Ljósmæðrablaðið - 15.06.2005, Blaðsíða 24

Lengd brjóstagjafar í Gullbringusýsiu 1920
Mynd 5
Mynd 4 sýnir að talsverður munur
var á brjóstagjöf í strjálbýli og þéttbýli
á Suðurlandi (Árnessýslu, Rangárvalla-
sýslu og Skaftafellssýslum). Börn í
strjálbýli voru höfð á brjósti í mjög
skamman tíma og nær öll höfðu verið
vanin af brjóstinu við þriggja mánaða
aldur. Aðeins 10% barna voru enn lögð
á brjóst við hálfs árs aldur. Þetta bendir
eindregið til þess að þótt um helmingur
barna hafi verið lagður á brjóst við fæð-
ingu hafi snemma verið farið að gefa
bömum viðbótarfæðu og því dregið
hratt úr mjólkurmyndun.
Allt önnur mynd er dregin fram af
kauptúnum í sýslunum þremur á Suður-
landi. í Vestmannaeyjum voru rúmlega
80% nýbura lagðir á brjóst en börn
voru vanin af fljótlega. Á Stokkseyri og
Eyrarbakka var brjóstagjöf aftur á móti
bæði almenn og langvinn, 90% nýbura
vom á brjósti og við níu mánaða aldur
voru um helmingur barna enn á brjósti.
Hafa ber í huga að á Eyrarbakka vora
danskættaðar ijölskyldur margar. Ekki
er útilokað að dönsk viðhorf til brjósta-
gjafar hafi náð að festa rætur á Bakkan-
um enda er brjóstagjöf í þessum sjávar-
plássum er í góðu samræmi við lengd
og umfang brjóstagjafar í ýmsum Evr-
ópulöndum þar sem brjóstagjafarhefð
var sterk. Sem fýrr segir var ekki óal-
gengt að börn í Danmörku væru höfð á
brjósti í meira en hálft ár.38
Mynd 5 sýnir lengd og umfang
brjóstagjafar í sjávarbyggðum á suð-
vesturhorni landsins, þ.e. í Reykjavík, í
Haíharfirði og loks í öðrum prestaköll-
um í Gullbringusýslu. Það mynstur sem
þar birtist svipar nokkuð til þess sem
fram kemur í þéttbýlisstöðunum á Suð-
urlandi. Almennust var brjóstagjöf í
Reykjavík, þar voru rúmlega 85% ný-
bura lagðir á brjóst og um það bil helm-
ingur ungbama þar voru enn á brjósti
við hálfs árs aldur. Á Suðurnesjum var
heldur sjaldgæfara að nýburar væru
lagðir á brjóst en í Reykjavík og áber-
andi er hversu miklu fyrr börn voru
vanin af bijósti. Einungis rúmlega
þriðjungur bama þar voru á brjósti við
þriggja mánaða aldur. Hafharfjörður
sker sig nokkuð úr öðrum svæðum í
Gullbringusýslu að því leyti að fremur
fáir nýburar fengu brjóstið en sam-
kvæmt manntalinu voru 45% nýbura
aldir á pela í Hafnarfirði.
Sem fyrr segir voru barnaeldishefðir
norðausturlands allt aðrar en annars
staðar í sveitum landsins um miðbik 19.
aldar og manntalsupplýsingar frá 1920
benda eindregið til sterkrar brjóstagjaf-
arhefðar í Þingeyjarsýslum (sjá mynd
6). Þetta á einkum við um Norður-Þing-
eyjarsýslu en þar voru nær allir nýburar
lagðir á bijóst. Ennfremur má sjá að
mæður kusu að gefa börnum brjóst
langt fram eftir fýrsta árinu. Meira en
70% barna vora enn höfð á brjósti við 6
mánaða aldur (180 dagar) og í lok 10.
mánaðar voru meira en helmingur
barna á brjósti. Brjóstagjöf var sjald-
gæfari í suðursýslunni, þar voru aðeins
70% nýbura lagðir á brjóst. Þau börn
sem fengu brjóstið voru aftur á móti
lengi á bijósti líkt og brjóstabörn í
norðursýslunni.
Upplýsingar um brjóstagjöf sem
fengnar eru af ljósmæðraskýrslum og
úr manntali 1920 sýna glöggt hversu
sterkar hefðir reynast. Á þeim stöðum
þar sem brjóstagjafarhefð var sterk um
miðbik 19. aldar var þorri nýbura lagð-
ur á bijóst og börn höfð á brjósti langt
fram eftir fyrsta árinu. Augljóst er að á-
róður heilbrigðisyfirvalda fyrir bættu
barnaeldi hafði sitt að segja og ekki fer
á milli mála að á þeim stöðum þar sem
brjóstagjafarhefð var veikust var mun
almennara að nýburar væru lagðir á
brjóst í upphafi 20. aldar en verið hafði
um miðbik þeirrar 19. Aftur á móti voru
flest börn á þessum svæðum vanin af
afar snemma. Þetta bendir eindregið til
þess að ekki hafi verið óalgengt að
mæður gripu til gamalla húsráða ef
börn væru óvær og gæfu þeim viðbót-
arfæðu. Slíkt leiddi svo til þess að hratt
dró úr mjólkurmyndun og lítil von til
þess að brjóstagjöf væri langvinn.
í ljósi þess hve skammvinn bijósta-
gjöf var hér á landi um 1920 vekur það
óneitanlega nokkra furðu að ungbarna-
dauði skuli hafa verið jafn lítill og raun
ber vitni en þegar hér er komið sögu eru
fá samfélög í Evrópu með lægri ung-
barnadauða en ísland. Hér að ofan var
vísað til breskrar rannsóknar frá því um
1920 sem sýndi að ungbarnadauði
meðal pelabarna í London var margfalt
meiri en meðal brjóstabarna. Það voru
yfirleitt magasjúkdómar sem drógu
ungbörn, sem ekki voru alin á brjósti,
til dauða og áfram var dánartíðni mest
heitustu mánuði ársins þegar erfiðast
reyndist að koma í veg fyrir að matvæli
skemmdust og vatnsból menguðust.
Ekki fer á milli mála að hér á landi var
mun aðveldara að forðast aðstæður á
borð við þær sem sköpuðust í stórborg-
um sunnar í álfunni. Jafnvel þótt hrein-
læti í íslenskum sjávarplássum hafi,
miðað við það sem nú tíðkast, ekki ver-
ið upp á marga fiska var ólíku saman að
jafna. Auðveldara var að koma í veg
fyrir mengun mjólkur og vatns í fá-
mennum sjávarþorpum en stórborgum-
Svo má heldur ekki gleyma því að veð-
urfar hér á landi var ákjósanlegra en á
meginlandinu þar sem erfitt var að
geyma mat og koma í veg fyrir að hann
skemmdist, einkanlega að sumri til. Það
sem hjálpaði enn frekar til hér á landi
var að menn þurftu ekki í sama mæli og
fólk erlendis að berjast við vágesti a
borð við kóleru og taugaveiki sem
skutu upp kollinum yfir sumarmánuð-
ina, einkum þegar hlýjast var. Það má
því gera ráð fyrir því að minna hefði
þurft til að kosta til að ná árangri í bar-
áttu við ungbarnadauða hér á landi en
24 Ljósmæðrablaðið júní 2005