Ljósmæðrablaðið - 15.06.2005, Blaðsíða 19

Brjóstagjöf og áhrif hennar á lífslíkur
/
ungbarna á Islandi 19 10-19251
inngangur
Undanfarin ár hefur ungbarnadauði
hér á landi verið lægri en nokkur staðar
annars staðar í heiminum og ísland
skipar sér á bekk með örfáum þjóðum
þar sem færri en 5 af hverjum 1.000 lif-
andi fæddum börnum deyja fyrir eins
árs aldur. Um miðbik 19. aldar var aft-
ur á móti leitun að samfélögum þar sem
ungbarnadauði var meiri en hér. Dánar-
tíðni ungbarna á landsvísu fór sjaldnast
undir 250 af 1.000 fæddum og sum ár
var hún talsvert hærri. Aðeins um helm-
'ngur allra barna gat vænst þess að lifa
tíu ára afmælisdaginn sinn.
Mynd 1 sýnir að um miðja 19. öld
var ungbamadauði hér á landi nær
helmingi meiri en annars staðar á Norð-
urlöndum. Af Evrópulöndum var ung-
harnadauði trúlega minnstur í Noregi,
aðeins um 100 af hverjum 1.000 fædd-
um börnum dóu þar á fyrsta ári. í
Englandi og í Danmörku var ungbarna-
dauði talsvert meiri en í Noregi. Hér var
ungbarnadauði aftur á móti áþekkur því
sem gerðist á ýmsum þýskumælandi
svæðum í Mið-Evrópu, einkum í Bæj-
aralandi. Likt og hér á landi hefur mik-
'11 ungbarnadauði í Bæjaralandi verið
’akinn til óheilsusamlegra barnaeldis-
hátta en þar voru börn ýmist alls ekki
lögð á brjóst eða brjóstagjöf var mjög
Ólöf Garðarsdóttir
Hagstofa Islands, Mannfjöldadeild
Ph. D. í sagnfræði frá Háskólanum
í Umeá, 2002
* Ritrýnd grein
skammvinn.2 Ungbarnadauði á íslandi
tók að minnka í kringum 1870 og var
aðeins örfáum áratugum síðar orðinn
minni en víðast hvar annars staðar í
heiminum. Um 1920 var ungbarna-
dauði hér jafnlítill og í Noregi, um 50 af
1.000.
Það gefúr auga leið að að baki þess-
arar miklu lækkunar dánartíðni liggja
margháttaðar og flóknar skýringar. Það
er líka ljóst að þeim árangri sem nú hef-
ur verið náð í baráttunni við ungbarna-
dauða verður ekki náð nema í ríkum
löndum þar sem allir þjóðfélagshópar
hafa greiðan aðgang að hátækniheil-
brigðisþjónustu. Þó er rétt að ítreka að
hátt tæknistig og velmegun eru alls ekki
einu forsendur fyrir bættum lífslíkum
lítilla barna og undanfarin rúm 100 ár
hafa stærstu sigrar í baráttunni við ung-
barnadauða verið unnir með fremur
kostnaðarlitlum aðgerðum. Allmargar
rannsóknir i fátækum rikjum nútímans
sem og rannsóknir á orsökum bættra
lífslíkna í vestrænum samfélögum á
síðari hluta 19. aldar og fyrri hluta
þeirrar 20. hafa leitt í ljós að bættar
lífslíkur bama megi öðru fremur rekja
til réttinda og menntunar kvenna sem
og grunnheilbrigðisþjónustu með öfl-
ugt mæðra- og ungbarnaeftirlit þar sem
mæður em fræddar um atriði eins og
brjóstagjöf og bólusetningar.3
I þessari grein verður sjónum fýrst
og fremst beint að barnaeldisháttum á
íslandi á öðrum og þriðja áratug 20.
aldar en sem fyrr segir vom lífslíkur
ungbarna hér á landi þá með þeim bestu
sem þekktust. Hversu umfangsmikil
var brjóstagjöf þegar hér var komið
sögu og hversu mikil áhrif hafði hún á
lífslikur barna? Ég mun einnig velta
fyrir mér þætti ljósmæðrastéttarinnar í
lækkun ungbarnadauða í einstökum
ljósmæðrahéruðum. Hversu langan
tíma tók að breyta rótgrónum hefðum?
Og hvernig var samspili einstaklinga,
þ.e. ljósmæðra og mæðra háttað?
I næsta hluta greinarinnar er rann-
sóknaryfirlit þar sem gerð er grein fýr-
ir helstu áhrifaþáttum ungbarnadauða. í
hluta sem nefnist Herferð gegn ung-
barnadauða - Slcýrslugerð um heilsufar
á fyrri hluta 20. aldar verður fjallað um
heimildir um brjóstagjöf við upphaf 20.
aldar og síðar fjallað stuttlega um nið-
urstöður rannsókna minna á lækkun
dánartíðni meðal ungbarna á síðari
hluta 19. aldar. Þá verður fjallað um
umfang brjóstagjafar í þremur lands-
hlutum á fyrstu áratugum 20. aldar og í
lokakafla um áhrif brjóstagjafar og ann-
arra þátta á lífslíkur.