Ljósmæðrablaðið - 15.06.2005, Blaðsíða 23

Uósmæðraskýrslur hennar sýna að þau
voru bæði alin á pela frá fæðingu. Þetta
þarf í sjálfu sér ekki að koma á óvart. í
samfélagi þar sem löng hefð var fyrir
Því að ala börn á annarri fæðu en
brjóstamjólk verður að teljast eðlilegt
að elstu mæðurnar kysu að halda áfram
fyrri háttum og gefa börnum sínum
Pela í stað brjósts. Það verður líka að
teljast harla ólíklegt að það hafi hvarfl-
að að ungum og óreyndum ljósmæðrum
að reyna að hafa vit fyrir reyndum
mæðrum. Móðir Róshildar var hrepp-
stjórafrú, komin yfir fertugt þegar hún
atti yngstu börnin sín tvö og ljósmóðir-
m hefur tæpast talið það í sínum verka-
hring að ráðleggja sér miklu eldri konu
um barnaeldi eða uppeldi yfir höfuð.
Allt öðru máli hefur gengt um yngri
°g óreyndari mæður. Áhugasöm ljós-
móðir sem hafði fulla trú á ágæti
óijóstatnjólkur hefur án efa getað talið
frumbyrjur á að gefa brjóst. Þær hafa
flestar tekið ráðum ljósmóður fegins
hendi og líklegt að þær hafi mjólkað
hörnum sínum í það minnsta framan af.
hó verður að gera ráð fyrir að brjósta-
gJöf í samfélögum þar sem brjóstagjaf-
arhefð var veik hafi oft á tíðum verið
skammvinn. Ef vandamál komu upp
við brjóstagjöf, barnið var óvært eða
veiktist, er líklegt að mæður hafi freist-
ast til þess að beita gömlum og góðum
húsráðum og gefið barninu aðra fæðu
Samhliða brjóstinu. Það er alkunna að
hratt dregur úr mjólkurmyndun ef byrj-
að er að gefa bömum viðbótarfæðu og
því má gera ráð fyrir að brjóstagjöf hafi
verið skammvinn í þessum héruðum
fram eftir 20. öldinni.
Ljósmæðmm í sveitum landsins var
af ýmsum ástæðum afar þröngur stakk-
ur skorinn. Landið var dreifbýlt og ljós-
Hræðrahéruð smá. Ljósmæður í dreif-
hýlustu sveitunum tóku því í besta falli
a móti tveimur eða þremur börnum á
ari. Þessar konur öðluðust því litla
þjálfun í starfi og gátu alls ekki sinnt
sLirfinu með sama reglubundna hætti
°8 ljósmæður í þéttbýlinu. Flestar
þeirra voru, eins og fyrirrennarar
þeirra, giftar húsmæður í sveit með eig-
ln börn og heimilisrekstur. Þessu var
ekki alltaf þannig háttað í þéttbýlinu.
horbjörg Sveinsdóttir (f. 1829), emb-
®ttisljósmóðir í Reykjavík, giftist
aldrei og hið sama má segja um Þór-
Ur>ni Björnsdóttur (f. 1859) í Reykjavík
Sem skv. ljósmæðraskýrslum tók á móti
'vorki meira né minna en 1.560 börn-
Urr> á árunum 1914-1925.
Ljósmæðraskýrslur sýna að ekki var
óalgengt að ljósmæður í þéttbýli tækju
á móti 100 börnum á ári. Það gefur
auga leið að þessar konur höfðu ljós-
móðurstarfið að meginstarfi og
starfsvitund þeirra hefur verið allt önn-
ur en starfssystra þeirra í dreifbýlum
sveitum. Aðstæður þeirra til þess að
veita mæðrum fræðslu og stuðning við
umönnun nýbura voru líka allt aðrar og
betri en flestra ljósmæðra í sveitum.
Sumar þeirra kusu að bjóða konum af
fátækum heimilum að fæða heima hjá
sér37 og lágu sumar konur því sængur-
Ieguna á heimili Ijósmóður. Að öllu
jöfnu var stutt fyrir ljósmóður að fara
milli heimila enda sóttu ljósmæður í
þéttbýli konur heim í um tvær vikur eft-
ir barnsburð á meðan sjaldgæft var að
ljósmæður í sveit væru lengur en tvo til
þrjá daga hjá sængurkonum. Þetta hef-
ur verið mikill stuðningur fyrir mæður
við bijóstagjöf og aðra umönnun barna.
