldrita sem
út komu á árunum 1918-44. Sama
þögnin ríkir um þessa höfunda í ritdóm-
um Skírnis, og verður að álykta að
reynt hafi verið að þegja þá í hel, eins
og þeir kvarta undan á þessum árum.
Það var ekki aðeins þeirra tjón að þeir
skyldu einangraðir frá svo stórum les-
endahóp sem Eimreiðina keypti, ís-
lenskt menningarlíf hefði auðgast betur
en varð á því að láta andstæðurnar tak-
ast á í vitund fjöldans. Enda eru það
hreint engin smáskáld, sem þarna voru
að nokkru einangruð, heldur mörg þau
skáld þessa tíma sem nú eru kunnust og
mest metin.
Á vinstri væng
Bókmenntahreyfing vinstrimanna,
sem oftast er kennd við Rauða penna,
hefst með ritstjórn Einars Olgeirssonar
á Rétti og Árna Hallgrímssonar á Ið-
unni 1926. Pað ár setur Einar fram
meginatriði þeirrar stefnu sem seinna
var kölluð sósíalrealismi: Það er að
sönnu gott og gagnlegt að hafa þjóðfél-
agsgagnrýni í skáldskap, svo sem Gest-
ur Pálsson, Stephan G. og Þorsteinn
Erlingsson gerðu í lok 19. aldar, en það
nægir ekki til að afhjúpa galla auðvalds-
kerfisins; þar að auki þarf að sýna
verkalýð í byltingarbaráttu gegn því,
IÐUNN
RlTSTJÖRl ÁRNI HALLORlMSSON
xx. Aiiu_nm_i 4. tttrn
KFM: «!»■
RlUtióm og alKrriftoU. TJarniirgðtu II. PðwhftU 561.
23