Hugur - 01.01.2007, Síða 206

204
Davíð Kristinsson
vandamálum þeirra sem leysa má án róttækra samfélagsbreytinga. I stað afarkosta
Róberts, Marx eða Thoreau, hefði verið nærtækara að fara nokkur ár aftur fyrir
ritferil Marx og skoða togstreituna á milli sjálfsræktar og félagslegra umbóta með
hliðsjón af sögu transendentalistanna. Nærtækasta dæmið væri transendentalist-
inn Orestes Brownson (1803-1876) sem birti árið 1840 grein í tímariti sínu Boston
Quarterly Review undir yfirskriftinni „Hinar vinnandi stéttir".214 Þótt Brownson
væri hvað trúarlegt frjálslyndi og þrælamáhð varðar ekki jafn róttækur og sumir
transendentalistar var hann þeirra róttækastur þegar kom að félagslegum um-
bótum fyrir hinar vinnandi stéttir. Hann lagði áherslu á félagslega hlið kristn-
innar sem færi oft forgörðum í „kristni kirkjunnar“ (sem aðrir transendentalistar
höfðu jafn mikla óbeit á og Brownson) en væri að finna í „kristni Krists" sem
legði áherslu á félagslegar umbætur til að bæta stöðu hinna efnalitlu. Ut frá þess-
ari félagslegu hlið kristninnar áleit Brownson árið 1838 það vera „kristilega skyldu
að kappkosta að fullkomna samfélagið ekkert síður en að fullkomna einstakling-
inn.“215 Brownson, sem gerst hafði únítaraprestur eftir að hafa heyrt Channing
predika, hafði miklar mætur á lærimeistaranum og hugmyndum hans um sjálfs-
rækt. Síðar gagnrýndi hann þó Channing fyrir að afneita þörfinni fyrir ytri breyt-
ingar og leggja ofuráherslu á sjálfsmenntun. I grein „Um upphafningu hinna
vinnandi stétta“ hafði Channing gert grein fyrir því hvað hann ætti við með titl-
inum: „Eg á ekki við umbreytingu ytri aðstæðna. [...] Ekki baráttu fyrir annarri
stéttarstöðu. [...] Ég legg dýpri merkingu í orðin. Ég þekki aðeins eina upphafn-
ingu mannverunnar, og það er upphafning sálarinnar."216 Skömmu síðar skrifar
Brownson:
Við follumst á mikilvægi þeirrar „sjálfsmenntunar" sem dr. Channing
mælir með [...]. Sjálfsmenntun er af hinu góða, en hún getur hvorki
bundið enda á ójafnrétti né hjálpað mönnum að endurheimta réttindi
sín. Við viðurkennum hana sem leið til að glæða siðferðilegan og and-
legan þrótt, upphefja tilfinningarnar og búa verkamanninn undir rétt-
indabaráttu sína. Við viljum af sama kappi og aðrir gera sjálfsmennt-
unina að möguleika fyrir alla en við höfum enga trú á henni sem
grundvallarúrræði gegn löstum samfélagsástandsins. [...] Sannleikurinn
er sá að bölið sem við höfúm dregið fram er ekki einvörðungu einstakl-
ingsbundið í eðh sínu. Það er ekki á valdi nokkurs einstaklings; viðleitni
einstaklings sem beinist einungis að eigin siðferðilegri eða trúarlegri
fullkomnun gerir ekkert til að ryðja því úr vegi. Sjálfsfúllkomnunarvið-
leitni einstaklinga getur rutt því úr vegi sem er í eðli sínu alfarið ein-
staklingsbundið. En bölið sem um ræðir er innbyggt í gjörvalla sam-
félagsskipan okkar og því verður ekki rutt úr vegi nema með róttækri
breytingu á þeirri skipan. [...] Eina leiðin til að losa sig við böl kerfisins
214 Emerson lýsir hrifningu sinni á þessum skrifiim Brownsons í bréfi til kvenréttindafrömuðar transendentalist-
anna, Margaret Fuller (7he Letters of Ralpb Waldo Emerson, 2. bindi, s. 373).
215 Tilvitnun eftir Sveino (1970), s. 215.
216 Channing, „On the Elevation of the Laboring Classes", Ihe Works ofWilliam E. Cbanning, Boston: American
Unitarian Assosiation, 1883, s. 42.