Tæplega er hægt að gera ráð fyrir að
þeir þrír dagar sem ljósmæður dvöldu
hjá mæðrum í sveitum liafi alltaf nægt
til þess að veita þeim þann stuðning
sem þær þurftu til þess að brjóstagjöfin
gengi eðlilega fyrir sig, einkum ef lítil
sem engin hefð var fyrir brjóstagjöf.
Þéttbýlið hafði líka margra aðra kosti
umfram strjálbýlið. Hægt var að ná í
lækni með frekar auðveldu móti ef eitt-
hvað bjátaði á og stuðningur nágranna-
kvenna og ættingja hefur oft á tíðum
verið ómetanlegur þegar ungar og
óreyndar mæður áttu í hlut.
í ljósi ofansagðs verður að telja harla
ólíklegt að hægt hafi verið að koma á
langvinnri brjóstagjafarhefð á aðeins
örfáum áratugum í þeim héruðum þar
sem ekki var hefð fyrir því að nýburar
væru lagðir á brjóst. Sem fyrr segir
voru ljósmæður yfirleitt ættaðar úr hér-
aðinu þar sem þær þjónuðu og höfðu
því sjálfar ekki kynnst bijóstagjöf í
uppvextinum. Jafnvel þótt ung ljós-
móðir úr þeim héruðum þar sem
brjóstagjöf stóð hvað höllustum fæti
léti sannfærast um ágæti brjóstamjólkur
á meðan á námi hennar stóð í
Reykjavík verður að telja ólík-
legt að hún hafi getað sannfært
allar sængurkonur um mikilvægi
langvinnrar brjóstagjafar og enn
síður að hún hefði getað veitt
þeim þann stuðning sem til
þurfti. í strjálbýlu samfélagi má
gera ráð fyrir að jafnróttækar
breytingar á bamaeldisháttum
og um ræðir hafi tekið tvær til
þrjár kynslóðir. En hvernig má
þá vera að ungbamadauði
minnkaði jafnmikið og raun ber vitni á
síðustu þremur áratugum 19. aldar og í
upphafi þeirrar 20.? Hér á eftir verður
sjónum fyrst beint að lengd og umfangi
brjóstagjafar eftir landshlutum. Þá
verður kannað hvort munur var á
lífslíkum brjóstabarna og pelabarna á
öðrum og þriðja áratug 20. aldar og leit-
að skýringa á helstu áhrifaþáttum.
ÓLÍKIR BARNAELDIS-
HÆTTIR Á FYRRI HLUTA
20.ALDAR
Ekki fer á milli mála að brjóstagjöf
jókst allnokkuð hér á landi á síðustu
áratugum 19. aldar. Þetta sýna ljós-
mæðraskýrslur svo ekki verður um
villst. Athuganir á skýrslum leiða þó í
ljós að bamaeldisvenjur breyttust frem-
ur hægt. I strjálbýlum sveitum sunnan-
lands þar sem virðist hafa heyrt til und-
antekninga að leggja nýbura á brjóst
um miðbik 19. aldar var aðeins rúmlega
helmingur nýbura lagður á brjóst á ár-
unum 1911-1920 (sjá mynd 3). LJm 5%
nýbura fengu brjóst og pela á fyrstu
dögum eftir fæðingu en 40% vora ein-
ungis alin á pela. I læknishéruðum
norðaustanlands var þessu öfugt farið.
Þar vom aðeins 10% nýbura pelabörn
og hið sama má segja um Reykjavík. í
Hafnarfirði var fremur algengt að grip-
ið væri til pelans samhliða brjóstinu.
Sem fyrr segir veita ljósmæðra-
skýrslur ekki upplýsingar um það
hversu lengi börn voru á brjósti, heldur
birtast þar einungis upplýsingar um
brjóstagjöf á meðan ljósmóðir leit eftir
rnóður (um 3-14 daga eftir fæðingu).
Það má því segja að ljósmæðraskýrslur
veiti fyrst og fremst upplýsingar um
barnaeldishætti meðal nýbura. Öðru
máli gegnir um upplýsingar manntals-
ins 1920 en þar má finna ítarlegar upp-
lýsingar um lengd brjóstagjafar. Mynd-
ir 4, 5 og 6 byggja á upplýsingum úr
manntalinu og sýna umfang og Iengd
brjóstagjafar frá fæðingu þar til börnin
ná 300 daga aldri.
Ljósmæðrablaðið júní 2005 23